Πυρετός του αρχαίου

Η έκθεση στον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων (Διάρκεια: μέχρι 21 Ιουνίου)

Γιάννης Παπαδόπουλος, #Ακρ. 689 (#Acr. 689), 2012-2014

επιπτώσεις της έκθεσης μιας σεριγραφίας σε άμεσο αττικό φως

ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΛΕΔΑΚΗ

Η κέρινη επιφάνεια γραφής, η ρωμαϊκή tabula rasa, είναι κατά τον Sigmund Freud μια μυστική πλάκα γραφής που δεν κρατά ίχνη των χαρασσόμενων μηνυμάτων· γράφεται, σβήνεται και επανεγγράφεται. Ο Freud συσχέτισε τη λειτουργία της με το σύστημα της πρόσληψης, της συνείδησης και της μνήμης. Ως τέτοια μπορούμε να δούμε και την «επιφάνεια» του ελληνικού εθνικού μορφώματος. Ένα πεδίο που έχει σβηστεί και ξαναγραφτεί, του οποίου οι εγχαράξεις έχουν συντηρηθεί μονομερώς και επιλεκτικά, που έχει διατηρηθεί ως παλίμψηστο: ένα μοντέρνο αντικείμενο οικειοποίησης και μεταστροφής.

Tον Δεκέμβρη του 2012 ο Βαγγέλης Βλάχος παρουσίασε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης το έργο Ξένοι αρχαιολόγοι από όρθια σε σκυφτή θέση στην έκθεση Current Pasts (μαζί με τον Ιβάν Γκρουμπάνοφ). H έκθεση, σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη, συνέπεσε με την παρουσίαση της σειράς Κατακρύψεις του Δημήτρη Αληθεινού στο πλαίσιο της αναδρομικής του έκθεσης στο ΕΜΣΤ. Το έργο του Βαγγέλη Βλάχου αποτελείται από φωτογραφίες, τις οποίες ο καλλιτέχνης έχει ανασύρει από αρχεία ξένων αρχαιολογικών σχολών της Αθήνας, και υπογραμμίζει τη θέση των ξένων Αρχαιολογικών Σχολών στην Ελλάδα, την τυπολογία της πρακτικής της ανασκαφής και την επίδρασή της στη διαμόρφωση της νεωτερικής ταυτότητας της χώρας.

O τίτλος της έκθεσης, Current Pasts, υπαινίσσεται με εξαιρετική φραστική οικονομία μια κατάσταση επικαιροποίησης του παρελθόντος. Ο Αληθεινός στις Κατακρύψεις (σε επιμέλεια της Τίνας Πανδή και του Σταμάτη Σχιζάκη) ασχολείται με την απόθεση καλλιτεχνικών έργων μέσα στο στρώμα της γης· μια τελετουργική χειρονομία που επιχειρεί να φυλάξει τα αντικείμενα, να τα προστατέψει από τη φθορά και να παρατείνει τη διάρκειά τους. Την ίδια στιγμή, πριν από έναν χρόνο περίπου, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων πραγματοποίησε ένα κύκλο συζητήσεων με θέμα τη σχέση αρχαιολογίας και σύγχρονης τέχνης. Tον Μάρτιο και τον Απρίλιο του 2013 έγιναν δύο ημερίδες που αφορούσαν στις συνάφειες και τις διαφορές ανάμεσα στις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές, την αρχαιολογία και τα μνημεία. Παράλληλα, το Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης, αρχής γενομένης με την έκθεση Δικαίωμα Αρχείου Ι: Τι θα έλεγα αν είχα φωνή, σε επιμέλεια της Ελπίδας Καραμπά, σηματοδοτούσε τον προσανατολισμό του προγράμματός του στη διερεύνηση του αρχείου που διατηρεί, και ο Κώστας Μπασάνος στην ατομική του έκθεση, Σιωπή, εξέταζε την εκσκαφή, το θάνατο και τη θεμελίωση στη γη. Επιπλέον, τον τελευταίο χρόνο διοργανώθηκαν από ελληνικούς φορείς σημαντικές εκθέσεις σε ευρωπαϊκές πόλεις, οι οποίες έφεραν στο προσκήνιο μια σειρά από προβληματισμούς που αφορούν στη διαχείριση του αρχείου και της αρχαιολογικής παρακαταθήκης. Πρόκειται για τις εκθέσεις Hell as στο Palais de Tokyo στο Παρίσι και Ναυτίλος: Ταξιδεύοντας την Ελλάδα στην BOZAR στις Βρυξέλλες. Τέλος, η παράσταση Πρώτη Ύλη του Δημήτρη Παπαϊωάννου που ανέβηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών για δύο συνεχόμενες χρονιές, το 2012 και το 2013, μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε ένα πρώιμο δείγμα της διαδοχής που επρόκειτο να ακολουθήσει.

Η αρχειακή πρακτική έχει ως αντικείμενο τη μεταχείριση ενός σωρευμένου υλικού, τη διευθέτηση της πρώτης ύλης του αρχείου. Η ανάδυση του συσκοτισμένου υλικού έχει λάβει κεντρική θέση στην όψιμη καλλιτεχνική παραγωγή της Ελλάδας. Η συγγραφή ενός κειμένου κριτικής δε θα ήταν αρκετή ώστε να πραγματοποιηθεί μια εμπεδωμένη επεξεργασία των πολλαπλών ζητημάτων που εμπλέκονται στη συγκεκριμένη εξέλιξη. Η έκθεση Πυρετός του Αρχαίου που παρουσιάζεται στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων μέχρι τις 21 Ιουνίου, συνιστά τη μετεξέλιξη ενός κειμένου κριτικής και ουσιαστικά επιχειρεί να λειτουργήσει ως έκθεση-κριτική διατηρώντας συμπαγή τη σύνδεσή της με το κοινωνικό-πολιτικό πεδίο και την τρέχουσα καλλιτεχνική παραγωγή (μια συνάφεια που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητη και, υπόρρητα έστω, να διατρέχει όλες τις επιμελητικές χειρονομίες). Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, υπό την αιγίδα του οποίου τελεί, είναι το μεγαλύτερο επιστημονικό σωματείο του Υπουργείου Πολιτισμού και ιδρύθηκε το 1959. Πρόκειται για έναν επιστημονικό φορέα που αποτελεί το συνδικαλιστικό όργανο των αρχαιολόγων και μαζί συνιστά έναν σημαντικό θεσμικό φορέα στον τομέα της προστασίας των αρχαιολογικών ευρημάτων. Σε θεσμικό επίπεδο έχει διαδραματίσει καίριο ρόλο στη διαμόρφωση του νομικού πλαισίου προστασίας τους, δηλαδή στην αρχαιολογική νομοθεσία και τη διαμόρφωση της δομής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ως συλλογικός φορέας παρουσιάζει έντονη δραστηριότητα και έχει διοργανώσει συνέδρια, εκθέσεις, διαλέξεις και επιστημονικές συναντήσεις. Η φιλοξενία της έκθεσης από έναν τέτοιο θεσμό προσδίδει επιπλέον νοήματα στο επιμελητικό εγχείρημα. Τα σωματεία εργαζομένων είναι μια δομή υπό συνεχή κρίση και μετάλλαξη στις μέρες μας και συνιστούν ένα πεδίο στο οποίο η καλλιτεχνική παραγωγή θα έπρεπε να προσβλέπει εάν θέλουμε να ελπίζουμε σε μια οργανικά εγκατεστημένη στο πραγματικό τέχνη και ταυτόχρονα σε μια ευφάνταστη και βιώσιμη στοιχειοθέτηση καλύτερων όρων ζωής για τους εργαζόμενους όλων των τομέων (μεταξύ αυτών και για τους καλλιτέχνες). 

Το κτίριο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων γειτνιάζει με τις δύο συναγωγές της Αθήνας και αντικρίζει την Ακρόπολη, το Αστεροσκοπείο και το Μνημείο Φιλοπάππου. Δυτικά, στην οδό Ασωμάτων, έχει το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης, ενώ λίγο πιο πέρα εκτείνεται το αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού και στις παρυφές του είναι τοποθετημένο το μαρμάρινο διαμελισμένο αστέρι του Δαβίδ της Ντιάννας Μαγκάνια – μνημείο για την εβραϊκή γενοκτονία (Shoa). Στο ίδιο σημείο, στην οδό Μελιδώνη, είχαν παγιδευτεί στις 24 Μαρτίου του 1944, Εβραίοι Έλληνες πολίτες από τους Γερμανούς. Το μνημείο υλοποιήθηκε το 2010 ύστερα από διαγωνισμό που διεξήγαγε η Ισραηλίτικη κοινότητα της Αθήνας. Μάλιστα η Αθήνα ήταν η τελευταία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που απέκτησε Μνημείο για το Ολοκαύτωμα.

Θεωρητικά η έκθεση αντλεί από το επιδραστικό έργο του Jacques Derrida, Archive Fever: Α Freudian Impression. Ο τίτλος της, ελάχιστη παράφραση του τίτλου του βιβλίου, απηχεί ακριβώς αυτή τη σύνδεση. Σημαντική υπήρξε και η επιρροή της μελέτης της Linda Nochlin, The Body in Pieces: The Fragment as a Metaphor of Modernity. Τόσο το βιβλίο του Derrida όσο και εκείνο της Nochlin βασίζονται σε διαλέξεις που δόθηκαν το 1994. Κι αν εδώ συζητούμε τα καίρια ζητήματα που θέτουν οι συγκεκριμένες εκδόσεις με καθυστέρηση είκοσι ετών, το γεγονός επιβεβαιώνει ακριβώς το θέμα της συζήτησης: η μηχανική της αποσιώπησης και της απώθησης έχει γίνει κατεστημένο στην Ελλάδα. Οι συστηματικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν υπό τη σκιά των ιδεών του νεοκλασικισμού, του ρομαντισμού και των αναδυόμενων ευρωπαϊκών εθνικισμών έφεραν στο φως πολυάριθμα αποσπάσματα προηγούμενων πολιτισμών. Η κατάσταση των ευρημάτων, παρά τις φθορές και την ελλειπτικότητα των μορφών, εξιδανικεύτηκε και επηρέασε με τρόπο μεθύστερο τη Δυτική αντιληπτικότητα. Διαμόρφωσε, μάλιστα, όχι μόνο έναν πλαστικό προσανατολισμό αλλά και μία ιδεολογική, ηθική και αισθητική παρακαταθήκη. Μέσα από αυτή τη διαδικασία εγκαταστάθηκε η ποιητική της ελλειπτικής αφήγησης, της απόκρυψης και του υπαινιγμού και, σε διαλεκτική αντιδιαστολή, η λογική του αρχείου, η ανάγκη ανάκλησης και τακτοποίησης ενός υφιστάμενου υλικού, η εκ των υστέρων απόδοση νοήματος.

Η προβληματοποίηση σχετικά με τις αναπαραστάσεις και τις αφηγήσεις που αφορούν στο αρχείο, το αρχαίο και το απόσπασμα και η διαπραγμάτευση της σχέσης μεταξύ ανασκαφής και κατάκρυψης, επιτρέπουν τη σφυγμομέτρηση της ιδιότυπης έντασης που ενέχεται στη σύγχρονη ελληνική ταυτότητα. Η έκθεση Πυρετός του Αρχαίου φωτίζει την αισθητική του θραύσματος και του κατακερματισμού μέσα από την επίδραση που έχει ασκήσει η πρακτική της ανασκαφής και της ανάκτησης στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της αναπαραστατικής λογικής της νεωτερικότητας. Επιπλέον, θέτει διερωτήσεις σχετικά με τη σημασία που έχει λάβει η ανάσυρση του παρελθοντικού στοιχείου στη σύγχρονη ελληνική συνθήκη και στο ιδεολόγημα του συλλογικού αυτοπροσδιορισμού. Η ποιητική του θραύσματος γεφυρώνεται στην έκθεση με την αίσθηση αποσύνδεσης που βιώνουν τα νεωτερικά υποκείμενα: η εμπειρία της αποπραγματοποίησης του παρόντος, η κατάτμηση και το επιβίωμα, συνιστούν το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης των καλλιτεχνικών πρακτικών που συνυφαίνονται στην επιμελητικό εγχείρημα. Εν τέλει, επισημαίνεται η αναγκαιότητα εξεύρεσης των συντεταγμένων του πραγματικού και προκρίνεται το κοίταγμα προς μια εμπεδωμένη προοπτική, το υποστύλωμα πάνω σε μία βάση που ενδέχεται να σταθμίσει τους επισφαλείς συσχετισμούς και να κατευνάσει τις συγκρουσιακές ταλαντεύσεις.

Η Ευαγγελία Λεδάκη είναι ανθρωπολόγος και επιμελήτρια εκθέσεων

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες:
Πάκυ Βλασσοπούλου, Κωστής Βελώνης, Ευθύμης Θέου/Ηλέκτρα Αγγελοπούλου/Ανθή Ευστρατιάδου, Λίζη Καλλιγά, Αλέξανδρος Λάιος, Κώστας Μπασάνος, Γιάννης Παπαδόπουλος, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Δημήτρης Φουτρής, Κώστας Χριστόπουλος

Επιμέλεια: Ευαγγελία Λεδάκη
Σχεδιασμός οπτικής ταυτότητας: Χρήστος Κωτσίνης
Συντονισμός: Φώτης Γεωργιάδης και Ευαγγελία Λεδάκη

ΠΥΡΕΤΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ

2-21.6.2014
Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων
Ερμού 134-136, είσοδος ελεύθερη
Ώρες λειτουργίας:
Δε-Σα-Κυ 13.00-17.30, Τρ 13.00-21.00
http://feveroftheantique.thearcadesproject.gr/