14/5/17

Επιτύμβια επιγράμματα από την Παλατινή ανθολογία

ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Ναυαγού τάφος ειμί, εκδόσεις Γαβριηλίδη, σελ. 136

Η πανίσχυρη παρόρμηση του ανθρώπου να υπερβεί τους εγγενείς περιορισμούς του, να αψηφήσει το υδάτινο στοιχείο που δεν είναι το φυσικό του περιβάλλον, να διαπλεύσει την ατρύγετη, κατά τον Όμηρο, θάλασσα, τη συναρπαστική και επικίνδυνη, που δεν ελαύνει πάντα γαλήνη, έχει αποδειχθεί ευλογία και κατάρα ανά τους αιώνες. Πλήθος τα κορμιά των ναυαγών που εξακολουθούν να χάνονται στα θαλασσινά νερά, τα οποία έτσι μετατρέπονται σε υγρό τάφο προσδοκιών και ονείρων.
Τα ναυάγια και οι ναυαγοί είναι το θέμα του πιο πρόσφατου βιβλίου της Τασούλας Καραγεωργίου, η οποία διέτρεξε το έβδομο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας και ερανίστηκε τα συναφή επιτύμβια επιγράμματα, διασώζοντάς τα σε μια σύγχρονη έκδοση που περιλαμβάνει ενδιαφέρουσες εικαστικές παρεμβάσεις του ζωγράφου Γιώργου Ξένου. Της αξίζουν συγχαρητήρια που συγκέντρωσε αυτά τα δείγματα ανθρωπιάς απέναντι στη σκληρή μοίρα του ναυαγού: ένα σήμα επιτρέπει να διασωθούν στη συλλογική μνήμη τα στοιχεία του ναυαγού (όνομα, ηλικία, κάποτε και καταγωγή), που διαφορετικά θα γλιστρούσαν στη λήθη και θα χάνονταν σαν αυτός ο άνθρωπος να μην υπήρξε ποτέ, και ακόμη επιτρέπει σε αρκετές περιπτώσεις την ανασύσταση των ιστοριών που τον αφορούν.
Αξιοσημείωτο είναι ότι τα ολιγόλογα επιγράμματα όχι μόνο απηχούν ιστορίες από το παρελθόν, π.χ. από την ομηρική νέκυια ή αφηγήσεις ιστορικών όπως ο Θουκυδίδης, αλλά βρίσκουν τη συνέχειά τους και σε μεταγενέστερες εποχές, για παράδειγμα στα νεοελληνικά θαλασσινά μοιρολόγια και αφηγηματικά τραγούδια της δημοτικής ποίησης, αλλά και σε έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, στοιχειοθετώνοντας το άρρηκτο της λογοτεχνικής παράδοσης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Ο χρόνος κατά τον οποίο γράφτηκαν τα εν λόγω επιγράμματα είναι ευρύς: έχει την αφετηρία του στην πρώιμη αρχαϊκή εποχή (Σαπφώ, Ανακρέων, Σιμωνίδης) και φθάνει μέχρι το Βυζάντιο (Αγαθίας ο Σχολαστικός). Μεταξύ των επιγραμματοποιών και ο Πλάτων – που δικαιώνει με αυτόν τον τρόπο τον τίτλο του ποιητή φιλοσόφου – και πολλοί άλλοι, επώνυμοι και ανώνυμοι, οι οποίοι στον περιορισμένο χώρο του επιγράμματος θρηνούν σπαρακτικά για τον θάνατο οικείου ή άγνωστού τους προσώπου ή βλέπουν στο τραγικό του τέλος την κατάληξη της δικής τους χαμένης ζωής.

Ο χώρος στον οποίο συντελούνται τα ναυάγια είναι επίσης ευρύς. Κυρίως είναι το Αιγαίο, πανάρχαιο σταυροδρόμι και εξυπηρετητής της ανθρώπινης επιθυμίας για ταξίδι και εμπόριο, που συνεχίζει μέχρι τις μέρες μας να επιβάλλει σκληρό φόρο στους ταξιδιώτες. Δεν λείπουν ωστόσο οι αναφορές στο Ιόνιο, τη Μεσόγειο γενικά, αλλά και τον Εύξεινο Πόντο.
Τα περισσότερα επιγράμματα έχουν μεταφραστεί σε αναπαιστικό ανισοσύλλαβο στίχο, «με σκοπό», όπως γράφει η ίδια η Καραγεωργίου στην εισαγωγή, «να αποδοθεί η ηχώ του θρηνώδους χαρακτήρα τους». Οι λιγοστές εξαιρέσεις έχουν αποδοθεί σε ιαμβικό μέτρο. Εξαιρετική είναι η αξιοποίηση, στη μετάφραση, λέξεων του Παπαδιαμάντη, ο οποίος έσκυψε με ενδιαφέρον και ευαισθησία πάνω από το δράμα όσων άψαλτοι, ασαβάνωτοι και αμοιρολόγητοι καταποντίστηκαν στο κύμα, αλλά και εκφράσεων από δημοτικά τραγούδια «ομόλογων προς το θρηνικό ήθος» των επιτύμβιων επιγραμμάτων.

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗ

Δεν υπάρχουν σχόλια: