Αφηγήματα του Ηρακλείου

Νίκος Χουλιαράς, Χωρίς τίτλο, 1997, ακρυλικά, 46 x 84 εκ.

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Χ. ΣΑΒΒΑΣ, Η πόλη του Ηρακλείου και οι δημοτικοί της άρχοντες, Ιστορικές αναδρομές και διαδρομές, εκδόσεις Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2013 σελ. 455

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Χ. ΣΑΒΒΑΣ, Λες και ήταν χθες! Μνήμες… από το παλιό Ηράκλειο, εκδόσεις Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2015, σελ. 529 

«Οι αφηγήσεις τόπων είναι μαστορέματα. Είναι φτιαγμένες από απομεινάρια του κόσμου, από θραύσματα σκόρπιων σημασιολογικών τόπων.

                                                                  Μισέλ ντε Σερτώ

Ο συγγραφέας Δημήτρης Σάββας, προϊστάμενος της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, με δύο ενδιαφέροντα πονήματα μελετά σφαιρικά το παρελθόν και το παρόν της πόλης του Ηρακλείου, όχι μόνον ως εδαφικού γεγονότος, αλλά και ως ιστορικής, πολιτιστικής και κοινωνικοπολιτικής συνθήκης.

Η πόλη του Ηρακλείου στα βορειοανατολικά παράλια της Κρήτης έχει μια βαρύνουσα ιστορική μνήμη που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Την μινωϊκή  περίοδο διαδέχεται η βυζαντινή παρουσία, η αραβική πολιτισμική επιρροή, η βενετσιάνικη κυριαρχία, η τουρκική κατάκτηση. Η αρχαιολογική σκαπάνη ανασύρει διαρκώς τεκμήρια μιας αδιάλειπτης οικιστικής παρουσίας από την ελληνορωμαϊκή περίοδο μέχρι την νεώτερη οθωμανική, καθώς το παρελθόν της πόλης χαρακτηρίζεται από υποδουλώσεις σε ποικίλους κατακτητές, πολιορκίες, αλώσεις, λεηλασίες, σφαγές, καταστροφές και επαναστάσεις. Το Ηράκλειο είναι μια πόλη-λιμάνι, με σημαίνουσα γεωγραφική θέση στους δρόμους των θαλασσών, δυναμική, πολύτροπη, ζωντανή, κοσμοπολίτικη. Μια πόλη-κάστρο με μια πλούσια αστική ιστορία μεγάλου χρονικού βάθους και συνέχειας, που κορυφώνεται στην αυτονόμηση και την προσάρτηση της νήσου στο ελληνικό κράτος την αυγή του 20ου αιώνα. Μια πόλη-επίκεντρο, όχι μόνον για την νήσο Κρήτη αλλά και για ολόκληρο τον ελλαδικό και μεσογειακό χώρο. Μια πολυώνυμη-πόλη (Ηράκλεια, Χαντάκ, Χάνδαξ, Κάντικα, Καντίντα, Κάντια, Κάστρο, Μεγάλο Κάστρο, Ηράκλειο) με ονόματα που στη διάρκεια των αιώνων αλλάζουν για να εξυπηρετήσουν τα διάδοχα πολιτισμικά, οικονομικά, ιδεολογικά και κοινωνικά περιεχόμενα. Τέλος μια πόλη νησιωτική, θαλασσινή, πολύτροπος, μυθική και συγκρουσιακή, στην οποία όλα και το αντίθετό τους συνυπάρχουν μέσα στον μανδύα του ενετικού τείχους.

Αυτήν την πόλη, καρδιά, πυρήνα και σημείο αναφοράς για την ευρύτερη σύγχρονη πόλη που την περιβάλλει, αποπειράται να αναπαραστήσει ο συγγραφέας στο βιβλίο του Λες και ήταν χθες! Μνήμες… από το παλιό Ηράκλειο, με έντεχνο, γλαφυρό και ταυτόχρονα επιστημονικό τρόπο. Ο Δημήτρης Σάββας γράφοντας για το οικείο του αστικό και ανθρωπογενές περιβάλλον (παρόλο που το Ηράκλειο δεν είναι ο τόπος καταγωγής του) δίνει μια μεστή και εναργή εικόνα της ανθρωπογεωγραφίας της πόλης. Συνθέτοντας υποδειγματικά θραύσματα και παραδειγματικές περιστάσεις της αστικής πραγματικότητας, παραδίδει στον αναγνώστη ένα πολυαισθητηριακό αφήγημα με ευφράδεια και παραστατικότητα, γεμάτο μνήμες, εικόνες, ήχους, χρώματα, αρώματα, γεύσεις. Με αναφορές σε συνοικίες και γειτονιές, αγορές και εμβληματικά τοπόσημα, επαγγελματικές στέγες και βιοτεχνίες, σωματεία και συντεχνίες, παροχές κοινής ωφέλειας, εορτές, δρώμενα, πρακτικές και παραδόσεις, φτιάχνει ένα πανόραμα της Παλιάς Πόλης του Ηρακλείου. Σκιαγραφώντας με επιμέλεια τον πολεοδομικό χώρο και τον κοινωνικό ιστό, τα διακεκριμένα πρόσωπα, τις κοινωνικές τάξεις και τις συλλογικότητες που την κατοίκησαν, μας δίνει την δυνατότητα να «διαβάσουμε την πόλη σαν ένα κείμενο με νόημα». Μελετώντας τους εγκιβωτισμένους μικρόκοσμους και τα αστικά κατάλοιπα διαφόρων ιστορικών περιόδων: τα τείχη και τις πύλες, τους δρόμους, τα ενετικά κτίσματα και τα νεοκλασικά μέγαρα, τους ναούς και τα τζαμιά, τα φωτογραφεία και τα ρακάδικα, τα σαπωνοποιεία και ταμπακαριά, τα μαγέρικα και τους φούρνους, τα χάνια και τα σχολειά, κάνοντας μνεία σε προπολεμικά και μεταπολεμικά γεγονότα και στιγμιότυπα, παραθέτοντας αφηγήσεις, ανέκδοτα, ρίμες και μαντινάδες στην κρητική ντοπιολαλιά, η πόλη φανερώνεται στα μάτια του αναγνώστη με τις «χρείες, τις πολυτέλειες και τις αντιθέσεις της».

Το έτερο βιβλίο του Δημήτρη Σάββα Η πόλη του Ηρακλείου και οι δημοτικοί της άρχοντες, Ιστορικές αναδρομές και διαδρομές, αποτελεί μια διαφορετική εποπτεία της ιστορικότητας της πόλης. Οι εμπεριστατωμένες αναφορές στις δημαρχιακές αρχές ιχνηλατούν την μακραίωνη πορεία του Ηρακλείου στον ιστορικό χρόνο. Ο συγγραφέας μέσα από την διαδοχή και το έργο των δημοτικών αρχόντων, με εκτενείς αναφορές σε πηγές και αρχεία, πρωτότυπο πραγματολογικό υλικό, άγνωστες φωτογραφίες και ανέκδοτα έγγραφα, πληθυσμιακά στοιχεία και σπάνια τεκμήρια προσεγγίζει την ηρακλειώτικη ιστορία από ένα άλλο μεθοδολογικό στόχαστρο.

Στην αυγή του 20ου αιώνα η πόλη διανύει μια εκτενή περίοδο μεταβάσεων. Η ραγδαία εξαστιζόμενη κοινωνία, ο έντονος εκδυτισμός, η πανσπερμία πολιτισμικών στοιχείων, η αντίθεση ανάμεσα στην νεωτερικότητα που εισβάλλει δυναμικά και στην παράδοση που αντιστέκεται σθεναρά, δημιουργεί συνθήκες κινητικότητας και αλληλεπίδρασης στον κοινωνικό χώρο της πόλης, ώστε να έχει μείζον ερευνητικό ενδιαφέρον η ενδελεχής παρουσίαση των προθέσεων, των επιλογών αλλά και των παρεμβάσεων και των επιτευγμάτων του Δήμου Ηρακλείου.

Και το εγχείρημα της αναπαράστασης του Ηρακλείου έχει πάντα ιδιαίτερη σημασία, όπως εύστοχα γράφει η Κλαίρη Μιτσοτάκη, διότι: «Η πόλη αυτή είναι πιο δυνατή απ’ τους ανθρώπους της. Έχει ένα τρόπο να επιβάλλει τη δική της προσωπικότητα και αφήνει τα πραγματικά πρόσωπα στη σκιά. Κανένας δεν μπορεί να την εκπροσωπήσει, κανένας δεν μπορεί να την καταχραστεί. Έχει τόσους πολιτισμούς και χρόνια πίσω της, τόσα ονόματα και τόσες εξαρτήσεις, τόσες εκτινάξεις, που πάντα μ’ ένα τρόπο θα παραμένει απόρθητη, πόλη πολλών πόλεων, πολλών προσωπείων, πολλών μεταμφιέσεων. Μία πόλη που όσο λιγότερο αναγνωρίζεις τον εαυτό σου μέσα της τόσο περισσότερο θα ταυτίζεσαι μαζί της»

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής