Αποδραματοποίηση της Ιστορίας

ΤΗΣ ΜΑΓΙΑΣ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

Κώστας Βαρώτσος, Υδρόγειος, 2018, σίδερο και γυαλί, 1,74 x 0,87 μ. έκαστο

PACO IGNACIO TAIBO II, Αρχάγγελοι, μετάφραση Δήμητρα Σταυρίδου, εκδόσεις Έρμα, σελ. 486

Κλαίνε οι πολιτικοί κομισάριοι στη μοναξιά της νύχτας;

σελ. 172

Αυτή η φράση από το βιβλίο Αρχάγγελοι του Τάιμπο ΙΙ δίνει ένα στίγμα, όχι του θέματος αλλά της ατμόσφαιρας του έργου, καθώς ο ιστορικός γράφει με την ευαισθησία του λογοτέχνη τις ιστορίες δώδεκα άγνωστων επαναστατών από όλες τις περιοχές του κόσμου. Δώδεκα ιστορίες θλίψης που φέρουν το βάρος των ονείρων, “Τα πάντα είναι ένα όνειρο, σχεδόν τα πάντα γίνονται εφιάλτης”, σελ. 11. Δώδεκα ιστορίες συγκίνησης και ήττας.

Συγκίνησης, ίσως και δέους, γιατί ο λογοτέχνης-ιστορικός Τάιμπο μας κάνει κοινωνούς της εμπειρίας των “μεγάλων εκτάσεων” που είχαν μέσα τους οι δώδεκα αφανείς ήρωες που πέθαναν, οι περισσότεροι από αυτούς στο πεδίο της έξαρσής τους.

Ήττας, είτε γιατί ηγήθηκαν εξεγέρσεων που δεν έγιναν ποτέ επανάσταση, είτε γιατί η επανάσταση που ονειρεύτηκαν παρήγαγε δομές ίσως σκληρότερες από τις προηγούμενες εναντίον των οποίων αγωνίστηκαν.

Είναι ιστορίες ήττας ακόμη, γιατί αυτοί οι άνθρωποι -για τους οποίους η αντίσταση και ότι χαρακτηρίζεται ως ηρωισμός ήταν ο μόνος τρόπος που ήξεραν να ζουν- χάθηκαν στην εκατόμβη του χρόνου ως αναλώσιμο της ιστορίας.

Ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, γεννήθηκε στην Ισπανία το 1949. Η οικογένεια του, σοσιαλιστές και αναρχικοί που αγωνίστηκαν εναντίον του φασισμού, μετανάστευσε το 1958 στο Μεξικό για να διαφύγει από το καθεστώς του Φράνκο.

 Ο Τάιμπο ΙΙ, εκτός από λογοτέχνης είναι δημοσιογράφος και καθηγητής πανεπιστημίου στο τμήμα Ιστορίας και Ανθρωπολογίας. Έχει γράψει ιστορικές μελέτες και έργα διαφόρων λογοτεχνικών ειδών. Θεωρείται ο θεμελιωτής του νέου αστυνομικού μυθιστορήματος στην ισπανική γλώσσα. Το 1976 μας σύστησε τον Έκτορα Μπελασκοαράν Σάιν, έναν νευρωτικό, μονόφθαλμο και επιπλέον κουτσό ντετέκτιβ με αριστερές καταβολές, μια από τις πιο ιδιότυπες μορφές της αστυνομικής λογοτεχνίας.

Ο Τάιμπο ΙΙ, πολιτικός ακτιβιστής, ιστορικός ερευνητής του αναρχισμού, βιογράφος του Πάντσο Βίγια και του Τσε Γκεβάρα, το 2004 δέχεται την πρόταση του υποδιοικητή Μάρκος να γράψουν μαζί το αστυνομικό μυθιστόρημα, Ανήσυχοι Νεκροί. Τόσο αυτό το έργο όσο και τα υπόλοιπα έργα αστυνομικής λογοτεχνίας του Τάμπο ΙΙ, έχουν κοινωνικοπολιτικό προσανατολισμό, χωρίς το στρατευμένο ύφος που μπορεί να ακρωτηριάσει τους χαρακτήρες και να στεγνώσει την όλη σύνθεση.

Γράφει για τη διαφθορά, την κατάχρηση εξουσίας, την κρατική σαθρότητα, με τρόπο που ίσως μόνο ένας λογοτέχνης μπορεί να γράψει, καθώς δίνει ζωή και μεταφέρει στην καθημερινότητα το αντικείμενο ιστορικών και κοινωνιολογικών αναλύσεων. “Πατάει” στην ιστορία, την οποία χρησιμοποιεί ως υλικό για να δείξει τον μηχανισμό με τον οποίο το υπόγειο και πολύπλοκο δίκτυο της διαφθοράς μπλέκεται με την καθημερινότητα των ανθρώπων και διαβρώνει τον κοινωνικό ιστό.

Στο ανά χείρας βιβλίο ο Τάιμπο δίνει μάχη με τον χρόνο και τη λήθη. Περπατάει στους παράδρομους της ιστορίας των αρχών του 20^ού αιώνα έως τη δεκαετία του ’70 και προσπαθεί να ανακτήσει την πραγματικότητα ανώνυμων επαναστατών, μέσω πραγματικών γεγονότων ως ιστορικός, αλλά και μέσω επινοήσεων που δίνουν την αίσθηση της πραγματικότητας ως λογοτέχνης.

Αφηγείται τις ιστορίες δώδεκα ανθρώπων διαφορετικού ιδεολογικού προσανατολισμού, που όλοι όμως κινήθηκαν στο ευρύ πεδίο της αριστεράς. Αναρχικοί, κομουνιστές, σοσιαλδημοκράτες. Όλοι τους αφοσιωμένοι στην εμμονή τους για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Άνθρωποι που πολέμησαν εναντίον της τάξης τους, δίπλα σε ψαράδες και λιμενεργάτες στο Ακαπούλκο, που οργάνωσαν αγροτικές εξεγέρσεις στην Κίνα. Μαχητές όπως ο αιφνιδίως κινούμενος, Γερμανός Μαξ Χέλτς, αναρχικός για τους κομμουνιστές, λενινιστής για τους αναρχικούς, να μη χωράει πουθενά παρά μόνο στο όνειρο της παγκόσμιας επανάστασης, που εκείνες τις μέρες του 1918 η Κομιντέρν (γιατί όχι και αυτός λοιπόν) περίμενε ότι θα αρχίσει από την Γερμανία. Αρχηγός ομάδων ένοπλων εργατών στην κεντρική Γερμανία, οι οποίες μερικές φορές συγκροτούσαν έναν μικρό κόκκινο στρατό-φάντασμα που εφορμούσε και εξαφανιζόταν. Η ζωή του ένα διαρκές σάλτο μορτάλε προς τον “γερμανικό Οκτώβρη” που δεν ήρθε ποτέ.

Ιστορίες αποδράσεων, ιστορίες με σφαίρες, ιστορίες συντροφικότητας, μοναξιάς και απογοήτευσης. Ιστορίες ανέλπιστου θάρρους, όπως του ισπανού καπετάνιου Αντόλφο Μαόχο, “λαθρέμπορου με αρχές” που το 1930 πουλούσε δαντέλες και το ’34 όπλα σε αναρχοσυνδικαλιστές. Όταν τον συνέλαβε η αστυνομία, αυτός ο τυχοδιώκτης, άντεξε τα βασανιστήρια με το στόμα κλειστό. Ιστορίες υπέρβασης: Ο κουβανός Ραούλ Ντίας Αργουέγιες με διαδρομή παρόμοια με αυτή του Τσε Γκεβάρα, κάνει το 1957 αναγκαστική προσγείωση ενός αεροπλάνου που ερχόταν από το Μαϊάμι φορτωμένο με όπλα, σε κεντρική λεωφόρο της Αβάνας. Περικυκλωμένος από την αστυνομία βάζει φωτιά στο αεροπλάνο για να μην το πάρει η κυβέρνηση, αφού πρώτα μοιράζονται τα όπλα στους επαναστάτες. Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα συνεχίζει να ακολουθεί την επανάσταση από ήπειρο σε ήπειρο και πεθαίνει ως Ντομίγκο Ντα Σίλβα πολεμώντας στην Αγκόλα.

 Ιστορίες δώδεκα ανθρώπων που σε κάνουν να σκέφτεσαι όλους εκείνους που “έζησαν για αυτό που πέθαναν” και χάθηκαν στη σκιά και κανείς ποτέ δεν θα πει την ιστορία τους…

Όπως λέει ο ίδιος ο συγγραφέας, αυτό το βιβλίο είναι αποτέλεσμα της εμμονής του με την ιστορία και της εξερεύνησης της ποιότητας των ηρώων. Ο Τάιμπο ΙΙ παρόλο τον θαυμασμό που αισθάνεται, αφήνει να διακρίνεται ότι η ηρωοποίηση βάζει ένα φίλτρο εξιδανίκευσης που όχι μόνο παραμορφώνει την πραγματικότητα αλλά μας κάνει και να ξεχνάμε το σημαντικότερο: τι είναι ικανοί να κάνουν συνηθισμένοι άνθρωποι.