Ιούλιος Βερν

ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ ΜΠΑΚΙΡΤΖΗ

Γιώργος Γυπαράκης,
Ο χρόνος χρειάζεται επισκευή,
2015, χαλκοσωλήνας, νερό,
ποτήρι, τύμπανο, σκάλα

Από τα παιδικά εξωσχολικά διαβάσματά μας αυτά που θυμάμαι περισσότερο, μπορώ μάλιστα να πω με νοσταλγία και συγκίνηση, είναι τα κλασσικά εικονογραφημένα των εκδόσεων ΑΤΛΑΝΤΙΣ των Αδελφών Πεχλιβανίδη και η σειρά των 52 τόμων του Ιουλίου Βερν με χοντρό κόκκινο εξώφυλλο, των εκδόσεων ΑΣΤΗΡ-ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Στον μαγικό κόσμο των πρώτων, στα κείμενα και τις ζωγραφιές του Ρώτα, του Μποστ και πολλών άλλων, βυθιζόμασταν όταν πηγαίναμε οικογενειακώς επίσκεψη στο φιλικό ζευγάρι των γονιών μας Κώστα και Σουλτάνας Χολέβα, που δεν είχαν παιδιά και οι οποίοι έδειχναν να μας έχουν μεγάλη αδυναμία. Ο κος Κώστας μας επέτρεπε να πέφτουμε με τα μούτρα, όση ώρα μέναμε στο σπίτι τους, στους προσεκτικά τακτοποιημένους τόμους των «Κλασσικών εικονογραφημένων», τα πρώτα κόμικς που έβλεπαν τα μάτια μας. Διάβασα ότι η πρώτη έκδοσή τους άρχισε το 1961 και ολοκληρώθηκε το 1970.

Τα κόκκινα βιβλία του Ι. Βερν, με το ίδιο πάντα εξώφυλλο -μόνο ο τίτλος άλλαζε-, ήταν το καλύτερο δώρο στις γιορτές και κυριολεκτικά μας μάγευαν, όχι μόνο με τα θέματά τους, αλλά κυρίως με τον τρόπο γραφής τους. Αυτό το κατάλαβα πολλά χρόνια αργότερα, όταν ο μικρός μου γιος μετά μανίας με πίεζε κάθε εβδομάδα να αγοράσουμε όλους τους τόμους της σειράς του Ι. Βερν, των εκδόσεων 4π με δερματόδετα καλαίσθητα εξώφυλλα, πιστή αναπαραγωγή των εξωφύλλων της πρώτης έκδοσής τους, της Collection Hetzel. Τα αγοράσαμε όλα, πρώτα ως συλλέκτες και μετά ως αναγνώστες. Εγώ στην αρχή αντέδρασα και τόνισα στον γιο μου ότι πολύ αμφιβάλλω αν τα διαβάσει και ότι σε λίγα χρόνια θα πουλιούνται σε λιγότερο απ’ το μισό της τότε αξίας τους, όπως και έγινε. Όταν όμως είδα πως πρόκειται για πιστή αντιγραφή της πρώτης έκδοσης, με τις εικονογραφήσεις της, υποχώρησα και δεν παρέλειπα να «σκάζω» 7,95 ευρώ κάθε βδομάδα για όλους τους τόμους της σειράς. O νεαρός μισοδιάβασε έναν τόμο και σταμάτησε. Όταν έπιασα να διαβάσω κι εγώ, είδα ότι διαβαζόταν δύσκολα και δεν ξύπνησε κανένα συναίσθημα απ’ αυτά που κρυβόταν στη μνήμη μου. Ο τόμος που διάβαζα μου θύμισε λίγο National Geographic της εποχής του, ήταν γεμάτος με απίστευτα λεπτομερείς επιστημονικές και ιδιαίτερα γεωγραφικές περιγραφές, και δεν έβρισκα την απόλαυση που αποζητούσα, παρά το ότι διετέλεσα επί σειρά ετών λάτρης της επιστημονικής φαντασίας -κολλημένος με τον Φίλιπ Ντικ και τον Μπέστερ-, και ο Ι. Βερν θεωρείται πρόδρομός της. Έτσι εγκατέλειψα την προσπάθειά μου να τον ξαναδιαβάσω. Δεν αποκλείω να έχω κάνει λάθος εκτίμηση και σκοπεύω μία τουλάχιστον φορά ακόμη να επανέλθω.

Τα πολλά κόκκινα βιβλία της σειράς του Ιουλίου Βερν με τον καιρό εξαφανίστηκαν απ’ το σπίτι. Οι γονείς πέθαναν, εμείς φύγαμε, άλλος εδώ, άλλος εκεί. Πριν από μερικά χρόνια, όταν κατεβαίνοντας στην Αθήνα με φιλοξενούσαν η Όλια Λαζαρίδου ή ο Βίκος Ναχμίας, που έμεναν στην ίδια πολυκατοικία, ψάχνοντας σε παλαιοπωλεία της γειτονιάς για παλιές εκδόσεις αστυνομικών ιστοριών του Τσάντλερ, του Χάμετ και άλλων, εντόπισα αρκετά από τα βιβλία της σειράς του Ι. Βερν στο παλαιοπωλείο ΙΣΤΩΡ, του αγαπητού ποιητή Γιάννη Πανουτσόπουλου στην Ιπποκράτους. Αρκετά απ’ αυτά έγραφαν «διασκευή Γιώργου Τσουκαλά», άλλα, «μετάφραση Γιώργου Τσουκαλά». Υποθέτω, λόγω του σαφώς μικρότερου μεγέθους τους, ότι ο Τσουκαλάς είχε κάνει και στις μεταφράσεις περικοπές. Όμως αυτό, αν ενδιαφέρεται κανείς ιδιαίτερα, δεν είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Από κει προμηθεύτηκα μια ωραία έκδοση του «Δεκαπενταετή πλοιάρχου» του 1931, χωρίς περικοπές, σε μετάφραση Αλέξανδρου Σκαλίδη, στην καθαρεύουσα, των εκδόσεων Ιωάννου Ν. Σιδέρη, στην 5^η της έκδοση.

Τον Γιώργο Τσουκαλά τον έψαχνα χρόνια και δεν τον εύρισκα. Δεν ήξερα ποιος ήταν. Τώρα βρίσκεις πολλές πληροφορίες γι’ αυτόν στο Google. Είχα μελοποιήσει μερικούς στίχους απ’ το «Άσμα Ασμάτων», σε μετάφραση δική του, που περιέχονταν στο μυθιστόρημα του Pierre Louÿs “Aφροδίτη» των εκδόσεων ΑΓΚΥΡΑ, και καθώς ετοιμάζαμε τον δίσκο «Το πέρασμά σου» με μελοποιήσεις μου αγαπημένων ποιημάτων, έψαχνα τον Γ. Τσουκαλά για να ζητήσουμε την άδειά του και να του καταθέτουμε τα ποσοστά του απ’ τις πωλήσεις. Δεν μπόρεσα να τον εντοπίσω. Ρώτησα πολλούς ανθρώπους του χώρου της λογοτεχνίας, τίποτα. Μόνον ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος τον θυμόταν, όμως δεν με βοήθησε ούτε αυτός να τον εντοπίσω. Μέχρις ότου μας τον σύστησαν οι εκδόσεις ΦΑΡΦΟΥΛΑΣ με το βιβλίο του «Κουρασμένος απ’ τον έρωτα» και ο Γιάννης Μπασκόζος, στο κείμενό του που συνοδεύει την παραπάνω έκδοση. Στο συνοδευτικό αυτό κείμενο μάς αποκαλύπτεται ότι ο Γ. Τσουκαλάς, που γεννήθηκε το 1903 στο Προυσό της Ευρυτανίας και πέθανε στις 16.12.74 στην Αθήνα, την ίδια μέρα που πέθανε και ο φίλος του Κώστας Βάρναλης, «σπούδασε νομικά αλλά ακολούθησε την οδό της δημοσιογραφίας και των βιβλίων. Υπήρξε ποιητής, πεζογράφος, μεταφραστής, συγγραφέας και εκδότης. Ιδιόρρυθμος χαρακτήρας, μποέμ και πολυτάλαντος, ασχολήθηκε κυρίως με τη μετάφραση και τη λαϊκή λογοτεχνία.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1920 άρχισε να εκδίδει διασκευάζοντας αστυνομικές ιστορίες και περιπετειώδεις αφηγήσεις φανταστικών ή ημι-πραγματικών ηρώων από την περίοδο της τουρκοκρατίας. Δημιούργησε μεταπολεμικά τον εκδοτικό οίκο Περιπέτεια, καθώς και το ομώνυμο περιοδικό φαντασίας και μυστηρίου. Εργάστηκε ή συνεργάστηκε με τους εκδοτικούς οίκους Κεραυνός, Αστήρ, Ανεξάρτητος, Άγκυρα, Παπαδόπουλος κ.ά. Μετέφρασε και διασκεύασε πολλά παιδικά βιβλία και εκλαΐκευσε ιστορίες ηρώων από τη μυθολογία. Δημοφιλέστατη ήταν η σειρά των παιδικών βιβλίων «Η Λιλίκα σε διάφορες περιπέτειες» , από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Στη δεκαετία του ΄20 δημιούργησε δικό του εκδοτικό οίκο στη Στοά Φέξη και λίγο αργότερα μαζί με τον Γ. Σημηριώτη ίδρυσαν την εκδοτική εταιρεία Αδελφοί Σημηριώτη και Τσουκαλάς με έδρα Βεραντζέρου 4^α και εξέδωσαν το περιοδικό Σαλόνι. Μετά το 1943 άνοιξε βιβλιοπωλείο και δανειστική βιβλιοθήκη με 10.000 τίτλους στην Οδό Φιλελλήνων 25 και μηναία συνδρομή 1.000 δραχμές. Στη δεκαετία του ΄50 εξέδωσε σειρά απομνημονευμάτων των αγωνιστών της Επανάστασης (εκδόσεις Βιβλιοθήκη Γ. Τσουκαλάς). Μετέφρασε στη δημοτική την «Πάπισσα Ιωάννα» του Ροΐδη (εκδόσεις Λογοτεχνική και Μορφωτική Εταιρεία, 1954), Οι παρέες του –σύχναζε συνήθως σε μια υπόγεια ταβέρνα στην οδό Λεωχάρους, και αργότερα στο «Μεθυσμένο καράβι» στην οδό Αφροδίτης στην Πλάκα– ήταν ο Λ. Πορφύρας, ο Δ. Βουτυράς, ο Κ. Βάρναλης, ο Γ. Σπαταλάς, ο Φ. Γιοφύλλης, ο Ν. Λαπαθιώτης. Από τη ζωή του τελευταίου και τα νυχτοπερπατήματά τους στο Ζάππειο ο Τσουκαλάς έγραψε το «Κουρασμένος απ’ τον έρωτα» (εκδόσεις «Εκλεκτή Βιβλιοθήκη» 1927, 1984), όπου οι δύο κύριοι ήρωές του ήταν ο ίδιος και ο Λαπαθιώτης» (μέρος του κειμένου του Γ. Ν. Μπασκόζου). Ο φίλος εκδότης του ΦΑΡΦΟΥΛΑ, Διαμαντής Καράβολας, μου χάρισε ένα αντίγραφο του βιβλίου του Γ. Τσουκαλά, ΑΛΙΚΗ, με σπαραχτικά ποιήματα για την κόρη του Αλίκη, που εκτελέστηκε στις 16.4.1949 «λόγω συμμετοχής σε οργάνωση που αποσκοπούσε στην ανατροπή του καθεστώτος». Ο Γιάννης Μπασκόζος, ανταποκρίθηκε στην παράκλησή μου και, αφού το εντόπισε, μου έστειλε, σε φωτοτυπημένο αντίγραφο, το «Άσμα Ασμάτων» σε μετάφραση Γ. Τσουκαλά, που κυκλοφόρησε όταν ο ποιητής ήταν 18 ετών.

Αυτός, λοιπόν, ο Γιώργος Τσουκαλάς, ήταν που διασκεύασε αριστοτεχνικά τα βιβλία του Ι. Βερν και πιθανότατα μετέφρασε και μερικά απ’ αυτά, στην αλησμόνητη σειρά των βιβλίων του Ι. Βερν με το χοντρό κόκκινο εξώφυλλο, των εκδόσεων ΑΣΤΗΡ, και μπορέσαμε, τα παιδιά των χρόνων μετά τον Εμφύλιο, αφού τότε άρχισε να εκδίδεται η σειρά, να γνωρίσουμε και να αγαπήσουμε τον Ι. Βερν. Ειδάλλως, πολύ αμφιβάλλω αν θα τον ξέραμε τόσο καλά και, περισσότερο, αγαπήσει. Χωρίς τον Γ. Τσουκαλά, ο Ι. Βερν σίγουρα δεν θα είχε την ίδια τύχη στην Ελλάδα.

Τον Ι. Βερν τον ξαναθυμηθήκαμε στο καταπληκτικό φιλμ του Μάρτιν Σκορτσέζε HUGO, στο οποίο αναπαρίστανται τα γυρίσματα και η επαναπροβολή μετά τον πόλεμο της σωσμένης κόπιας της ταινίας του Ζωρζ Μελιές ΑΠΟ ΤΗ ΓΗ ΣΤΗ ΣΕΛΗΝΗ, εμπνευσμένης απ’ το ομώνυμο βιβλίο του Ι. Βερν. Αφού είδαμε το φιλμ αναρωτιόμασταν για καιρό πώς είναι δυνατόν να μην έχουν πάει όλα τα σχολεία να το δουν, και φθάσαμε στο συμπέρασμα πως ελάχιστοι δάσκαλοι και καθηγητές πάνε πιά σινεμά.

Ο Αργύρης Μπακιρτζής είναι συνθέτης και τραγουδιστής των «Χειμερινών κολυμβητών» και ηθοποιός