Οι άνθρωποι στα χρόνια της Βαϊμάρης

ΤΗΣ ΜΑΓΙΑΣ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΊΣΕΡΓΟΥΝΤ, Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα, μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ.305

“…σύντροφε Νόρις να σκέφτεσαι τον Λένιν”.

“Χα, δυστυχώς με εμπνέει περισσότερο ο μαρκήσιος ντε Σαντ”.

Από το βιβλίο

Στο Αυγό του φιδιού του Ίγκμαρ Μπέργκμαν, ο πρωταγωνιστής της ταινίας καθώς περιφέρεται μεθυσμένος στο σκοτεινό Βερολίνο του 1923 στέλνει στο διάβολο μια πόρνη, εκείνη δίνοντας το στίγμα της εποχής απαντάει γελώντας: και συ πού νομίζεις ότι βρισκόμαστε? Ο άγγλος συγγραφέας Κρίστοφερ Ουίλιαμ Μπράντσο Ίσεργουντ (1904-1986) το1935 γράφει το Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα και μεταφέρει τον αναγνώστη στο 1930, όταν το αυγό του φιδιού έχει εκκολαφθεί στο κοινωνικό υπόστρωμα της Γερμανίας και ο κοινωνικός ιστός έχει πια δηλητηριαστεί.

Ο Ίσεργουντ, γόνος μεγαλοαστικής οικογενείας, απομακρύνεται από το κοινωνικό του περιβάλλον, εγκαταλείπει τις σπουδές του στην ιατρική, και ζει ανοιχτά ως ομοφυλόφιλος μια έντονη ζωή που την χαρακτηρίζουν τα ταξίδια και οι εναλλαγές συντρόφων. Συνδέεται στενά με τον Γ. Χ. Όντεν, στον οποίο είναι αφιερωμένο και το ανά χείρας βιβλίο. Το 1929 ταξιδεύει στη Γερμανία για να τον συναντήσει, και εγκαθίσταται στο Βερολίνο γοητευμένος από το κλίμα ελευθεριότητας της γερμανικής πρωτεύουσας. Φεύγει από τη χώρα το 1933 με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Ταξιδεύει στην Ευρώπη και στη συνέχεια στην Αμερική μαζί με τον Όντεν. Εκεί θα γνωρίσει τον Τρούμαν Καπότε ο οποίος θα εμπνευσθεί από τα σχέδια της νουβέλας του Ίσεργουντ για το Σάλλυ Μπόουλς (μια από τις έξι ιστορίες που βρίσκουμε στο Αντίο Βερολίνο εκδ. Μεταίχμιο 2014) και θα γράψει το Πρωινό στο Τίφανις. Στην ίδια νουβέλα επίσης στηρίζεται και το γνωστό Καμπαρέ με τη Λίζα Μινέλι. Ο Ίσεργουντ πεθαίνει το 1986 στην Καλιφόρνια ογδόντα ενός ετών.

Το Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα αναγνωρίσθηκε ως επιτυχία από κοινό και κριτικούς, δεν έχαιρε όμως της εκτίμησης του συγγραφέα του. Ο Ίσεργουντ το θεωρούσε ένα έργο ανωριμότητας που το χαρακτήριζε η έλλειψη ευαισθησίας απέναντι σε ανθρώπους που υπέφεραν από την ιστορική συγκυρία ενώ εκείνος περνούσε ανάλαφρα ανάμεσα τους.. Το κείμενο πριν πάρει την τελική του μορφή, ήταν ενταγμένο σε μια ενότητα με αρχικό τίτλο Οι Χαμένοι. Από το αρχικό σχέδιο προέκυψε το Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα και το Αντίο Βερολίνο, ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα αποτελούμενο από έξι ιστορίες. Και τα δυο έργα, χωρίς να είναι αυτοβιογραφικά, βασίζονται στην προσωπική εμπειρία του συγγραφέα από την διαμονή του στο Βερολίνο. Ο τίτλος Οι Χαμένοι εκφράζει ίσως καλύτερα τους ήρωες του Ίσεργουντ, είτε γιατί χάθηκαν μέσα στη βαρβαρότητα του ναζισμού, είτε γιατί ήταν χαμένοι μέσα στο ναρκισσισμό τους όταν ο κόσμος γύρω τους κατέρρεε, είτε γιατί ήταν κοινωνικά απόβλητοι.

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο. Ο αφηγητής, Ουίλιαμ Μπράντσο -alter ego του συγγραφέα από τον οποίο παίρνει και το όνομα του– διατηρεί χαμηλό προφίλ αφήνοντας σε πρώτο πλάνο τον ήρωα του βιβλίου τον κύριο Νόρις. Μια πολυσχιδή προσωπικότητα που απλώνεται σε μια επιφάνεια μεγάλης έκτασης χωρίς καθόλου βάθος. Ο Μπράντσο γνωρίζει τον κύριο Νόρις, που ταξιδεύει με πλαστό διαβατήριο, στο κουπέ ενός τρένου με προορισμό το Βερολίνο. Ο αφηγητής έχει απέναντι του έναν πολυταξιδεμένο νευρωτικό εστέτ με περούκα. Η σχέση του με τα μέρη που ταξίδεψε ορίζεται από τις νευρώσεις του, στη Λιθουανία λοιπόν ενοχλήθηκε από τα ρεύματα αέρα, στο Βελιγράδι δεν υπήρχε η σωστή οδοντόπαστα, η Ρώμη είχε έντομα, η Μαδρίτη ζητιάνους και στο Βουκουρέστι τον έθιξε ένας καμπινές. Αγαπούσε όμως την Αθήνα. Η Αθήνα ήταν το πνευματικό του σπίτι, και με θλίψη παρατηρεί ότι ο λόφος του Λυκαβηττού δεν αναφέρεται πουθενά στη λογοτεχνία. Ο κύριος Νόρις είναι τυχοδιώχτης, ένας κρυψίνους απατεώνας, σεξουαλικά ιδιόρρυθμος που γνωρίζει καλά το “υπόγειο” Βερολίνο, αλλά και κομμουνιστής …πρώτης θέσης που δεν παραλείπει τις γαργάρες του με στοματικό διάλυμα προκειμένου να αντιμετωπίσει τα μικρόβια του προλεταριάτου, και συχνά καταφεύγει στη χρήση του μακιγιάζ όταν ο καιρός είναι συννεφιασμένος για να φτιάξει τη μέρα του με λίγο χρώμα… Ένας κομμουνιστής που μιλάει με πάθος για την επανάσταση, και δεν έχουμε λόγο να αμφισβητήσουμε την ειλικρίνειά του, παρόλο που συνεργάζεται και με τη γαλλική αστυνομία. Σε αυτή τη μεγάλη επιφάνεια που συγκροτεί την προσωπικότητα του κυρίου Νόρις υπάρχει θέση για όλα.

Από τη στιγμή της συνάντησης των δυο αντρών αναπτύσσεται μεταξύ τους μια φιλία που δεν έχει πάντα καλά αποτελέσματα για τον αφηγητή. Ο εγωκεντρικός κύριος Νόρις δε διστάζει να χρησιμοποιεί το νεαρό Μπράντσο θέτοντας ακόμη και σε κίνδυνο την ακεραιότητα του αγαπητού του φίλου.

Ο συγγραφέας αποδίδει με διαυγή, αβίαστη γραφή την ατμόσφαιρα της εποχής και την κουρασμένη ελευθερία μιας κοινωνίας σε παρακμή. Περιγράφει με τρυφερότητα και ήπιο σαρκασμό τη ρηχότητα που αντισταθμίζει το κενό της με χαριτωμένο, πνευματώδη λόγο και παιγνιώδη συμπεριφορά. Το βιβλίο τελειώνει χωρίς κορύφωση, σαν μια πόρτα που κλείνει μαλακά, δίχως θόρυβο, στον απόμερο δρόμο μιας ταραγμένης πόλης.

Το Ο κύριος Νόρις αλλάζει τρένα μπορεί να διαβαστεί μαζί με το Αντίο Βερολίνο ως μια χαλαρή ενότητα. Και στα δυο κείμενα οι άνθρωποι στα χρόνια της Βαϊμάρης -μια ιστορική περίοδο φορτισμένη από μύθους όπως όλες οι περίοδοι κρίσης- στο φόντο της μεγάλης Ιστορίας στροβιλίζονται μέσα στην καθημερινότητα τους που οδεύει προς την καταστροφή, παθητικοί θεατές αλλά και κοινωνοί, ακριβώς λόγω της παθητικότητας τους, της νύχτας που έρχεται και θα σκεπάσει ολόκληρη την Ευρώπη.

Η Μάγια Στάγκαλη εργάζεται στην Αυγή