Σαν μια παρτίδα

ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΚΑΛΛΙΦΑΤΙΔΗ

Παρακολουθούσα βίντεο από την κηδεία του Umberto Eco. Τον αποχαιρέτησαν πολλοί, διάσημοι και λιγότερο διάσημοι. Αυτό που αποκόμισα ήταν ότι ο Eco έδινε αυτό που ήταν από την πρώτη στιγμή. Τίποτα, κανένα επιφανειακό μυστήριο, καμία απορία για το τι πράγματι ήταν αυτός ο άνθρωπος. Δεν ήταν ο στοχαστής των πολλαπλών επιπέδων. Ήταν ένα απύθμενο πηγάδι γνώσης όπου συνδυάζονταν όλα και, τραβώντας τον κουβά, δεν ήξερες αν θα βγάλεις στιχάκια και ανέκδοτα, σημειολογικές στριφνές αναλύσεις ή χιουμοριστικές παρατηρήσεις για τα φαινόμενα των καιρών – όλων των καιρών.

Λέω καμιά φορά για τον εαυτό μου ότι είμαι ένας σκουπιδοντενεκές γνώσεων: ο Eco ήταν η παγκόσμια χωματερή των γνώσεων. Δεν θα μπορούσα να μιλήσω εγώ για το σύνολο του έργου του, ίσως κανείς δεν θα μπορούσε, γιατί δεν μπορώ να φανταστώ άνθρωπο με τόση ευρυμάθεια και τόση συνδυαστική ικανότητα, και ταυτόχρονα ανοιχτόκαρδο, πλακατζή και bon viveur. Σε κάτι ακόμα που έγραψα αυτές τις μέρες, είπα ότι θα πρέπει να ήταν υπέροχο να τον έχεις παππού.

Στην κηδεία, μίλησε ο εγγονός του, ένας πανέμορφος έφηβος. Είπε αυτά που είχα φανταστεί, μίλησε για γέλια, πλάκες, γρίφους και σταυρόλεξα, είπε ότι μικρός δεν φανταζόταν τι ήταν ο παππούς του και μόνο μεγαλώνοντας το συνειδητοποίησε. Μίλησαν φίλοι του και είπαν για τις ολονύχτιες συνάξεις τους με ανέκδοτα και ιστορίες, για ένα ταξίδι που είχε προτείνει με το τρένο, χωρίς να κατεβούν σε κάποιον προορισμό, αλλά μένοντας μέσα και λέγοντας αστεία και «μασάλια». Μίλησε ο Benigni και είπε ότι τέτοιοι άνθρωποι χρειάζονται στη γη και όχι στον ουρανό.

Κάποια γνωστή μου είχε κάποτε φαγωθεί να μάθει ΠΩΣ είναι. Εγώ απάντησα το γνωστό «μπόλικος» (γιατί δυο φορές τον είδα για πολύ λίγο και αυτή την αίσθηση μού έδωσε). Έπιασε μια πρώην φοιτήτριά του και τη ρώτησε. Εκείνη απάντησε: «Είναι ίδιος με τα βιβλία του». Λοιπόν, ποιος θα μιλήσει για τον Eco; Και για ποιον Eco; Τον σημειολόγο, τον φιλόσοφο, τον ιστορικό, τον κριτικό, τον λογοτέχνη, τον πλακατζή, τον φαγά, τον λάτρη καθετί του ανθρώπινου; Ποιος μπορεί να συνδυάσει τόσες πλευρές για ν’ αποφανθεί για έναν άνθρωπο τόσο πολύπλευρο (δεν θα πω «πολυσχιδή», εμπεριέχει σχίσμα) που ταυτόχρονα εμφανιζόταν τόσο αρραγής και ολοκληρωμένος; Και ταυτόχρονα, τόσο ακομπλεξάριστος απέναντι στο ίδιο του το έργο. Γιατί συμβούλευε: «Αν δεν σας αρέσουν κάποιες φράσεις, παράγραφοι ή σελίδες, μπορείτε να τις πηδάτε». (Εγώ δυστυχώς δεν μπορούσα να τις πηδήξω, professore, έπρεπε να τις αντέξω). Μου είπαν, αν μπορώ, να γράψω και για τη δική μου μεταφραστική εμπειρία απ’ αυτόν (αλλά πάλι δεν το θεωρώ σωστό, δεν μιλάμε για μένα). Το μόνο που μπορώ να πω, είναι ότι έριξα μια ματιά στο πηγάδι, δεν διέκρινα πυθμένα και απλώς τράβηξα μερικούς κουβάδες επάνω, μπορεί και να μου χύθηκαν μερικά νερά έξω.

Ο Eco έπαιζε με τα βιβλία, τα δικά του και των άλλων. Κι όποτε έπιανα ένα νέο του βιβλίο, ήταν σαν να ξεκινούσαμε μια καινούργια παρτίδα. Και λάτρευα αυτή την αίσθηση του παιχνιδιού που μου χάριζε.

Η Έφη Καλλιφατίδη είναι η μεταφράστρια των έργων του Eco στα ελληνικά

Χριστίνα Κάλμπαρη, Φωλιά, 2015, ακουαρέλα και μολύβι σε χαρτί, 105 x 75 εκ.