12/11/17

Η Οκτωβριανή Επανάσταση σήμερα

ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΟΖΑΝΗ

Αν είναι να μιλήσουμε σήμερα για την Οκτωβριανή Επανάσταση, μας χρειάζεται ένας άλλος λόγος για την ίδια την Επανάσταση ως καθολική εξέγερση του ανθρώπου, πέρα από τον εγκλεισμό της στην ιστορική, κοινωνική και/ή ταξική προοπτική της. Ένας λόγος δηλαδή που να αφορά κατ' εξοχήν τον ίδιο τον άνθρωπο ως εξεγερμένη υπόσταση και λιγότερο τις επαναστατημένες συλλογικότητες: κοινωνικές τάξεις, πολιτικά μορφώματα και σχηματισμούς, οργανωμένες πλειοψηφίες ή μειοψηφίες. Η Επανάσταση, στην ιστορική και κοινωνική της προοπτική, υπήρξε, και εξακολουθεί να είναι, θανάσιμος εχθρός της εξέγερσης. Είναι η πλήρης αναστολή του εξεγερμένου ανθρώπου και η βίαιη ένταξή του σε μια κοινωνική κατάσταση, μέσα στην οποία η ατομικότητα (φορέας της εξέγερσης) υποχωρεί υπέρ μιας οργανωμένης δομής, η οποία, καταστρέφοντας τις προηγούμενες κοινωνικές δομές, υψώνεται εκθετικά σε μοναδικό δόγμα και/ή μοναδική αλήθεια, καταπνίγοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τη ζωική (vital) ορμή και δύναμη του ανθρώπου να είναι άνθρωπος, ακριβώς επειδή αντιτίθεται και αντιστέκεται στην επιβολή της οποιασδήποτε δομής, και πολύ περισσότερο των συστημικών δομών, τις οποίες αξιωματικά επιδιώκει να εγκαθιδρύσει η ιστορική συνθήκη της κοινωνικής Επανάστασης.
Ο Λέων Τρότσκι στον πρόλογο του έργου του Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης αποφαίνεται: "Οι μάζες δεν ρίχνονται στην επανάσταση με ένα ολοέτοιμο σχέδιο κοινωνικής αλλαγής, μα με το στυφό αίσθημα ότι δεν μπορούν πια να υποφέρουν άλλο το παλιό καθεστώς [...] Χωρίς διευθυντική οργάνωση, η ενέργεια των μαζών θα διασκορπιζόταν όπως ο ατμός που δεν είναι κλεισμένος μέσα σε έναν κύλινδρο με έμβολο. Ωστόσο η κίνηση δεν προέρχεται από τον κύλινδρο, ούτε από το έμβολο, μα από τον ατμό". Μέσα σε αυτή τη μηχανιστική αντίληψη, κοινή στους περισσότερους αν όχι σε όλους τους ηγέτες των κοινωνικών Επαναστάσεων, η Επανάσταση ναυαγεί πάνω στις ξέρες της διευθυντικής οργάνωσης, του μονολιθικού δόγματος και της κομματικής αυθαιρεσίας: χάνει τον εξεγερσιακό της χαρακτήρα και τη ζωική (vital) ορμή της και μεταλλάσσεται εντέλει σε μια εγκαθιδρυμένη δομή, συχνά πυκνότερη και σκληρότερη από τις παλαιότερες δομές, όπως κατέληξε να γίνει η Οκτωβριανή Επανάσταση.

Εκείνο που τελικά χάνει η Επανάσταση, μέσω του δόγματος της Επανάστασης, είναι η μοναδική στιγμή της εξέγερσης, η στιγμή ακριβώς που το "στυφό αίσθημα" του ανθρώπου τον μετατρέπει σε εξεγερμένη υπόσταση με την προοπτική της αναζήτησης ενός τόπου και ενός χρόνου ελευθερίας, έστω και αν αυτός ο τόπος και αυτός ο χρόνος δεν μπορεί να πάρει σάρκα και οστά, παίρνει όμως τη βοή και το πάθος ενός ονείρου ελευθερίας ή γίνεται το φάντασμα της ελευθερίας. Αυτή η μοναδική στιγμή της εξέγερσης είναι πράγματι ο ατμός που παρέχει την κίνηση της κοινωνικής σφαίρας, αφού όμως προηγουμένως έχει ξεχυθεί ως πάθος ζωής, ως ζωική (vital) ορμή και δύναμη. Ο οποιοσδήποτε κύλινδρος και έμβολο της διευθυντικής οργάνωσης προδίδει την Επανάσταση, με τον τρόπο ακριβώς που προδόθηκε το όνειρο και το "στυφό αίσθημα" της ρωσικής εξέγερσης, καθώς και των άλλων εξεγέρσεων, από τον Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας. Τελικά, ο "δεσποτισμός" της Επανάστασης αναιρεί την αυθορμησία της εξέγερσης, και είναι μέσα στη λογική των κοινωνικών Επαναστάσεων να μην ανέχονται την αυθορμησία του εξεγερμένου ανθρώπου, χωρίς την οποία, ωστόσο, καμιά κοινωνική Επανάσταση δεν θα μπορούσε να πραγματωθεί εξακολουθητικά, παρά μονάχα να εκπέσει σε διευθυντική οργάνωση, σε γραφειοκρατική δομή, σε αρχηγικό δόγμα και σε μια αντίστροφη θεολογία, κομμουνιστικής ή σοσιαλιστικής έμπνευσης και προσανατολισμού. Η εγκαθιδρυμένη Επανάσταση εισάγει το "συναίσθημα συνοχής και αμαρτίας" μέσα στον εξεγερμένο άνθρωπο, και μέσω αυτού του συναισθήματος τον καθυποτάσσει στην αναγκαιότητα της ιστορικής σφαίρας και των ανυπέρβλητων αδιεξόδων της. Ο εκφυλισμός της διευθυνόμενης οργάνωσης είναι το μοιραίο τέλος της Επανάστασης.
Η απόφανση του Νικόλαου Μπερντιάγιεφ είναι σημαντική για τη φύση της Επανάστασης. "Οι επαναστάσεις" γράφει ο Μπερντιάγιεφ, "είναι πάντοτε το αποτέλεσμα της έκρηξης αλόγιστων δυνάμεων". Και προσθέτει: "Ταυτόχρονα τοποθετούνται πάντα κάτω από τη σημαία λογικών ιδεών, μιας λογικής ολοκληρωτικής διδασκαλίας". Ο εξορθολογισμός της αυθορμησίας, ο κύλινδρος και το έμβολο, δημιουργούν την Επανάσταση έξω από την επαναστατική-εξεγερσιακή, έξω από τη ζωική (vital) ορμή της. Η Επανάσταση αρχίζει ακριβώς εκεί που η ανθρώπινη αγωνία αναζητείται ως το βάθος της πραγματικότητας του ανθρώπινου βίου. Γι’ αυτό ακριβώς η Επανάσταση δεν έχει "ιστορία" και ούτε μπορεί να εγκλεισθεί μέσα στον λόγο και στην επιβολή της Ιστορίας. Διότι η Ιστορία της Επανάστασης είναι ο εξορθολογισμός του αλόγιστου, της δύναμης εκείνης που είναι πάντα παρούσα μέσα στην εξεγερτικότητα της αυθορμησίας. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η Επανάσταση είναι γεγονός ανιστορικό. Σημαίνει απλώς ότι η Επανάσταση έχει την ιστορικότητα του ανθρώπινου βίου ως εξέγερση και λύτρωσης από τα δεσμά του ιστορικού προορισμού, της ιστορικής αναγκαιότητας και του εφιάλτη του εκφυλισμού της Επανάστασης σε διευθυντική οργάνωση.

Μέσα σε αυτόν τον εφιάλτη βυθίστηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση, όπως και οι προηγούμενες κοινωνικές Επαναστάσεις. Επιστρέφοντας στον Μπερνιάγιεφ, θα μπορούσε κανείς να βεβαιώσει απολύτως τη θέση του για την Επανάσταση εξαιτίας του εφιάλτη του εκφυλισμού της Επανάστασης. "Η λέξη επανάσταση" γράφει "είναι μια περίεργη λέξη που στη χρήση της υπέστη φρικτή κατάχρηση και της δόθηκαν ποικίλες σημασίες [...]. Αν όμως με την επανάσταση θέλει κανείς να εννοεί τη ριζική αναμόρφωση των θεμελίων της ανθρώπινης κοινωνίας και των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων, τότε πρέπει να τη θέλει και να την προετοιμάζει και να την πραγματοποιεί". Αυτή την αναμόρφωση των κοινωνικών θεμελίων και τη ριζοσπαστική μεταβολή των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων εγγυάται μόνον η εξεγερσιακή αύρα και η αυθορμησία της εξεγερσιακής στιγμής. Η οποιαδήποτε άλλη χρήση της Επανάστασης οδηγεί σε ολοκληρωτικές δομές. Ευτυχώς, η Οκτωβριανή Επανάσταση άφησε πίσω της το ίχνος της εξεγερτικότητας από την οποία αναδύθηκε ως ζωντανό ημερήσιο όνειρο και ελπίδα. Και αυτό το ζωντανό όνειρο ούτε ηττήθηκε ούτε προδόθηκε. Πέρασε πάνω από την ιστορική του παραχάραξη και γι’ αυτό ο homme revolte, δηλαδή ο αυθεντικός άνθρωπος, το θέλει και το προετοιμάζει και οφείλει να είναι πάντοτε σε εγρήγορση προκειμένου να το πραγματοποιήσει.


Αβραάμ Παυλίδης, Νυχτερινό κέντρο, Θεσσαλονίκη 2011

Δεν υπάρχουν σχόλια: