Έρωτας στο Διαδίκτυο

Σύγχρονη εκδοχή του ιδεόπλαστου έρωτα ή επίπλαστη λαγνεία;

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΒΑΔΟΛΑ

Πριν από μια δεκαετία, η διαδικτυακή αναζήτηση διαθέσιμων ρομαντικών συντρόφων ήταν ακόμα υπόθεση λίγων, κυρίως φίλων της τεχνολογίας. Σήμερα όμως οι διαδικτυακές πλατφόρμες γνωριμιών και τα κοινωνικά δίκτυα κυριαρχούν στην ερωτική άγρα, χωρίς να προορίζονται πια για απεγνωσμένους, συναισθηματικά ή κοινωνικά ενδεείς επίδοξους εραστές.

Οι διαδικτυακές γνωριμίες δημιουργούνται γρήγορα, αλλά και γρήγορα αποτυγχάνουν, επιβεβαιώνοντας ένα βασικό δίδαγμα του νεοφιλελευθερισμού: αν αποτύχει κάτι, ας αποτύχει γρήγορα. Βλέποντας δημοφιλείς εφαρμογές, σαν το Tinder, χαρακτηριστικό τους είναι η ταχύτητα, με την οποία κάποιος αλληλεπιδρά και εγκρίνει ή απορρίπτει πιθανούς ερωτικούς συντρόφους, με μια κοφτή κίνηση του δείκτη δεξιά ή αριστερά. Είναι ένα παιχνίδι επιθυμίας που, όπως στα τυχερά παιχνίδια, παράγει μια έντονη μοναχική απόλαυση. Το κίνητρο λοιπόν είναι ο έρωτας ή η λαγνεία;

Το διαδίκτυο ως μέσο συν(δι)αλλαγής με πιθανούς ρομαντικούς συντρόφους στοιχειοθετεί μια νέα αγορά και όπως σημειώνει ο Sam Yagan, Διευθύνων Σύμβουλος γνωστής πλατφόρμας γνωριμιών, χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να μετατρέψει ένα μοναχικό άτομο σε ζευγάρι. Η ερωτική μοναξιά θεωρείται προβληματική. Στα ελληνικά, για παράδειγμα, ο αγγλικός όρος σινγκλ αποδίδεται με έννοιες όπως άγαμος ή μόνος, υπάρχει δηλαδή κάτι στερητικό, ενώ σε άλλες χώρες βρίσκει κανείς προγράμματα αντιμετώπισης συμπτωμάτων «μοναχικών καρδιών». Η ιδέα της μετατροπής αναπόφευκτα θυμίζει την περίφημη «θεραπεία μετατροπής» για την ομοφυλοφιλία. Ωστόσο, το βάρος της μετατροπής έχει μετακινηθεί. Η συναλλαγματική αξία δεν αφορά την μετατροπή της σεξουαλικής επιλογής αντικειμένου, αλλά την πρόκληση της επιθυμίας του Άλλου. Δεν τροποποιείται δηλαδή ο άλλος ως φαντασιακό αντικείμενο, αλλά αντίθετα μετατρέπεται το ίδιο το υποκείμενο στο πολυπόθητο αντικείμενο – μια εικόνα, μια ταυτότητα που συλλαμβάνει την επιθυμία του Άλλου.

Στο νομισματικό σύστημα, αφού οριστούν οι τιμές μετατροπής και οι μονάδες συναλλαγής, επιτρέπεται οποιαδήποτε δοσοληψία και ορίζονται ισοτιμίες. Έτσι και στη σύγχρονη αγορά διαδικτυακών σχέσεων, συμπληρώνοντας τις λεπτομέρειες για την προσωπικότητα, φυσικά χαρακτηριστικά, ενδιαφέροντα και προτιμήσεις σε ένα προφίλ, προσδιορίζεται η συναλλαγματική αξία της ταυτότητας του υποκειμένου, μέσα από τις πιθανές απαντήσεις ή τις συναντήσεις που θα ακολουθήσουν με τους συνομιλούντες χρήστες. Όπως ένα νόμισμα αποκτά συναλλακτική αξία μέσα στην αγορά, έτσι κι ένα προφίλ αποκτά την αξία του μέσα από τη συγκεκριμένη αγορά σχέσεων ( π.χ. το προφίλ με τα περισσότερα likes, followers, σχόλια). Αλλά στην προσπάθεια μετατροπής της αξίας της επιθυμίας, δε μπορεί να ελεγχθεί κάτι βασικό: η διαφορά μεταξύ των μονάδων συναλλαγής της επιθυμίας – η οποία είναι μοναδική για το κάθε υποκείμενο και εγκαθιστά το δικό της σύστημα με ισοτιμίες και προϊόντα συναλλαγής- και των υπόλοιπων επενδύσεων που είναι απόλυτες και αμετακίνητες. Καθώς στην αγορά κάτι πρέπει να κινείται, οι πλατφόρμες γνωριμιών κινητοποιούν διαρκώς την επιθυμία του χρήστη μέσα από φωτογραφίες ή άλλα τεχνάσματα. Αναζητώ λοιπόν τη γυναίκα με τα ξανθά μαλλιά, τον ψηλό άνδρα, την σοβαρή προσωπικότητα, το χιούμορ κτλ. Όταν όμως έρχεται η κατά πρόσωπο διάψευση μιας γνωριμίας, αφενός έχει να κάνει με μια διάσταση της επιθυμίας που αναζητά κάτι ‘περισσότερο’ και αφετέρου με τις ασυνείδητες επενδύσεις του υποκειμένου που δεν ορίζονται από ισότιμες μεταθέσεις και ανταλλαγή του αντικειμένου.

Το βλέπουμε αυτό πιο έντονα σε συνθήκες πένθους, όταν νεκρώνεται η συναλλαγματική αξία της επιθυμίας. Θα μας παραξένευε αν κάποιος που έχασε τη σύντροφό του, την αντικαθιστούσε με κάποια άλλη την αμέσως επόμενη εβδομάδα. Ακόμα κι αν βγαίνει το ένα ραντεβού μετά το άλλο, μπορεί να το κάνει ακριβώς για να επιβεβαιώσει ότι κάτι παραμένει αναντικατάστατο στην προηγούμενη σύντροφο. Σε αντίθεση με ένα προϊόν, δε μπορεί να αντικατασταθεί η σύντροφος εύκολα με ένα άλλο αντικείμενο. Έτσι, η νομισματική λογική που διέπει τις σελίδες γνωριμιών μπορεί να αντιτεθεί στο ίδιο το σύστημα που συγκροτεί. Το ασυνείδητο μπορεί να παρεισδύσει χρησιμοποιώντας το ίδιο κυρίαρχο νόμισμα με το συνειδητό (π.χ. έκδηλο όνειρο, λόγος, κίνηση, σώμα). Υπάρχουν όμως και σημεία που αποτυγχάνουν να αναπαρασταθούν και αφορούν την βασανιστική οδύνη του υποκειμένου ή κάποια ισχυρή επένδυση. Τα σημεία αυτά θα εμφανιστούν ως αρρυθμίες, εμπόδια ή κενά στην διαδικασία συναλλαγής ή μετατροπής που χαρακτηρίζει την (λιβιδινική) οικονομία του υποκειμένου και με αυτό τον τρόπο, σαμποτάρουν την ευδοκίμηση των γνωριμιών.

Μια γνωριμία δεν αποτυγχάνει επειδή το προφίλ δημιουργεί μια οπτική πλάνη, σαγηνεύοντας τον άλλο με μια ψεύτικη ή παραποιημένη φωτογραφία. Περισσότερο κατασκεύαζει μια “υπερβατική πλάνη,” αν το δούμε από μια πιο Καντιανή σκοπιά. Ο χρήστης είναι όντως το πρόσωπο του προφίλ, αλλά πίσω από την «πειραγμένη» εικόνα κρύβεται κάτι περισσότερο που όμως δεν είναι παρά ένα τίποτα, όχι ένα απλό τίποτα, αλλά ένα «τίποτα» περισσότερο. Κάτι παίρνει τη θέση του τίποτα και πλανεύει στο βαθμό που εμφανίζεται ως κάτι. Κάτι στο χρώμα των ματιών, κάτι στο χαμόγελο ή κάτι ανεξήγητο προκαλεί το ενδιαφέρον του χρήστη. Είναι μια αληθής αναπαράσταση του άλλου, στην οποία επιπροστίθεται η υπερβατική πλάνη, δικαιολογώντας την εμμονή με τις ατελείωτες selfies και τα φωτογραφικά φίλτρα. Όμως, η υποκειμενική έλλειψη κι η εξανέμιση του «κάτι» επιστρέφουν στην κατά πρόσωπο συνάντηση. Με την απο-γοήτευση, η υπερβατική πλάνη καταρρέει και αυτό το «κάτι περισσότερο» πλέον αποκαλύπτεται ως ένα ακόμα «περισσότερο τίποτα».

Πόσο δίκιο λοιπόν μπορεί να έχουν όσοι υποστηρίζουν ότι ο κυβερνο-ρομαντισμός είναι μια σύγχρονη εκδοχή του αυλικού ιδεόπλαστου έρωτα; Στον αυλικό έρωτα, υπάρχει η ιδεόπλαστη μετουσιωτική σχέση με το αντικείμενο, το οποίο παραμένει πάντα απροσπέλαστο. Μπορεί όντως το διαδίκτυο να προσφέρει ένα ρομαντικό μέσο που ευνοεί την εξιδανίκευση μιας σχέσης, ακόμα κι αν δεν είναι δυνατή η ολοκλήρωσή της εξαιτίας π.χ. μιας αποκαρδιωτικής γεωγραφικής απόστασης. Αλλά αν ο ιππότης του 12^ου αιώνα ζούσε σήμερα, πόσο θα αντιστεκόταν στην προοπτική του κυβερνο-σεξ με την κυρία που φλερτάρει στο facebook; Στον ιδεόπλαστο έρωτα το αντικείμενο εξυψώνεται στο επίπεδο του απόλυτου απρόσιτου Άλλου, ενώ στο διαδικτυακό έρωτα ο Άλλος μειώνεται σε ενορμητικό αντικείμενο. Πολύ συχνά ο αναζητούμενος ρομαντικός σύντροφος καθίσταται ένας ενορμητικός παρτενέρ, για ανταλλαγή φαντασιώσεων, κάνοντας μάλιστα σεξ είτε από κοντά είτε μέσω της κάμερας. Αυτό δεν ανατρέπει τίποτα. Όσο είναι η επίπλαστη απόρροια μιας νεοφιλελεύθερης αγοράς σχέσεων που εν τέλει την συντηρεί και την διευρύνει, η κυβερνο-λαγνεία δεν απελευθερώνει, αλλά ενδυναμώνει τον νεοφιλελεύθερο κύριο.

Ο διαδικτυακός έρωτας προσπαθεί να μασκαρέψει την αποτυχία της διάφυλης σχέσης, αναπαράγοντας το ίδιο φαλλικό πλαίσιο που βρίσκουμε στη βάση της νεοφιλελεύθερης υποκειμενικότητας. Καλούμαστε να κάνουμε επιλογές που κοστίζουν λιγότερο και αποφέρουν το μέγιστο κέρδος. Με βάση λοιπόν τη συναλλαγματική αξία του προφίλ μας, βγαίνουμε από τον «κόπο» και το «κόστος» της αναζήτησης συντρόφου μέσα από άλλες δραστηριότητες. Η διαδικτυακή αγορά μου προσφέρει τις ισοτιμίες της επιθυμίας μου με ένα κλικ ή μια κίνηση αριστερά/δεξιά, ξανά και ξανά και ξανά…, παράγοντας μια φαλλική απόλαυση που αποτυγχάνει και ανανεώνεται, βρίσκοντας απεριόριστο (κυβερνο)χώρο να κινηθεί.

Ο Αντώνης Βαδόλας είναι ψυχολόγος-ψυχαναλυτής, δρ Ψυχανάλυσης πανεπιστημίου Brunel του Λονδίνου

Ανδρέας Λόλης, Άτιτλο, 2018, μάρμαρο