Πόλεμος και μεταπόλεμος

ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΛΑΖΟΥ

Χωρίς τίτλο, γραφίτης σε χαρτί, 56 x 76 εκ. 

ΜΙΧΑΛΗΣ ΛΥΜΠΕΡΑΤΟΣ, ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗΣ (επιμ.), Αριστερά και Αστικός Πολιτικός Κόσμος, 1940-1960, Πρακτικά Συνεδρίου, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα: Βιβλιόραμα 2014

Ο τόμος «Αριστερά και Αστικός Πολιτικός Κόσμος, 1940-1960» σε επιμέλεια Μιχάλη Λυμπεράτου και Προκόπη Παπαστράτη που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα αποτελεί τον επιστημονικό καρπό του ομώνυμου τετραήμερου συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο από τις 17 έως τις 20 Απριλίου 2013. Στα 58 άρθρα που περιλαμβάνει εξετάζεται ο καθοριστικός ρόλος της Αριστεράς και οι αντιδράσεις του Αστικού Πολιτικού Κόσμου κατά τη διάρκεια της πολύπαθης δεκαετίας του 1940 αλλά και της σχετικά άγνωστης δεκαετίας του 1950.

Παρόλο που η «κρίσιμη» δεκαετία του ’40 έχει αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής μελέτης τα τελευταία χρόνια και παρά την άποψη ότι τα βασικά έχουν καλυφθεί, υπάρχουν ακόμα πολλά ζητήματα τα οποία αναμένουν να αναδειχθούν, απορίες που προκύπτουν, κενά στην ιστορική αφήγηση αλλά και συγχύσεις στο δημόσιο λόγο.  Όπως επισημαίνει ο Μιχάλης Λυμπεράτος στον πρόλογο της έκδοσης, ένα νέο, πλούσιο και ανεξερεύνητο αρχειακό υλικό που αφορά κυρίως το επίσημο κράτος και τις δομές του έχει γίνει πρόσφατα διαθέσιμο και μας προκαλεί να ξαναθέσουμε ερωτήματα σε σχέση με την ιστορία της περιόδου, να αξιολογήσουμε την υπάρχουσα ιστορική ανάλυση και να αναζητήσουμε εκ νέου το νήμα της επιστημονικής ιστοριογραφίας.

Μέσα από τα άρθρα του τόμου αναδεικνύονται ειδικότερα θέματα τα οποία προσδιορίζουν τη μορφή που έλαβαν η Αντίσταση και ο Εμφύλιος,  το φοιτητικό κίνημα, το εθνικό ζήτημα, η δράση του ξένου παράγοντα κατά την Κατοχή και στα Δεκεμβριανά, η κατοχική βία, οι λαϊκές εξουσίες και θεσμοί αλλά και η παραγωγή ιδεολογίας και τέχνης. Στο κέντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος θέτονται ακόμα ζητήματα όπως η ανάπτυξη της Αντίστασης στις μικρές πόλεις και την ύπαιθρο και τα πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του ΔΣΕ.

Και αν η δεκαετία του ’40 αποτελεί τη δεξαμενή από την οποία επιχειρείται να αντληθούν απαντήσεις στα πλαίσια μιας κρίσης όπως η σημερινή, ή να αναζητηθούν οι ρίζες της κακοδαιμονίας, η δεκαετία του ’50 αποτελεί σχετικά αχαρτογράφητο πεδίο έρευνας.  Μέσα από τα άρθρα του τόμου φωτίζονται όψεις της δεκαετίας του ’50 όπως το Κυπριακό, η ανασυγκρότηση του κράτους, της Αριστεράς και του αστικού στρατοπέδου, η θέση της Αριστεράς και οι πολιτικές διαδικασίες μετά τον Εμφύλιο.  Συνδετικός κρίκος των δύο δεκαετιών ως προς τη μεθοδολογία, όπως επισημαίνει ο Προκόπης Παπαστράτης, αποτελεί η αντοχή της Αριστεράς και των ιδεών της παρά τη φυσική εξόντωση των οπαδών της.

Αλιεύοντας από τον πλούσιο και γόνιμο προβληματισμό των άρθρων διαπιστώνουμε ότι θέτονται και απαντώνται υπό το πρίσμα νέων αρχειακών πηγών μία σειρά από ερωτήματα: πώς συντηρήθηκαν και επεκτάθηκαν οι ταξικές αντιθέσεις κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ποια πολιτική στρατηγική ακολούθησε η Αριστερά και ποιες μεθοδεύσεις χρησιμοποιήθηκαν για την καταστείλουν, ποια ήταν η πολιτική και κοινωνική βάση του ΔΣΕ, γιατί απέτυχαν οι προσπάθειες ειρήνευσης πριν το 1949, τι είδους κράτος συγκροτήθηκε μετά τον Εμφύλιο και πώς η Αριστερά επανήλθε στο πολιτικό σκηνικό μετά το 1950.

Η σημαντικότερη συνεισφορά του τόμου ωστόσο είναι ότι αναδεικνύονται στα πλαίσια της επιστημονικής συζήτησης οι συνδέσεις ανάμεσα σε ζητήματα όπως οι θάνατοι από πείνα στις συνοικίες της Αθήνας με τις χρυσές ευκαιρίες της Κατοχής, η ληστρική απόσπαση του πλούτου της χώρας από τους κατακτητές με τον πλουτισμό των συνεργατών τους και τη δημιουργία νέων αστικών στρωμάτων μετά τον Εμφύλιο ή οι σχέσεις των εγχώριων δυνάμεων με το ξένο κεφάλαιο και τα κέντρα εξουσίας.

Μέσα από τα άρθρα του τόμου αποτυπώνονται τα αποτελέσματα της μεθοδικής μελέτης και έρευνας που πραγματοποιείται στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου σχετικά με τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία. Στην πλειονότητά τους τα άρθρα είναι γραμμένα από νέους επιστήμονες, απόφοιτους του Προγράμματος, γεγονός που αποδεικνύει ότι το Δημόσιο Πανεπιστήμιο συνεχίζει να παράγει γνώση και ερευνητικό έργο παρά τις δυσμενείς συνθήκες στις οποίες αναγκάζεται να λειτουργήσει εξαιτίας των κάθε λογής περικοπών.

Ο τόμος πλαισιώνεται από σπάνιο φωτογραφικό υλικό από βρετανικά και ελληνικά αρχεία και πηγές.