Πτυχές της Απώλειας

ΤΗΣ ΠΑΥΛΙΝΑΣ ΚΥΡΚΟΥ

Σοφία Σιμάκη, Διευθέτηση στο χώρο, 2016, απόσπασμα video

The Symptom Projects: 8-23 Οκτωβρίου 2016

– the symptom 07. Ταυτοποιώντας την απώλεια, επιμέλεια: Νίκη Παπασπύρου, Κώστας Χριστόπουλος. Παλαιό Νοσοκομείο Άμφισσας, Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών.

– es-optron 4. Πτυχώνοντας μια Πνοή, επιμέλεια: Αποστόλης Αρτινός, Πλατεία Ηρώων, Άμφισσα.

Το «σύμπτωμα» εμφανίστηκε πριν έξι χρόνια στην εγχώρια εικαστική δραστηριότητα και συνίσταται σε μια πλατφόρμα, που ενεργοποιείται στην Άμφισσα και τους Δελφούς κι επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει αυτό που δεν έχει αρθρωθεί. Οι δημιουργοί του, Αποστόλης Αρτινός και Κώστας Χριστόπουλος, παρουσίασαν στις αρχές του μήνα το φετινό Symptom Project, έβδομο στη σειρά από το 2010.  Αυτό, δομήθηκε από την ομαδική έκθεση the symptom 07: Ταυτοποιώντας την απώλεια, σε επιμέλεια Νίκης Παπασπύρου και Κώστα Χριστόπουλου κι από την έκθεση φωτογραφίας της Λίζης Καλλιγά es- optron 4:  Πτυχώνοντας μια Πνοή, σε επιμέλεια Αποστόλη Αρτινού. Ήδη από τους τίτλους των κεντρικών εκθέσεων, υποδηλώνεται, τόσο η μεταξύ τους σύνδεσή τους, όσο και το ότι υποδηλώνουν μια διαδικασία σε εξέλιξη.

Ξεκινώντας από την ομαδική έκθεση των εικοσιπέντε συμμετεχόντων, Ταυτοποιώντας την απώλεια, οι επιμελητές Νίκη Παπασπύρου και Κώστας Χριστόπουλος, προσανατόλισαν τη θεματική της στη διερεύνηση του ζητήματος της ταυτότητας, υπό το πρίσμα των δυνάμεων που της ασκούνται, μεταλλάσσοντάς την. Μέσα στη διαπίστωση της αναγκαιότητας επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας, το εφεύρημα της απώλειας είναι εύστοχο και προσδίδει ενδιαφέρον στις εκδοχές που μπορεί εκείνη να έχει εικαστικά. Λαμβάνοντας σαν δεδομένο το γεγονός ότι η απώλεια και οι απώλειες είναι σύμφυτες με την ύπαρξη μέσα στον κόσμο, η συγκρότηση του εγώ μεταβάλλεται σε μια δυναμική διαδικασία. Η συνεχής αναθεώρηση του «σταθερού» πλαισίου σχέσεων, συνδέσεων και προσδιοριστικών σημείων αναφοράς, υπογραμμίζεται από τη διττή ετυμολογική προσέγγιση «ταυτότητα- απώλεια», «απώλεια- ταυτοποίηση».

Το στοιχείο της έκπληξης ή της ανατροπής υφίσταται σε κάθε διαπίστωση της μη- σταθερότητας: στην αποσταθεροποίηση  του οικείου, του γνώριμου, του προβλεπόμενου, του κατεστημένου, της συνήθειας, του ανήκειν, στο ενδεχόμενο του λάθους. Με κάθε είδους απώλεια να σηματοδοτεί μια ματαίωση, υπεισέρχονται μέσω της μετουσίωσης, η μνήμη και η αλλαγή ως μηχανισμοί άμυνας, ώστε να αυτή να γίνει αποδεκτή και διαχειρίσιμη. Άλλωστε, η «πλοκή» της ζωής και η εξέλιξη, με οποιοδήποτε πρόσημο, αρθρώνονται πάνω στην αλληλοδιαδοχή της απώλειας˙ κάθε απώλεια και μια αλλαγή. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα ζήτημα προσωπικό, κοινωνικό, πολιτικό, άρα ατομικό και συλλογικό, για έναν διαρκή, διαχρονικό, διαπολιτισμικό αγώνα κι αγωνία.

Στο εν λόγω φάσμα εκτείνονται οι διατυπώσεις στο Παλαιό Νοσοκομείο Άμφισσας και το Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, τους δύο εκθεσιακούς χώρους του the symptom 07. Σε αυτές, είναι δυνατόν να ανιχνευτούν κάποιες γενικές κατηγορίες˙ η μνήμη και το μνημείο και οι μετασχηματισμοί της ταυτότητας.

Τα έργα που εντάσσονται στην πρώτη κατηγορία, εκκινούν από την ατομική μνήμη και τις μνήμες (Γιάννης Μιχαηλίδης, Φώτης Ραφτόπουλος), όπως και τη βίωση της απώλειας, που κάποιες φορές προέρχεται από την εμπειρία του θανάτου συγγενικών προσώπων (το πορτραίτο της μητέρας του Γιάννη Θεοδωρόπουλου κι ο χορός με τα παπούτσια του πατέρα της, στο βίντεο της Σοφίας Σιμάκη) κι άλλες φορές, μέσω της φθοράς του χρόνου (Εύα Στεφανή). Ανάμεσά τους, αναφορές σε ιδιότυπα μνημεία κάνουν η βιντεοπροβολή της Βίκυς Μπέτσου και το γλυπτό της Λυδίας Δαμπασίνα. Επιπρόσθετα, άλλα έργα εστιάζουν στη συλλογική μνήμη, είτε ως μνήμη ιστορικών γεγονότων (Γιώργος Χαρβαλιάς, Γιώργος Χατζημιχάλης, Χρήστος Βενέτης), είτε από τη σκοπιά της ματαίωσης της συλλογικής προσδοκίας, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Χρύσας Βαλσαμάκη. Υπάρχουν ακόμη, καλλιτέχνες που τοποθετούνται ανάμεσα στα δύο προαναφερθέντα επίπεδα κι επεξεργάζονται γεγονότα και βιώματα περασμένα στη συλλογική μνήμη, ιδωμένα από προσωπική σκοπιά, όπως ο Πάνος Χαραλάμπους, είτε υπό το πρίσμα της αποκατάστασης (Δέσποινα Μεϊμάρογλου,  Φωτεινή Παπαχατζή, Κύριλλος Σαρρής).

Στη δεύτερη κατηγορία, εντοπίζονται έργα που προκύπτουν από διάφορες εκφάνσεις της ίδιας της ταυτότητας. Οι καλλιτέχνες Ιάνθη Αγγελίογλου κι Αλέξανδρος Κακλαμάνος, χρησιμοποιούν διαφορετικές όψεις της έκδυσης, για να καταδείξουν, η πρώτη τον χειρισμό της κοινωνικής ταυτότητας κι ο δεύτερος, το γυμνό σώμα σαν διαχρονικό πεδίο μελέτης της. Παράλληλα, διακρίνονται πλευρές μετασχηματισμού της ταυτότητας: εν είδει εσωτερικής πάλης (Νίκος Τρανός), σαν αναγκαστική προσαρμογή σε νέες κοινωνικές συνθήκες (Δημήτρης Κατσούδας), ή σαν διερεύνηση των ορίων, με έναν πιο αφαιρετικό τρόπο στο έργο του Δημήτρη Εφέογλου και με τη συμβολοποίηση της μετάβασης, στη Ζωή Χούντα. Η μεταβατική κατάσταση εμφανίζεται ξανά, με το «σβησμένο πρόσωπο» της Μαρίας Λοϊζίδου, αλλά και το δυσανάγνωστο εκμαγείο κεφαλιού της Αναστασίας Δούκα. Τέλος, συναντάμε ερμηνείες αναδιατύπωσης ή και άρσης της απώλειας: από το στρώμα- θερμοκήπιο (Σοφία Κανάκη), μέχρι τη συναρμολόγηση ενός κατακερματισμένου κορμού (Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος).

Όπως φαίνεται, η έκθεση Ταυτοποιώντας την απώλεια, ήταν πλούσια σε διαφορετικές εκδοχές και προσεγγίσεις. Παρότι δεν έλειψαν τα περιγραφικά παραδείγματα ή εκείνα που ήταν πιο «γενικόλογα» κι ως εκ τούτου, η θεματική τους επιβλήθηκε, στην πλειοψηφία τους λειτούργησαν αρμονικά με τη δεδομένη θεματική. Έτσι, το αποτέλεσμα προσέφερε μια πυκνή νοήματος και με διάθεση πρωτοτυπίας, χαρτογράφηση του ζητήματος.

Συνεχίζοντας με την έκθεση Πτυχώνοντας μια Πνοή, η εστίαση κινήθηκε γύρω από την επερχόμενη μετά την απώλεια, απουσία και τη διαχείρισή της. Μετά τον χαμό της μητέρας της, η Λίζη Καλλιγά τραβά φωτογραφίες και σχεδιάζει μέρη από την ερημωμένη, πλέον, κατοικία. Προηγουμένως, έχει καλύψει τα έπιπλα και τα αντικείμενα με  νάιλον˙ εντοπίζει τα στοιχεία- φορείς μνήμης, τα σκεπάζει, προφυλάσσοντας το πολύτιμο βάρος που τους προσδίδει. Οι πτυχώσεις και οι αντανακλάσεις του υλικού συγκρατούν κι αναδεικνύουν ό, τι απέμεινε και προσθέτουν μια επιπλέον ποιότητα σε αυτό. Με τον τρόπο αυτόν, η καλλιτέχνης σκιαγραφεί εύστοχα τόσο τη βία της συνειδητοποίησης, όσο και της μετάβασης από το «κάποτε» της ύπαρξης στο τώρα, στο αναπόφευκτο της ύστατης απώλειας. Τα έργα της αποδίδουν με αφοπλιστική σαφήνεια και οικονομία στην περιγραφή αυτό το συναίσθημα του «μετά», χωρίς όμως να το επικαλούνται. Περιγράφουν το στάδιο του καθρέφτη, σε μιαν άλλη, ενήλικη εκδοχή του.

Ο χώρος τού, για χρόνια «ανενεργού», σπιτιού, όπου λαμβάνει χώρα η έκθεση, έχει διαμορφωθεί από τον επιμελητή της έκθεσης με τρόπο τέτοιον, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος να κυριαρχήσει στα έργα. Με την ανάλογη λογική, που παρουσιάζεται από την Καλλιγά η μετατροπή του χώρου σε μη-βιούμενο, το σπίτι-εκθεσιακός χώρος λειτουργεί σαν πεδίο μη-δράσης. Τα ήδη υπάρχοντα σε αυτόν έπιπλα, στερούνται της χρήσης και της υπόστασής τους, μοιάζοντας περισσότερο με σκηνικό κι εγείροντας μια ανοίκεια αίσθηση. Αυτή, ενισχύεται με την ακύρωση οποιασδήποτε άλλης πηγής φωτός, πέραν από τις επιπρόσθετες λάμπες φθορίου. Το στοιχείο του υπερβατικού και του απόκοσμου υφίσταται έκδηλα, με όλα τα αντικείμενα του σπιτιού να αναδεικνύονται ως τέτοια και την ψυχρότητα και τη δύναμη του γεγονότος να υπογραμμίζεται.

Η απώλεια, σε μια αντιπροσωπευτική απεικόνισή της. Η απώλεια, στην καθαρή της έκταση κι ένταση.

Η Παυλίνα Κύρκου είναι ιστορικός τέχνης