Ραδιοφωνικές φιλίες

Νίκος Παπαδημητρίου, Ναυτίλος, 2015, γύψος και 9 κεραμικά πλακάκια δαπέδου, 64 x 32 x 28 εκ. 

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΕΡΒΑ

Πήρα την απόφαση να κόψω την τηλεόραση, όπως άλλοι αποφάσισαν να κόψουν το τσιγάρο. Η τηλεόραση με πειράζει, κάνει κακό στην υγεία μου, με καταθλίβει. Το ’ριξα λοιπόν στο ραδιόφωνο, όπως άλλοι το ρίχνουν στο ηλεκτρονικό τσιγάρο.

Ποιές είναι οι επιπτώσεις του, είναι νωρίς να ξέρουμε με ασφάλεια. Πάντως, στα θέματα της υγείας δεν υπάρχει ποτέ ασφάλεια, όπως δεν υπάρχει ασφάλεια στα θέματα της ζωής γενικότερα, παρά τα δραστικά μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται σε όλους τους τομείς του βίου.

Στο ραδιόφωνο, η φλυαρία αντισταθμίζεται από τη μουσική. Και όταν η μουσική είναι καλά επιλεγμένη και σέβεται τις σοβαρές συνήθειες του ψυχικού αυτιού, τότε βοηθάει και τους πιο αβοήθητους. Θέλω να πω ότι δεν υποφέρονται τα «σκυλάδικα» πρωί πρωί, ούτε καν τα αγαπημένα ρεμπέτικα. Η καινούρια μέρα είναι σαν το πρωινό λουτρό, ανακαινίζει την ψυχή και τη διάθεση. Μ’ αρέσει ο εθνικός ύμνος το πρωί, όπως μ’ αρέσει ν’ ακούω εκκλησιαστικούς ύμνους. Ορίζουν κάθε πρωί το στίγμα μου, θυμίζουν την αφετηρία μου, ανεξαρτήτως προς τα πού κατευθύνομαι. Αντιθέτως, τα τηλεοπτικά επιβάλλονται ως προορισμός. Είναι σαν να λένε: Δεν έχει να πας πουθενά αλλού, αυτό είναι το σύμπαν σου, αυτά είναι τα παραδείγματα που πρέπει ν’ ακολουθήσεις, μ’ αυτό το γούστο, μ’ αυτό τον λόγο. Άλλωστε, ό,τι δεν «βγαίνει» στην τηλεόραση, δεν έχει καμία αξία. Δεν υπάρχει άλλος κόσμος, αν υπήρχε, θα φαινόταν ! «Σ’ έχω δει στην τηλεόραση», είναι σήμερα ο μέγιστος έπαινος ζωής. Σκέπτομαι πόσο αποτυχημένος πρέπει να νοιώθει ένας άνθρωπος που δεν ευδόκησε να βγει ποτέ στην τηλεόραση!

Αλλά και το ραδιόφωνο προσπαθεί με τα δικά του, μη εικονικά μέσα, να ανταγωνιστεί την τηλεόραση. Είναι σχεδόν αδύνατο να ακούσεις μια πολιτιστική ρεκλάμα, χωρίς να τονίζεται ότι οι συντελεστές της τάδε εκδήλωσης έχουν βραβευθεί από τους τάδε και τάδε έγκυρους θεσμούς. Αξίζει ό,τι είναι «ασφαλές», ό,τι έχει βραβευθεί και αναγνωρισθεί επισήμως. Αλλά, αν όλα είναι βραβευμένα, ποιό είναι το κύρος των βραβείων! Και είναι μεν ορθό και απαραίτητο να υπάρχουν κρισάρες∙ πλην όμως μέσα και δίκτυα είναι υποχρεωμένα να τροφοδοτούνται αδιακόπως, διαφορετικά θα έπρεπε να προβλέπονται μεγάλες διάρκειες σιωπής, όπερ άτοπον!

Οι αποκαλούμενες «εκπομπές λόγου» είναι ίσως οι κρισιμότερες εκπομπές, διότι καταδεικνύουν καθημερινώς πού βρισκόμαστε. Τί σκέπτονται στ’ αλήθεια οι «πνευματικοί άνθρωποι» για το παρόν μας. Τις προάλλες, ένας γνωστός ποιητής μιλούσε για τη φιλία. Ανέφερε τα ονόματα της παρέας του με συγκίνηση και αγάπη. Ονόματα γνωστά στους λογοτεχνικούς κύκλους και καθ’ όλα σεβαστά. Ο τρόπος όμως που μιλούσε για την εμπειρία της φιλίας δεν έπειθε διόλου. Σκεπτόμουν τί θα γινόταν, εάν ένας από τους φίλους αυτούς στρεφόταν ξαφνικά εναντίον του. Αν αντιδρούσε αρνητικά προς τα λεγόμενά του. Θα παρέμενε φίλος; Θα αναφερόταν ξανά το όνομά του; Δεν νομίζω !

Ο ποιητής μπέρδευε τη φιλία με το φιλόφρονο πνεύμα της παρέας, με την αμοιβαιότητα των αισθημάτων θαυμασμού και άρα αυτοθαυμασμού. Επαναλάμβανε τα συναισθηματικά δεδομένα με τα οποία πλεκόταν ανέκαθεν το στεφάνι της φιλίας. Μα τα σημερινὰ στεφάνια μαραίνονται γρήγορα. Ίσως γι’ αυτό και όλοι πασκίζουν να είναι αρεστοί, προτιμώντας “εκείνους που θέλουν να φαίνονται καλύτεροι από ό,τι πραγματικά είναι” και επιδίδονται στη γλαφυρή κοινοτοπία με αιώνιες αλήθειες και αγγελική ποιητικότητα. Πώς όμως να υπάρξει ποίηση έτσι! Και τί σκέψη μπορεί να δώσει αυτός ο νεοφαρισαϊσμός που καλλιεργείται εντατικά στις μέρες μας! Tο αίσθημα του ωραίου, όπως και του καλού, μας κάνει ανθρώπους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το καλό και το ωραίο είναι δεδομένα!

Μια παρέα μπορεί να γράψει ιστορία, γιατί κατάφερε ν’ ανοίξει ένα δρόμο, να καθορίσει μια σκοπιά κατανόησης των πραγμάτων. Αλλά μια παρέα δεν αποτελείται υποχρεωτικά από φίλους. Κατά βάθος, η παρέα αποτελεί μια άτυπη ιεραρχία σχέσεων και γι’ αυτό άλλωστε οι αληθινές παρέες διαρκούν λίγο∙ πολύ σύντομα μετατρέπονται σε πεδίο φονικών συγκρούσεων. Το ίδιο παρατηρείται σε κάθε έκφανση συλλογικής δράσης, ανεξαρτήτως τομέα. Εξού και οι θεσμοί. Αλλά κι εκτός θεσμών, οι πιο αδυσώπητοι εχθροί είναι συνήθως οι φίλοι. Αν ο ποιητής δεν βρει τρόπο να εκφράσει αυτή την αφιλάρεσκη αλήθεια με την προσωπική του εμπειρία, διαστρέφει η απλώς αδιαφορεί για την αλήθεια. Πλην η αλήθεια είναι σύμφυτη με την ομορφιά. Γι’ αυτό και υπάρχουν λίγα όμορφα ποιήματα !

Δεν πιστεύω στη φιλία, όσο η φιλία είναι ζήτημα φιλόφρονης ασφάλειας. Πιστεύω αντιθέτως πως η φιλία αποκτά νόημα, εφόσον επιτρέπει να γίνεις ο εαυτός σου. Πράγμα πολύ δύσκολο. Εάν η φιλία δεν σου μαθαίνει τίποτε από την ψυχή του ανθρώπου, που είναι τις περισσότερες φορές βόρβορος και λάσπη, μένει σκέτη λέξη, όπως ακριβώς η λέξη «αγάπη» στις ταρτίνες των τραγουδιών και των αγγελόψυχων διανοουμένων. Φιλία είναι αιματηρή νίκη και ήττα μαζί. Αποδοχή του βόρβορου και της λάσπης και ταυτοχρόνως υπέρβαση των θεσμών. Σε αντίθεση με τον συναγελασμό ή τον συγχρωτισμό, φιλία είναι η ισονομία που κάνει αισθητή τη βαθιά μοναξιά του ανθρώπου αλλά και αισθητό μαζί τον αβυσσαλέο δεσμό μεταξύ συνανθρώπων. Ο ποιητής και ο διανοούμενος που δεν έχουν νοιώσει τη σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων και των σχέσεων, τη σκοτεινή πλευρά της ομορφιάς, θα φλυαρούν, γλαφυρά ή όχι, δεν έχουν να μας πουν τίποτε για το αίνιγμα της ζωής.

Πάντως, εάν η τηλεοπτική εικόνα βλάπτει σοβαρά την υγεία, οι ραδιοφωνικές εκπομπές λόγου δείχνουν, χωρίς να θέλουν, κάτι από το απροσμέτρητο κενό του πολιτιστικού κυκεώνα της εποχής μας. Πράγμα διόλου αμελητέο!