Ο νεοφιλελευθερισμός ενάντια στη δημοκρατία

RAPHAËL GLUCKSMANN, Τα παιδιά του κενού. Από το αδιέξοδο του ατομικισμού στην αφύπνιση των πολιτών, μτφρ. Β. Καϊμάκη, Πόλις, Αθήνα 2019, σελ. 224

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Γιος τού (πάλαι ποτέ «νέου») φιλόσοφου Αντρέ Γκλυκσμάν (1937-2015), ο Ραφαέλ Γκλυκσμάν αποτελεί ένα είδος σύγχρονου περιπλανώμενου διανοούμενου: δημοσιογράφος και κινηματογραφιστής, στέλεχος ΜΚΟ, σύμβουλος του προέδρου της Γεωργίας Σαακασβίλι, παθιασμένος με την «ουκρανική επανάσταση» της πλατείας Μεϊντάν· αλλά και πολιτικά περιπλανώμενου: από την «σοφιστικέ» υποστήριξη στον Νικολά Σαρκοζί το 2007, στην αντιλεπενική ψήφο υπέρ του Μακρόν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών του 2017, για να μεταβληθεί στη συνέχεια σε διαπρύσιο κατήγορό του (κάτι που θα του στοιχίσει τη θέση του διευθυντή στο Le Nouveau Magazine littéraire). Ενόψει των επερχόμενων ευρωεκλογών ίδρυσε μαζί με άλλες προσωπικότητες την πολιτική κίνηση Place Publique, με στόχο την ενότητα του αριστερού και οικολογικού χώρου μεταξύ Μακρόν και Μελανσόν, εκείνου του χώρου που έλκει την καταγωγή του από την εμπειρία της γαλλικής Δεύτερης (φιλελεύθερης και μη μαρξιστικής) Αριστεράς.

Το βιβλίο του Τα παιδιά του κενού φαίνεται πως εξυπηρετεί μάλλον αυτόν τον τελευταίο στόχο, ακολουθώντας την καλή γαλλική παράδοση της διεξαγωγής προεκλογικής εκστρατείας και μέσω της συγγραφής βιβλίων από πολιτικούς ηγέτες. Αυτή η στόχευση όμως επιβάλλει έναν υβριδικό χαρακτήρα στο έργο, που αποτελεί, κατά το ήμισυ, ένα φιλόδοξο κοινωνιολογικό δοκίμιο που επιχειρεί να ανατάμει τη νεοφιλελεύθερη συνθήκη στην οποία ζουν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και, κατά το άλλο μισό, πολιτική πλατφόρμα ή, μάλλον, διακήρυξη αρχών της νέας κίνησης· άλλωστε, η κυκλοφορία του βιβλίου συνέπεσε σχεδόν με την ανακοίνωση της ίδρυσής της.

Στο επίκεντρο του πρώτου μέρους ο συγγραφέας θέτει αυτό που θεωρεί ως «καρδιά» της νεοφιλελεύθερης συνθήκης: την ατομικοποίηση κάθε πτυχής του ανθρώπινου βίου (ακόμη και της ίδιας της εξέγερσης, όπως σημειώνει) και την επικυριαρχία του homo economicus στον κοινωνικό βίο, που αναγνωρίζει ως ασύμβατη με τη δημοκρατία. Με βάση αυτήν την κατασκευασμένη από τον νεοφιλελευθερισμό ατομικοποίηση ερμηνεύει όλες τις επιτυχίες του, αλλά και την αποτυχία των προοδευτικών δυνάμεων να αντιτάξουν ένα «εμείς» στη θέση του νεοφιλελεύθερου «εγώ».

Αδυνατώντας να αντιταχθούν στην επέλαση της αγοράς σε κάθε πτυχή του κοινωνικού βίου, επισημαίνει ο Γκλυκσμάν, οι προοδευτικές δυνάμεις στρέφονται στην υπεράσπιση κοινοτιστικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων, εγκαταλείποντας την υπεράσπιση μιας μορφής του «εμείς» σε αντιδραστικές λαϊκίστικες δυνάμεις, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και οι Ευρωπαίοι φίλοι του.

Απέναντι σε αυτή τη συνθήκη, που θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία, ο Γκλυκσμάν θεωρεί αναγκαία τη σύναψη ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, οι βασικοί όροι του οποίου θα πρέπει να περιλαμβάνουν: α) Συμμετοχική δημοκρατία, με στοιχεία άμεσης δημοκρατίας, ξεκινώντας από την τοπική αυτοδιοίκηση, όπου αναδεικνύει επιτυχημένα πειράματα, φτάνοντας μέχρι την ανάδειξη των γερουσιαστών με κλήρο. β) Θέσπιση του καθολικού βασικού εισοδήματος, το οποίο θα συνοδεύεται από καθολική υποχρεωτική πολιτική θητεία, εξισορροπώντας δικαιώματα με υποχρεώσεις. γ) Χάραξη σαφών ορίων ανάμεσα στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα, με στόχο να καταπολεμηθεί η διαφθορά. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία του τύπου, ιδιαίτερα των εφημερίδων γνώμης. δ) Αποκέντρωση με αυτοδιοίκηση, η οποία θα πρέπει να διαθέτει φορολογική εξουσία και, τέλος, ε) Αναδιανεμητική πράσινη φορολογία.

Καλογραμμένο, όπως και το προηγούμενο βιβλίο του (Εναντίον της αντιδραστικής σκέψης, μτφρ. Β. Καϊμάκη, Πόλις 2018), εκδόθηκε πριν ξεσπάσει στη Γαλλία η κρίση των «Κίτρινων γιλέκων». Διαβάζοντάς το όμως αισθάνεσαι πως βρίσκεται σε διαρκή διάλογο με τα περισσότερα από τα αιτήματά τους, κάτι που καθιστά σαφές πως το κίνημα αυτό ανέδειξε βαθύτερα και δομικά προβλήματα της γαλλικής κοινωνίας -και όχι μόνο.

Νίκος Χουλιαράς, Ο Ιούδας του μυαλού, ακρυλικά, 42 x 48 εκ.