Το καλό, το κακό, και η μάστιγα της μετανάστευσης

ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ

Ο Εφραήμ Σεβέλα (1928-2010) ρωσοεβραίος συγγραφέας (το πραγματικό του όνομα είναι Εφίμ Ντράμπκιν), ηθοποιός, σκηνοθέτης, σεναριογράφος, που από το 1971 μέχρι 1977 ζούσε στο Ισραήλ, από το 1977 έως 1990 στις ΗΠΑ, από το 1990 και έως τον θάνατό του στη Ρωσία.

Το μυθιστόρημα Πούλα τη μάνα σου είναι γραμμένο το 1993. Ο Σεβέλα στην ΕΣΣΔ ήταν γνωστός ως κινηματογραφιστής, και άρχισε να γράφει το 1971 στο Παρίσι, όταν εγκατέλειψε τη Σοβιετική Ένωση για να μεταναστεύσει στο Ισραήλ. Τα μυθιστορήματά του αμέσως έγιναν γνωστά στη Δύση, αλλά την παραμονή της διάσπασης της ΕΣΣΔ Ο Σεβέλα επέστρεψε στην Ρωσία, όπου τα βιβλία του αμέσως απέκτησαν το αναγνωστικό τους κοινό. Θεωρείται κλασικός της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας. Στον κινηματογράφο ο Σεβέλα επέστρεψε το 1986, με την ταινία «Νανούρισμα», που γυρίστηκε στην Πολωνία.

Το μυθιστόρημα αυτό του Εφραήμ Σεβέλα αφηγείται την ιστορία ενός Λιθουανοεβραίου, από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής της Λιθουανίας έως τη δεκαετία του ’90, όταν εκείνος ζει πλέον στη Γερμανία ως μετανάστης. Ο Σεβέλα παίζει το παιχνίδι των επιλογών, όπου τα πάντα είναι σχετικά: το καλό και το κακό, το σωστό και το λάθος, η τιμωρία και το έγκλημα. Σταθερός παραμένει μόνο ένας παράγοντας: η στάση του ανθρώπου απέναντι στην προδοσία.

Ο Εβραίος από τη λιθουανική πόλη Κάουνας μεταναστεύει μαζί με την κόρη του αρχικά στο Ισραήλ, εγκαταλείποντας στη Λιθουανία την αλκοολική Λιθουανή γυναίκα του. Αργότερα φεύγει από το Ισραήλ στη Γερμανία, αναζητώντας πιο ήρεμη, πιο «ευρωπαϊκή» ζωή, αλλά αφήνοντας πίσω στο Ισραήλ την κόρη του. Αφορμή για την επιστροφή στο παρελθόν, για τον απολογισμό μιας ολόκληρης ζωής και για τους λογαριασμούς μαζί της, του δίνουν τα γράμματα της κόρης του από το Ισραήλ, γράμματα γεμάτα από αναρίθμητα «γιατί», που τον αναγκάζουν να ψάξει μέσα στην ψυχή και την συνείδησή του. Το βιβλίο δεν αφορά μόνο τους Εβραίους, ούτε απευθύνεται μόνο σ’ αυτούς, δεν έχει καμιά σχέση με το περιβόητο εβραϊκό ζήτημα· αφορά όλους, όσοι η μοίρα τοποθετεί ενώπιον επιλογής.

Τι αφήνουν οι φυγάδες στις πατρίδες τους; Τι γυρεύουν και τι αποκτούν στους νέους τόπους; Πώς αυτή η πράξη επηρεάζει τους ίδιους και όλους τους άλλους; την ίδια τη λεπτή ισορροπία του κόσμου; Ο συγγραφέας, με αριστουργηματική απλότητα και δύναμη, αφηγείται πως το άδικο και το δίκιο αλλάζουν θέσεις ανάλογα με την πλευρά του τείχους του Βερολίνου (και κάθε τείχους), που χωρίζει δύο (ή και περισσότερους) διαφορετικούς κόσμους. Πως το καλό μπορεί να φωλιάζει μέσα σε απύθμενο κακό, και πως οι καλύτερες προθέσεις μπορούν να οδηγήσουν στην Κόλαση. Πόσο κακό φέρνει αυτή η μάστιγα του αιώνα, η μετανάστευση, όταν η ίδια η πατρίδα σε αποβάλλει, σε εκδιώκει, κι εσύ πρέπει να βρεις δυνάμεις να μη την προδώσεις, να την συγχωρέσεις, να συνεχίσεις να την αγαπάς.

Η ιστορία δείχνει, πόσο εύκολα αλλάζουν οι ρόλοι: ο θύτης γίνεται θύμα, οι διώκτες διωκόμενοι. Ένα Εβραιόπουλο από θαύμα γλιτώνει το θάνατο στο εβραϊκό γκέτο του Κάουνας· τον κρύβει ο ίδιος ο δήμιος της οικογένειάς του, ένας Λιθουανός, που μετά την εκτέλεση της εβραϊκής οικογένειας κατοικεί στο σπίτι της, κι έτσι τα νήματα της μοίρας περιπλέκονται για να μην ξεμπλέξουν ποτέ. Ο δήμιος και το παρ’ ολίγο θύμα του συγγενεύουν, το Εβραιόπουλο παντρεύεται την κόρη του Λιθουανού, πρώην συνεργάτη των Γερμανών. Αργότερα, προσπαθεί να σώσει τον πεθερό του από τους Ρώσους, που με τη σειρά τους εγκαταστάθηκαν στην Λιθουανία ως απελευθερωτές, κι αφάνισαν μεγάλο μέρος του λιθουανικού πληθυσμού, με το πρόσχημα, ότι ήταν συνεργάτες των Γερμανών.

Μέσα στο μυθιστόρημα συγκρούονται όλοι οι υποτιθέμενοι εχθροί, με απρόβλεπτες συνέπειες. Η τιμωρία δεν είναι πάντα εύλογη, και το έλεος και η συγχώρεση είναι όπλα, καμιά φορά δυνατότερα κι από την εκδίκηση. Οι ισορροπίες είναι πολύ λεπτές, και στον κόσμο, όπου κυριαρχεί η βία, είναι πολύ εύκολο να βρεθείς από τον Παράδεισο στην Κόλαση και το αντίθετο.

Άρα, στη ζωή όλων μας το παν είναι η επιλογή. Επιλογή συνειδητή. Συνειδητά επιλέγουμε να ακολουθήσουμε το καλό ή το κακό, άσχετα αν το καλό φαντάζει κακό στα μάτια κάποιου άλλου και το αντίθετο. Κι αν δεν μπορείς να αποφύγεις τον πόλεμο, προτίμησε τον αγώνα χωρίς βία, όπως π.χ. οι πολεμικές τέχνες της Ανατολής, τόσο παρεξηγημένες στην Δύση. Δεν είναι επιθετικές, αλλά αμυντικές, και δίνουν στον αντίπαλο όλο το χρόνο (και χώρο) να μετανιώσει...