9/11/13

Ένα, δύο, τρία, …πολλά Σύμπαντα

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ

Κατερίνα Χρηστίδη, Σταμάτησαν, συνέχισαν, τρεμούλιασαν,
ξανασταμάτησαν, κινήθηκαν,
σχέδια με κάρβουνο  σε τοίχο,
από την 4η Μπιενάλε της Αθήνας AGORA, 
στο Παλιό Χρηματιστήριο της οδού Σοφοκλέους

Κοσμικοί Γρίφοι. Σε μια ατμόσφαιρα δημιουργικής σύγχυσης, συλλογικό έργο, γλωσσική επιμέλεια: Κάτοπτρο/Νίκος Ντάικος εκδ. Κάτοπτρο, σελ. 192

Τίποτε στον κόσμο δεν είναι μοναδικό, περιλαμβανομένου και του ίδιου του κόσμου
ΛΟΥΚΡΗΤΙΟΣ

«Μήπως τούτο το άρθρο το διαβάζει την ίδια ακριβώς στιγμή και ένα αντίγραφό σας; Κάποιο άλλο πρόσωπο, διαφορετικό από εσάς, το οποίο όμως κατοικεί σε έναν πλανήτη που ονομάζεται Γη, με καταχνιασμένα βουνά, εύφορους αγρούς και μεγαλουπόλεις χτισμένες άναρχα, και ο οποίος πλανήτης συναπαρτίζει μαζί με άλλους οκτώ ένα ηλιακό σύστημα; Μέχρι στιγμής, η ζωή του εν λόγω προσώπου έχει κυλήσει πανομοιότυπα με τη δική σας, από κάθε άποψη. Δεν αποκλείεται καθόλου, ωστόσο, εκείνος ή εκείνη να αποφασίσει τώρα να παρατήσει αυτό το άρθρο χωρίς να το τελειώσει, ενώ εσείς θα συνεχίσετε να το διαβάζετε.»
Τα προηγούμενα αποτελούν την πρώτη παράγραφο του καταληκτήριου κεφαλαίου των Κοσμικών Γρίφων, ενός βιβλίου, που, παρόλ’ αυτά, κάθε άλλο παρά βιβλίο επιστημονικής φαντασίας είναι. Γιατί, όπως επισημαίνει ο Max Tegmark, συγγραφέας του συγκεκριμένου κεφαλαίου, όσο παράξενη και τρελή κι αν φαίνεται η ιδέα πως μπορεί να υπάρχουν τέτοια alter ego μας «αλλού» στο Σύμπαν, θα χρειαστεί σιγά σιγά να εξοικειωθούμε μαζί της γιατί την υποστηρίζουν   κάποιες πολύ ισχυρές αστρονομικές ενδείξεις.
Ας το δούμε λίγο παραπάνω. Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για μια απλή, σχεδόν προφανή ιδέα. Με δύο προϋποθέσεις, οι οποίες, εν τέλει, είναι στοιχειώδεις και γενικά εύκολα αποδεκτές στο σημερινό στάδιο της κοσμολογικής γνώσης. Η πρώτη είναι πως το Σύμπαν είναι άπειρο ή, τουλάχιστον, επαρκώς μεγάλο σε διαστάσεις και η δεύτερη ότι  η ύλη κατανέμεται σχεδόν ομοιόμορφα στο «εσωτερικό» του. Το μεν δεύτερο στηρίζεται απολύτως από τις υπάρχουσες παρατηρήσεις. Σε ό,τι, όμως, αφορά το πρώτο ας μην είμαστε εύκολοι στις αποφάνσεις μας.

Επιμένω στο σημείο αυτό γιατί, όσο και αν η ιδέα του απείρου είναι αδύνατο να συλληφθεί από το ανθρώπινο μυαλό, ακόμη περισσότερο ασύλληπτη στην εποπτεία μας είναι η ιδέα ενός πεπερασμένου Σύμπαντος. Όπως το θέτει ο συγγραφέας: Πώς θα μπορούσε να μην είναι άπειρος ο χώρος; Υπάρχει, μήπως, πουθενά μια επιγραφή, που να προειδοποιεί: «ΕΔΩ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ Ο ΧΩΡΟΣ -ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΚΕΝΟ»; Κι αν υπάρχει τι βρίσκεται πέρα από αυτήν; Όμως, μετά από τη διατύπωση της Γενικής Σχετικότητας του Αϊνστάιν τίποτε παράδοξο δεν υπάρχει στην ιδέα ενός πεπερασμένου (και χωρίς πέρατα) Σύμπαντος. Όπως, τίποτε παράδοξο δεν υπάρχει και στην ιδέα της απειρότητας. Και όχι μόνο αυτό: οι παρατηρήσεις της ακτινοβολίας υποβάθρου, αυτής που αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο υπέρ του μοντέλου του Big Bang, δίνουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες σε ένα άπειρο Σύμπαν.
Σε ένα άπειρο Σύμπαν, όμως, όλα μπορούν να συμβαίνουν. Καλύτερα, όλα συμβαίνουν. Με τα λόγια του συγγραφέα, «[υ]πάρχουν απειράριθμοι άλλοι κατοικημένοι πλανήτες, μεταξύ δε αυτών περιλαμβάνονται ορισμένοι, και μάλιστα όχι ένας ή δύο αλλά επίσης άπειροι, όπου ζουν άνθρωποι οι οποίοι έχουν την ίδια εμφάνιση, το ίδιο όνομα και τις ίδιες αναμνήσεις με σας, που πραγματώνουν κάθε δυνατό συνδυασμό των εναλλακτικών επιλογών με τις οποίες έρχεστε αντιμέτωποι στην πορεία της ζωής σας». Το πιο κοντινό σας alter ego, μάλιστα, σύμφωνα με στοιχειώδεις υπολογισμούς, δεν βρίσκεται μακρύτερα από την, εκφρασμένη σε μέτρα, δύναμη του 10 με εκθέτη το 1028. Αριθμός μεγάλος. Αλλά τι θα πει μεγάλος στ’ αλήθεια; Ένας αριθμός σαν όλους τους άλλους είναι, τελικά.
Τα προηγούμενα περιγράφουν ένα μόνο σενάριο ανάμεσα σε ποικίλα άλλα των πολλαπλών Συμπάντων. Και, μάλιστα, το απλούστερο όλων. Υπάρχουν εκδοχές που βασίζονται σε ολοκληρωτικά «κεχωρισμένες» φυσαλίδες-Σύμπαντα, απομακρυνόμενες διαρκώς μεταξύ τους ακολουθώντας την κίνηση ενός χώρου διαστελλόμενου με υπερφωτεινές ταχύτητες. Κι άλλες που αξιοποιούν τις θεωρίες των κβαντικών διακλαδώσεων, όπως αυτή του Hugh Everett. Ή που θεωρούν πως ούτε καν οι θεμελιώδεις φυσικοί νόμοι δεν θα πρέπει να εκλαμβάνονται ως αναλλοίωτοι.    
***
Οι Κοσμικοί Γρίφοι αποτελούν ένα καταπληκτικό βιβλίο. Στις ελάχιστες σελίδες του αναπτύσσονται τα περισσότερα από τα θέματα που βρίσκονται στην αιχμή της έρευνας φυσικών, μαθηματικών και κοσμολόγων σήμερα. Και, μάλιστα, από κάποιους από τους σημαντικότερους διεθνώς ερευνητές.
Έτσι, ο αναγνώστης είναι σε θέση να ενημερωθεί, με τον πιο αξιόπιστο τρόπο, για τα σύγχρονα μοντέλα εξέλιξης του σύμπαντος, για τις απόψεις που συνδέουν τη συγκρότηση, αλλά και την «εμφάνιση» του κόσμου, με τις πιο πρόσφατες θεωρίες της πληροφορίας.
Να μάθει για την οπτική, που αντιλαμβάνεται, πολύ στα σοβαρά, τον κόσμο μας ως ολόγραμμα[1], που πηγή του «αληθινή» έχει ένα δισδιάστατο Σύμπαν, στο οποίο κινούνται και αλληλεπιδρούν σωματίδια και πεδία, και στο οποίο, επιπλέον, η τόσο θεμελιώδης έννοια της βαρύτητας αποδεικνύεται μια ψευδαίσθηση, αντίστοιχη της εξίσου ψευδαισθητικής τρίτης διάστασης.  
Να πληροφορηθεί πως οι ίδιες οι σταθερές της Φύσης είναι, κατά πάσα πιθανότητα, μεταβλητές στο χώρο και το χρόνο.
Να αποκτήσει μια εξαιρετικά περιεκτική πρόσβαση στην Θεωρία των Χορδών, που, αξιοποιώντας έναν χωροχρόνο 11 διαστάσεων, υποδεικνύει πως τα στοιχειώδη σωμάτια, που συγκροτούν τον κόσμο –ηλεκτρόνια, κουόρκ κ.λπ.- δεν είναι, σε τελευταία ανάλυση, παρά χορδές, που παλλόμενες σε διαφορετικές συχνότητες δίνουν διαφορετικά σωματιδιακά αποτελέσματα.
Να πέσει σε φιλοσοφική περίσκεψη αναλογιζόμενος την ισχυρότατη πιθανότητα ο ίδιος ο χώρος και ο χρόνος να μην αποτελούν συνεχείς οντότητες, αλλά να συγκροτούνται από διακριτά «άτομα», όπως και η συνήθης ύλη (Για σκεφτείτε: Ο χώρος και ο χρόνος όχι ως συμπαγείς «άξονες» του κόσμου, αλλά ως … σκόνη).  
Και, τέλος, να πειστεί πως η «αρχή του χρόνου» δεν είναι παρά ένας ακόμη μύθος ανάμεσα σε πολλούς, που ούτε η επιστήμη είναι σε θέση να αποφύγει, μύθος που αποδομεί πολύ αποτελεσματικά ο εισηγητής των χορδών Gabriele Veneziano, για τον οποίο «το Σύμπαν υπήρχε ανέκαθεν και, αν, ακόμη, καταρρεύσει, δεν θα τελειώσει ποτέ».
Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος να πει πως στις νέες περιοχές της Φυσικής σα να εμφανίζεται μεγάλη –κι «αχρείαστη»- σπατάλη. Αλήθεια, πώς θα αντιμετώπιζε ο Γουλιέλμος του Όκαμ, γνωστός για το διάσημο ξυράφι του, την ιδέα των πολλαπλών Συμπάντων, τα οποία, μάλιστα, στα πιο προωθημένα σενάρια, απαγορεύεται να επικοινωνήσουν μεταξύ τους; Μάλλον, θα υποθέταμε, θα την απέρριπτε ένεκα του «πληθωρισμού» της και της «συνθετότητάς» της σε σχέση με άλλες πολύ οικονομικότερες επιλογές, όπως αυτής του «ενός» –και, μάλιστα, πεπερασμένων διαστάσεων- Σύμπαντος. Αν κάναμε κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως θα είχαμε δίκιο, στο μέτρο που το απλό ή το σύνθετο, το οικονομικό ή το πληθωριστικό δεν είναι αυτό που καταρχήν φαίνεται να είναι. Όπως, πολύ πειστικά το θέτει ο Tegmark:
«Το πραγματικό ζήτημα εδώ έγκειται στη φαινομενική ελάττωση της απλότητας. Ο σκεπτικιστής ανησυχεί για τον τεράστιο όγκο πληροφορίας που απαιτείται προκειμένου να καθοριστεί το πώς θα είναι όλοι αυτοί οι κόσμοι τους οποίους δεν πρόκειται να παρατηρήσουμε ποτέ.
Μια ολόκληρη συλλογή, ωστόσο, συχνά αποδεικνύεται μικρότερη από ένα μέλος της. Πρόκειται για μια αρχή που μπορεί να διατυπωθεί με αυστηρότερο τρόπο αν χρησιμοποιηθεί η έννοια του αλγοριθμικού πληροφοριακού περιεχομένου. Το αλγοριθμικό πληροφοριακό περιεχόμενο ενός αριθμού είναι, σε αδρές γραμμές, το μήκος του βραχύτερου προγράμματος υπολογιστή που θα παραγάγει το αριθμό ως έξοδο. Ας θεωρήσουμε, για παράδειγμα, το σύνολο όλων των ακεραίων. Τι είναι απλούστερο; Ολόκληρο το σύνολο ή ένας μόνο ακέραιος; Απλοϊκά σκεπτόμενος, θα έλεγε κανείς ότι ένας μεμονωμένος αριθμός είναι απλούστερος. Ωστόσο, ένα τέτοιο συμπέρασμα απέχει πολύ από την αλήθεια: ολόκληρο το σύνολο μπορεί να παραχθεί από ένα εντελώς τετριμμένο υπολογιστικό πρόγραμμα ([Χ.Λ] ξεκινώντας με το μηδέν και αθροίζοντας ένα σε κάθε βήμα παράγουμε το σύνολο των θετικών ακεραίων), ενώ ένας μεμονωμένος αριθμός ενδέχεται να έχει τεράστιο μήκος. Συνεπώς, στην πραγματικότητα, το ολόκληρο σύνολο είναι απλούστερο».
Παρομοίως, ένα σύνολο απείρων Συμπάντων μπορεί να είναι πολύ απλούστερο από το ένα και μοναδικό! Το βιβλίο θα σας πείσει σχετικά.


[1] Ολόγραμμα είναι το είδωλο, που προκύπτει από την ειδική προβολή ενός επίπεδου αντικειμένου στις τρεις διαστάσεις. Με απλά λόγια, ένα δισδιάστατο σλάιντ μετατρέπεται με τη «διέλευση του φωτός από μέσα του» σε ένα τρισδιάστατο «άγαλμα», που προβάλλεται μπρος στα μάτια μας.   

Δεν υπάρχουν σχόλια: