Η Επίσκεψη της Γηραιάς Ευρώπης

ΤΗΣ ΕΥΗΣ ΠΡΟΥΣΑΛΗ

Ενώ οι ηγέτες της Ευρώπης οραματίζονταν την Ενωμένη Ευρώπη και υπέγραφαν την Ίδρυση της πρώτης Ευρωπαϊκής Κοινότητας (Άνθρακα/Χάλυβα,1952), ο 34χρόνος Ελβετός Φρίντριχ Ντύρρενματ ολοκλήρωνε το θεατρικό του έργο Η επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας (1955). Ένα κείμενο το οποίο, ως άλλη Κασσάνδρα, "προφητεύει" την ανεμπόδιστη κατίσχυση του παγκόσμιου Κεφαλαίου, τη χρεοπιστωτική κρίση που βιώνει σήμερα η Ευρώπη αλλά κυρίως την κρίση αξιών ως αποτέλεσμα της αλλοτρίωσης ατόμων και κοινωνιών. Ο Ντύρρενματ, με την οξυδερκή παρατηρητικότητά του, ανατέμνει την ανθρώπινη υπόσταση και προβλέπει τις δράσεις και τις αντι-δράσεις της μέσα στο πλαίσιο του ανερχόμενου οικονομικού ευρωπαϊκού σχηματισμού. Περιγράφει, επίσης με αισθητικούς όρους και δραματουργικά σχήματα, το πλέγμα των διαπλεκόμενων συμφερόντων που αρχίζει να δημιουργείται ενώ το ευρωπαϊκό μόρφωμα βρίσκεται ακόμα εν τη γενέσει του, αρθρώνοντας τις πρώτες του λέξεις: νόμοι , κανονισμοί, θεσμοί, δεσμεύσεις, παροχές, αντισταθμιστικά οφέλη κ.ο.κ. 

Πώς ήταν σε θέση ο Ντύρρενματ να διαγνώσει προκαταβολικά τις παθογένειες και τις συνέπειες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού, πριν ακόμα ωριμάσουν οι συνθήκες της ενηλικίωσής του και διαφανούν τα πρώτα δείγματα της δράσης του; Πώς, ενώ η Γηραιά Ήπειρος οραματιζόταν στα εδάφη της τη νέα Γη της Επαγγελίας για τους λαούς της, ο Ντύρρενματ διέβλεπε με τόση ακρίβεια τη ζοφερή κατάληξη του ευρωπαϊκού εγχειρήματος; Την απάντηση τη δίνει ο ίδιος: «Γράφω, μάλλον, γιατί σκέφτομαι» ! Πρόκειται για μια περίπτωση συγγραφέα/στοχαστή ο όποιος, ανάμεσα σε άλλους, διαγιγνώσκει εγκαίρως την έκβαση των γεγονότων. Συνθέτει, έτσι, τη δική του "πόλη", η οποία σε μικρογραφία αντικατοπτρίζει τη νομοτέλεια του ευρωπαϊκού πειράματος.

Σε μια μικρή πόλη του ευρωπαϊκού βορρά αναγγέλλεται η επίσκεψη της Κλαίρης Τσαχανασιάν, μιας πάμπλουτης και εκκεντρικής γριάς. Συνοδεύεται από τον 7ο σύζυγό της, τους υπηρέτες της κι έναν μαύρο πάνθηρα. Οι αρχές της πόλης, ο Δήμαρχος, ο παππάς, ο δάσκαλος, ο σταθμάρχης, κι όλοι οι πολίτες, μόλις που προλαβαίνουν να οργανώσουν μια φιέστα για να την υποδεχθούν στη γενέτειρά της. Η πόλη τους είναι καθημαγμένη από τον δανεισμό και τα χρέη. Οι κάτοικοι, εξαθλιωμένοι οικονομικά, αναζητούν απεγνωσμένα έναν χρηματοδότη για να τους βγάλει από τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση. Προσβλέπουν σε μια γενναία χορηγία από τη Γηραιά Κυρία. 

Οργανώνουν ένα επίσημο γεύμα προς τιμήν της, κατά τη διάρκεια του οποίου γίνονται οι «αποκαλύψεις». Η επιστροφή της, μετά από 45 χρόνια απουσίας, έχει έναν και μοναδικό σκοπό. Να εκδικηθεί τον άντρα, που στα νεανικά της χρόνια την εγκατέλειψε με ένα μωρό -δωροδοκώντας ψευδομάρτυρες με ένα λίτρο ρακί!- να καταθέσουν στο δικαστήριο ότι το παιδί δεν ήταν δικό του. Ο Ιλλ, ο νεανικός της έρωτας, παντρεύτηκε στη συνέχεια την εύπορη κόρη ενός εμπόρου της πόλης. Η Κλαίρη, εγκαταλελειμμένη, φεύγει, το μωρό της πεθαίνει, κι εκείνη βρίσκει δουλειά σε οίκο ανοχής. Εκεί γνωρίζει και παντρεύεται έναν πλούσιο Αρμένη επιχειρηματία, τον οποίο και κληρονομεί. Εκμεταλλευόμενη τους νόμους της Αγοράς, επεκτείνει τις επιχειρήσεις του, παίζει στο χρηματιστήριο, ιδρύει τράπεζες, επενδύει στο διεθνές εμπόριο, συστήνει πολυεθνικές και δημιουργεί μιαν αμύθητη περιουσία. Εξαγοράζει, ανωνύμως, τα χρέη των φορέων της γενέτειράς της, αλλά και τα χρέη των πολιτών, ενώ συνεχίζει να τους δανείζει, οδηγώντας τους τελικά στη χρεωκοπία. Η πόλη ολόκληρη της ανήκει. 

Τότε, αποφασίζει να επιστρέψει. Αίτημά της: η απονομή "Δικαιοσύνης". Η πρότασή της είναι απλή: θα δώσει ένα δισεκατομμύριο στην πόλη, για να αρχίσει να αναπτύσσεται ξανά, αρκεί κάποιος ή κάποιοι να δολοφονήσουν τον Ιλλ, τον άντρα που την πρόδωσε. Αρχικώς, οι πολίτες με ένα ομόφωνο ΟΧΙ (!) αρνούνται την προσφορά της. Αλλά όσο περνά ο καιρός η πείνα και η ανέχεια επιτείνονται, και οι πολίτες με τα «κίτρινα παπούτσια», που «δανείζονται», πληθαίνουν, καθώς θεωρούν ότι κάποιος θα δολοφονήσει τον Ιλλ. Θα συντελεστεί τελικώς, όμως, η δολοφονία, και από ποιόν;

Με πρόσχημα μια ερωτική προδοσία, ο Ντύρρενματ πραγματεύεται τα ουσιαστικά ζητήματα που καταδυναστεύουν σήμερα την Ευρώπη: χρεωκοπία των καταστατικών αξιών πάνω στις οποίες ιδρύθηκε, χρεωκοπία των χωρών και οικονομική υποτέλεια στο διεθνές ανώνυμο κεφάλαιο/«δανειστές», οι οποίοι ζητούν την «κεφαλή των πολιτών» επί πίνακι, τουτέστιν την δολοφονία κάθε κεκτημένου πολιτειακού δικαιώματος (εργασιακό, κοινωνικό, πρόνοιας κτλ) ταυτοχρόνως με τη δολοφονία της ίδιας της χώρας, η οποία «πουλά» ό,τι της ανήκει (πλουτοπαραγωγικές πηγές και υποδομή). Η επίσκεψη της Γηραιάς Κυρίας μεταμορφώνεται, έτσι, στην επίσκεψη της Γηραιάς Ευρώπης, η οποία απαιτεί «Δικαιοσύνη». Απαιτεί, δηλαδή, να «λογοδοτήσουν» οι πολίτες ως υπαίτιοι της πτώχευσης ενώ οι πραγματικοί ένοχοι διαφεύγουν. Φυσικά, και οι ίδιοι οι πολίτες έχουν το μερίδιο ευθύνης τους, εφόσον χρησιμοποίησαν τον οικονομικό μηχανισμό στον βαθμό που τους εξυπηρετούσε, κάνοντας μάλιστα κατάχρηση. Το πιο απογοητευτικό όμως είναι ότι -όπως συμβαίνει και σήμερα- οι πολίτες ενδιαφέρονται όχι να αναλύσουν και να αναθεωρήσουν τη μέχρι τώρα στάση τους, αλλά «δολοφονώντας» να επανακτήσουν την πρότερη οικονομική τους κατάσταση. Κανένας αναστοχασμός, καμιά ανάληψη ευθύνης. Μόνον επιθυμία να ανατροφοδοτηθεί, έστω και με δολοφονία, ο ευρωπαϊκός μηχανισμός. Δικαίως, λοιπόν, αναφωνεί η Γηραιά Κυρία: «Ο κόσμος μ’ έκανε πόρνη. Τώρα τον κάνω κι εγώ μπουρδέλο».

Τη θεατρική αυτή αλληγορία επιλέγει να παρουσιάσει ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεατρικού Εργαστηρίου Άστρους, Κώστας N. Φαρμασώνης, ως καταληκτική παράσταση της φετινής χρονιάς του ερασιτεχνικού θιάσου. Σε μετάφραση και διασκευή δική του, στήνει μια παράσταση υψηλών προδιαγραφών: σκηνοθετημένη με στοιχεία εξπρεσιονιστικού και μπρεχτικού θεάτρου, όπου όλοι οι «τύποι» μεταμορφώνονται σε ανδρείκελα, αντιπροσωπεύοντας μια συγκεκριμένη κοινωνική και ιδιώνυμη συμπεριφορά. Ανακτά, έτσι, το έργο τη διαχρονική του διάσταση, ενώ «διαβάζεται» με σύγχρονους αισθητικούς και κοινωνικούς όρους. Πρόκειται για μια μοντέρνα παράσταση που σπάει την στερεότυπη επιλογή ηθογραφικών έργων. Τα μουσικά ιντερμέδια αναδεικνύουν τις αντινομίες των καταστάσεων, την ίδια στιγμή που τις σχολιάζουν ειρωνικά (μουσική επιμέλεια Κ. Φαρμασώνης: Brecht-Weil, Brecht- Eissler, Jan Garbarek and the Hilliard Ensemble , Louis Armstrong: St. James Infirmary κ.ά.).

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον διονυσιακού τύπου τελετουργικό χορό του τέλους, υπό τους ήχους της Fanfara Vagabontu. Τα κοστούμια «ενσωματώνουν» με λιτό και απέριττο τρόπο την ιδιόλεκτο των τύπων, ενώ ευρηματική είναι η χωροθέτηση των αλλεπάλληλων σκηνικών αλλαγών (σκηνικά στοιχεία/κοστούμια Τζωρτζίνα Κωστοπούλου). Δεξιοτεχνική και η εκτέλεση του tango (χορογραφία Μανώλης Γύφτος). 

Ο πολυπληθής θίασος (24 άτομα) του Άστρους Β. Κυνουρίας αποδεικνύει ότι και οι ερασιτεχνικοί θίασοι μπορούν να παραγάγουν παραστάσεις υψηλής ποιότητας. Απαιτούνται, μεράκι και σκληρή δουλειά για να παραχθεί αυτό το αποτέλεσμα. Όλοι ανεξαιρέτως διεκπεραίωσαν με ειλικρίνεια και συνέπεια τους ρόλους τους. (Με σειρά εμφάνισης: Δ. Κρεμύδα, Α. Πουλημένου, Ε. Μπουτσικάκη, Α. Γκουβούση, Λ. Σιμωνετάτου-Χρυσογένη, Ε. Μίγγα, Μ. Μπόνου, Μ. Μπουτσικάκη, Α. Σμάρδας, Μ. Κρεμμύδα-Σκαρμούτσου, Τ. Κωνσταντούρος, Θ. Γ. Διαμαντόγιαννης, Μ. Μπούζιου, Α. Φούφα-Παινέση, Δ. Κουτρουμπής, Χ. Λυκούρεση, Γ. Καβάσαλης, Χ. Τσιούλου, Σ. Περεντέ, Γ. Αλουπογιάννη-Φούφα, Π. Ψυχογιός, Ρ. Γύφτου, Κ. Καρρά, Γ. Ψυχογιού.)

Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι μέσω παρόμοιων παραστάσεων έργων του διεθνούς ρεπερτορίου καλλιεργείται -συγχρόνως με τον κοινωνικό προβληματισμό- και το αισθητικό κριτήριο των πολιτών, συμμετεχόντων και θεατών. Διότι, η «επαρχία», δεν είναι μόνο για τις περιοδεύουσες «παραστάσεις του θέρους»! Το ερασιτεχνικό θέατρο μπορεί, υπό την καθοδήγηση αξιόλογων θεατρανθρώπων, να αποτελέσει εποικοδομητική διέξοδο στην ανεπάρκεια της πολιτειακής υποδομής. Μπορεί να λειτουργήσει αφενός ως μοχλός αισθητικής καλλιέργειας και αφετέρου ως μοχλός κοινωνικής και πολιτικής αφύπνισης. Ώστε, να μην είναι σε θέση οποιαδήποτε Γηραιά Κυρία -ούτε και η Γηραιά Ήπειρος- να επισκέπτεται τις χώρες μας, να «εξαγοράζει» και να επιβάλει εκβιαστικά τη δική της «Δικαιοσύνη».

Η Εύη Προύσαλη είναι θεατρολόγος και κριτικός θεάτρου