Νυχτερινά αγγέλματα

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Από την ατομική έκθεση της Κατερίνας Κότσαλα με τίτλο Sisyphus που πραγματοποιείται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα (Αρματολών & Κλεφτών 48, Αθήνα), μέχρι 31/3

ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ, Τετράδια ονείρων, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 224

    

Ένα διαφορετικό βιβλίο-πρόκληση. Ευφυές και καλαίσθητο. Μικρού σχήματος και με μωβ σκληρό εξώφυλλο. Στο χάρτινο ντύμα η κομψή σιλουέτα μιας γάτας, αγαπημένο ζώο της συγγραφέως, που σαν επαναλαμβανόμενο μοτίβο εισχωρεί παιχνιδιάρικα στην πλάγια, πυκνή, καλλιγραφική γραφή του χειρογράφου της. Η Ζυράννα Ζατέλη καταγράφει σε γαλάζια σχολικά τετράδια τα όνειρά της με χρονολογική σειρά και ένδειξη τόπου και τα μοιράζεται με τον αναγνώστη, προσκαλώντας τον σε ένα φανταστικό πεδίο νυχτερινών συναντήσεων. Εκεί όπου συγκεντρώνονται απροσχεδίαστα οι αγγελιοφόροι της νύχτας. Και τότε ένας καταιγισμός από εικόνες και σκηνές, ευφάνταστες και πολύτροπες, κατευναστικές και διεγερτικές, γαλήνιες και βίαιες, σκοτεινές και φωτεινές, εκστατικές και ανακλητικές, αλλότροπες και εξωπραγματικές, συμβολικές και μυστηριακές, εισβάλλει στο μυαλό του. Αυτή η οραματική ακολουθία ονείρων τον παρασύρει σε έναν παράξενο, διαφορετικό και ταυτόχρονα οικείο κόσμο, που τροφοδοτεί τον άλλον, τον ημερήσιο κόσμο του ορθολογικού συμβατικού βίου με ιδέες, σκέψεις και νοήματα που προβληματίζουν και αιφνιδιάζουν. Η συγγραφέας επεξεργάζεται και καταθέτει ενύπνια δράσης με κινηματογραφική πλοκή, υποβλητικούς χώρους, αλληλουχία συμβάντων και περιστατικών. Αλληγορικούς τρομώδεις εφιάλτες με απροσδόκητη έκβαση, επίμονα όνειρα αγωνίας και περιοδικά επαναλαμβανόμενα όνειρα άγχους που διαχειρίζονται δραματικές ανατροπές, σπαραχτικούς αποχωρισμούς και μεγαλειώδεις επανενώσεις. Ή άλλα όνειρα, ακατανόητα και απροσπέλαστα, δυσερμήνευτα και απροσδόκητα, βουβά και παραλυτικά, εξωτικά και μεταφυσικά, ευοίωνα και δυσοίωνα που υφαίνουν έναν κόσμο μαγικό. Ένα σύμπαν παράλληλο και απόλυτα συγγενές με την ποιητική των λογοτεχνικών βιβλίων της Ζυράννας Ζατέλη, καθώς οι μυθιστορηματικοί ήρωες και τα αγαπημένα συγγενικά της πρόσωπα μπαινοβγαίνουν στην ονειρική σκηνή ανταλλάσσοντας χαρακτηριστικά και ιδιότητες.

 

Ο Walter Benjamin δίνει ιδιαίτερη σημασία στα όνειρα. Σ’ αυτούς τους απρόσκλητους νυχτερινούς επισκέπτες του μη νοητού, του άφατου και του αόρατου. Μοιράζεται αρκετά θραύσματα από αυτά στους σύντομους αναστοχαστικούς, αφορισμούς του «Μονόδρομου». Μάλιστα συστήνει στους αναγνώστες του να διαχωρίζουν απόλυτα τον κόσμο της νύχτας από αυτόν της μέρας και να αφουγκράζονται με προσοχή τα προμηνύματα που στέλνει ο ενδόμυχος εαυτός στον ανυποψίαστο κοιμώμενο.

Δεν είναι λίγες οι φορές που το όνειρο, εναργές και ζωντανό, μας παγιδεύει μέσα στον μαγικό του κύκλο, εγκλωβίζοντάς μας στη γκρίζα ζώνη του λυκόφωτος. Η σαγήνη των απροσδιόριστων αγγελμάτων που κομίζει είναι τέτοια που μας παραλύει. Το πρωί αισθανόμαστε ανήμποροι να αποτινάξουμε τα δεσμά της νύχτας και να δρασκελίσουμε το κατώφλι της μέρας, καθηλωμένοι από τη συναίσθηση ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας αποκαλύφθηκαν θεάσεις, όψεις και εκδοχές της πραγματικότητας που δεν είχαμε διανοηθεί στον ξύπνιο μας. Ανεξερεύνητες δυνατότητες, παραγνωρισμένες επιλογές, ξεχασμένες ευκαιρίες, παραμελημένες προτεραιότητες. Όλα όσα οι πειθαρχίες της καθημερινότητας και οι συμβάσεις της ζωής μας είχαν αγνοήσει και καταχωνιάσει στα τρίσβαθα του είναι.

Η συγγραφέας με εξομολογητική διάθεση μας ξεναγεί σ’ αυτό το ιδιότυπο προσωπικό εργαστήρι των ανεξέλεγκτων ενδόμυχων διεργασιών. Εκεί όπου ο μηχανισμός του υποσυνείδητου ανακατεύει παλιά θαμμένα τραύματα, ανέκφραστους πόθους, απωθημένες επιθυμίες, άρρητους φόβους και ανομολόγητες προσδοκίες. Ανασύρει από τη λήθη χώρους υπαρκτούς και φανταστικούς, σπίτια έρημα και ακατοίκητα, οικεία πρόσωπα και άγνωστα που ενσαρκώνουν ρόλους και εναλλάσσουν προσωπεία. Παράγει ευφάνταστα υβρίδια καταστάσεων διαστέλλοντας τον οριοθετημένο μικρόκοσμό μας στο άπειρο, παλινδρομώντας στο χώρο και στον χρόνο, μεταπηδώντας από εποχή σε εποχή και από ηλικία σε ηλικία.

Πολλές φορές επισημαίνει η συγγραφέας στον πρόλογό της, ξυπνάμε με την αίσθηση του θαυμασμού για τα όσα λαμπρά και παράξενα, ο εγκέφαλός μας έχει σκηνοθετήσει, αντλώντας υλικό από τα πηγάδια της μνήμης και τις δεξαμενές της εμπειρίας. Και τότε προσπαθούμε ασμένως να «διαβάσουμε» τον εαυτό μας στα αξεδιάλυτα και «αδιάβαστα» σημάδια που στέλνει. Απορούμε με τις τολμηρές λύσεις και τους επιδέξιους χειρισμούς που επινοεί όταν μοντάρει ευφάνταστα ποικίλες παραστάσεις και ετερόκλητα βιώματα. Όταν με την τεχνική του κολλάζ συνθέτει στιβάδες εικόνων που παραλλάσσονται και μεταμορφώνονται, τοπία που στροβιλίζονται και μετασχηματίζονται, νοήματα που διολισθαίνουν και αλλάζουν περιεχόμενο.

Η μέρα θα κυνηγήσει τα ονειρικά οράματα και τις σκιές της νύχτας. Θα διώξει τις φασματικές μορφές των αγαπημένων νεκρών που ήρθαν να μας επισκεφτούν. Όνειρα παραμυθίας και όνειρα εξιλέωσης, όνειρα που ενθυλακώνουν πυρήνες άγχους και ενοχής, ευφρόσυνα όνειρα ηδονής και ταραγμένα όνειρα φόβου, όνειρα περιπλάνησης και όνειρα τέλματος και απραξίας. Ο κόσμος των ονείρων είναι φαντασμαγορικός, άδηλος και απρόβλεπτος. Έχει δεικτική λειτουργία, θυμίζει, υπαινίσσεται, αφυπνίζει, φανερώνει, καθηλώνει και ενεργοποιεί. Ο Paul Auster γράφει σκωπτικά ότι ίσως ονειρευόμαστε για να μην τρελαθούμε.

Μυστήριο, θαύμα, μαγεία, αποκάλυψη, προεικόνιση, προμήνυμα, προειδοποίηση. Είναι στο χέρι μας να φυλάξουμε αυτήν την παρήγορη πνευματική έκλαμψη καθαρής προφητείας του ονείρου, όπως συμβουλεύει ο Walter Benjamin. Να έχουμε την ετοιμότητα να επεξεργαστούμε και να ερμηνεύσουμε τα αινιγματικά μηνύματα που κομίζει, καθώς: κάθε πρωί η μέρα απλώνεται σαν φρέσκο πουκάμισο επάνω στο κρεβάτι μας.

Τα όνειρα της Ζυράννας Ζατέλη συγκεντρώνονται στο μικρό αυτό βιβλίο και διαβάζονται μονομιάς, με μια ανάσα ή αποσπασματικά, με μικρές καταδύσεις στον αλλόκοτο, μαγικό και μυστηριώδη αυτόν κόσμο των νυχτερινών αποδράσεων.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας