Το πνεύμα της ιστορίας

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Γιάννης Σινιόρογλου, Morphing Structure, 2012-2015, εγκατάσταση, διαστάσεις μεταβλητές, ξύλο

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΠΑΠΑΜΑΡΚΟΣ, Γκιακ, διηγήματα, Εκδόσεις Αντίποδες, σελ. 128

Να που μπορεί να συμβεί κι αυτό (αν βέβαια ο συγγραφέας, όπως εν προκειμένω ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, μπορεί και συνδυάζει αφηγηματική δεινότητα, βαθιά ιστορική γνώση, αίσθηση, ευαισθησία, και διακριτική, κάποτε προστατευτική, αγάπη για τα πρόσωπα των ιστοριών του· για τη γλώσσα τους, για τα τοπία και τους τόπους στους οποίους με άκρα συνέπεια τα τοποθετεί και τους δημιουργεί εναύσματα εξωτερικής και εσωτερικής δράσης): το αίμα να υψωθεί καθέτως, να διεκδικήσει και εντέλει να διαδραματίσει ρόλο πρωταγωνιστικό, λειτουργώντας διττά: Ως οργανισμός σκοτεινός και αυθύπαρκτος, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ενδεικτικά της αυθυπαρξίας του (άλλα γνωστά και αναγνωρίσιμα -κυρίως οσμή και χρώμα-  και άλλα απροσδιόριστα και αγριευτικά, οφειλόμενα στον ένστικτο φόβο του εκτεθειμένου σε μύριους κινδύνους απλού ανθρώπου), αλλά και ως κυρίαρχο στοιχείο, καθοριστικό της γκριζόμαυρης ατμόσφαιρας που χαρακτηρίζει και διαβρωτικά διαπερνά τα πρόσωπα, τις πράξεις τους, τα λόγια τους και τις σιωπές τους.

Εννέα διηγήματα απαρτίζουν το περί ου ο λόγος βιβλίο του Δημοσθένη Παπαμάρκου. Εννέα άμεσα ή έμμεσα πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις ανδρών που τους ενώνει ο τόπος καταγωγής (κάποιο αρβανιτοχώρι της Λοκρίδας), οι αδυσώπητες μνήμες συνεχών πολέμων (Βαλκανικοί, Α΄ Παγκόσμιος, με επίκεντρο τη Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή), η αδιαμφισβήτητη υποταγή στα κρατούντα ήθη, ο κοινός προφορικός λόγος (ένας λόγος αδιαμεσολάβητος, βαθύτατα λαϊκός, δημώδης, κοντά στην αρβανίτικη προφορική παράδοση, που συχνά ακούγεται σαν κατακερματισμένος δεκαπεντασύλλαβος, σαν αναθρώσκων από τα έγκατα του δεκαπεντασύλλαβου, διαπερασμένος από το πνεύμα της ιστορίας, των παραμυθιών, των μύθων και των θρύλων και, κυρίως, ένας λόγος εξαγνιστικός, καθαρτήριος και λυτρωτικός των όσων ιστορούν τα του βίου τους) και βέβαια το αίμα, είτε αυτό είναι δίκαια είτε άδικα χυμένο – αν μπορεί να νοηθεί αίμα δίκαια χυμένο (Αυτό εξάλλου δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου, όπου Γκιακ σημαίνει αίμα, κανόνα, δεσμό συγγένειας, φόνο που γίνεται για λόγους εκδίκησης, φυλή).

Ο αφηγητής του κάθε διηγήματος μοιάζει να αποσπάται, με τη σειρά που ορίζει ο συγγραφέας, από ένα σύνολο ανθρώπων άρρηκτα δεμένων μεταξύ τους με μακρινές και κοντινές μνήμες και, προπαντός, με οσμές αίματος. Με άλλα λόγια, μοιάζει να αποσπάται από αυτούς και να μετατρέπεται, για όσο διαρκεί η εξιστόρηση των παθών του (που τα ίδια ή άλλα, παρεμφερή, είναι και πάθη της ομάδας που εκπροσωπεί) σε κορυφαίο μιας ομάδας, ενός χορού καθηλωμένου εκεί που τον έταξε η μοίρα του και άγραφοι, σκοτεινοί φυλετικοί κανόνες. Ιστορώντας, ανακαλώντας ο καθένας αιματηρές στιγμές της ζωής του, αισθάνεται ότι υπάρχει στο παρόν, υποστασιοποιείται στα μάτια των άλλων, κυρίως όμως δρα ως φορέας της ιστορίας, συγκεκριμένα της Μικρασιατικής Ιστορίας, ενώ παράλληλα και η ιστορία ιστορεί αλλά και ιστορείται διά του στόματός του.

Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας