Γράμμα από το Μπάλι

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

Ελένη Γλύνη, Χωρίς τίτλο, 2012, λάδι σε χαρτόνι, 100 x 70 εκ.

Η άφιξη στο Μπάλι, από το εσωτερικό της Ινδονησίας ή το εξωτερικό, υπόσχεται κάθε φορά μια σειρά ανατροπών. Όχι τόσο από μια καθόλα ανιχνεύσιμη εσωτερική ανάγκη, αλλά από ένα καθήκον στην έκπληξη. Πρόκειται για υποτροπές της απόλαυσης. Να επιμένω δηλαδή να πολιορκώ, να κατακτώ και να επανακτώ το ίδιο τοπίο σαν να ήταν ένα πολύπτυχο, εξακολουθητικά πολύτιμο, ανανεωμένων ερεθισμών. Ένα επισφαλές, πλην έτοιμο για το θαύμα αγαπημένο σώμα. Αναγνωρίζω τη δυναμική του τοπίου σημαίνει ότι δεν έχω χάσει χρόνο στις επιφάνειες της λάμψης του. Ανήκω βεβαίως σ΄ αυτούς, οι οποίοι πιστεύουν ότι, αν δούμε το Μπάλι ως σύζευξη μιας κοινωνικής δραστηριότητας, η οποία συντηρεί, μεταξύ άλλων, το πολιτισμικό κεκτημένο του, κι ενός μεταφυσικού στοιχείου, το οποίο μάχεται να καταργήσει το κενό του κόσμου, βρισκόμαστε πολύ κοντά σε καθαρές παραλίες των συλλογισμών.

                                                                  

#

Τα πράγματα δεν είναι παραδόξως κούφια εδώ, αλλά πλήρη ορμής πνεύματος. Τα ντύνουν μάλιστα, τα προστατεύουν από τον ήλιο και τη βροχή κάτω από χρωματιστές ομπρέλες. Κυριαρχεί το κίτρινο χρώμα της πρόνοιας. Το συνοδεύει συχνά το πορτοκαλί της συμφιλίωσης. Τα κλαδιά των δέντρων, τα αγαλματίδια, οι οικόσιτοι δαίμονες φύλακες από πέτρα κοινωνούν διαχρονικότητα, υποστηρίζουν την πραγματικότητα των διαλογισμών, εξηγούν τη μεταφυσική ταυτότητα του νησιού. Ο αποδοτικός τρόπος, ο εγκάρσιος, για να εισχωρήσει κανείς στα υποστρώματα της ψυχής του ιδιότυπου αυτού συστήματος αναφορών στο υπερβατικό είναι πάντα εκεί. Μας καλεί μέσα από τα συμφραζόμενα του περίγυρου. Εννοώ την πρόθυμη ακύρωση της ιδεοληψίας μας για την ασημαντότητα των αντικειμένων, για την θρυλούμενη κενότητά τους. Τα πράγματα είναι αυτοτελή ποιήματα.

                                                                 

 #

Έχουν, ως γνωστόν, όλα εδώ ταυτοποιηθεί, συσχετισθεί και περιβληθεί με τον μανδύα των διεισδυτικότερων αναλύσεων. Το Μπάλι είναι το μεγάλο, ανοικτό σχολείο των κοινωνικών αναλυτών. Η ινδική καταγωγή του αξιακού συστήματος του νησιού τις περισσότερες φορές εξαίρεται, άλλοτε πάλι υποτιμάται πλήρως.  Όπως επισημαίνει ο Κλίφορντ Γκηρτζ, η μυθολογία, η τέχνη, η κοινωνική οργάνωση, τα πρότυπα ανατροφής των παιδιών, οι μορφές του δικαίου, ακόμη και τα είδη της έκστασης, έχουν υποβληθεί σε μικροσκοπική εξέταση προκειμένου να αποκαλύψουν ίχνη αυτής της φευγαλέας ουσίας, την οποία η Jane Belo ονόμασε «μπαλινέζικη ιδιοσυγκρασία». Από τη μια πλευρά λοιπόν πατάμε σε ιδιαίτερα βατό, από γνωσιολογική άποψη, έδαφος, από την άλλη πλευρά υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο να μας καταλάβει εξ απήνης μια σαρωτική απορία: είναι δυνατόν να διαρκεί τόσους αιώνες αυτό το όνειρο;

                                                                  

#

Διαπιστώνω, μετά από τα αλλεπάλληλα ταξίδια μου στο «Κράτος του Θεάτρου», όπως συχνά αποκαλούν το νησί αυτό της Ινδονησίας οι επαγγελματίες εθνολόγοι, ότι όλες οι εναλλαγές των συγκινήσεων, τις οποίες αφειδώς προσφέρει, παρέχουν τον ίδιο παρονομαστή εμπειρίας. Ας τον ονομάσω θάμπος ενός απρόσιτου άλλου. Η σκηνή του θεάτρου, που τελείται από τη μιαν άκρη του νησιού στην άλλη, είναι από μια πλευρά και  τόπος μύησης σε πλείστες ιδιοσυγκρασίες του νησιού. Οι θίασοι αποτελούνται από τους κατοίκους των χωριών. Είναι τίμιοι: προτιμούν να παίζουν στο θέατρο, παρά να παίζουν στις αλήθειες μας.

                                                                   

#

Σύμπτωμα: το γεγονός της γραφής στο περιθώριο της παραμονής μου στο Μπάλι, όχι πια ως άμεσος στόχος, ως αποκλειστικό ζητούμενο έκφρασης, ή ως αίτημα και πρωτοβουλία επείγουσας δήλωσης. Η γραφή αγγίζει σταδιακά το χαρτί μου ως συμπλήρωμα των φύλλων της μπανανιάς, ως διακόσμηση ενός πολυκαιρισμένου, αλλά υγιούς ακόμη κορμού μπαμπού στην αυλή του σπιτιού όπου μένω για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

                                                                

#

 Η πρωτεύουσα Ντενπασάρ, οι άλλες περιοχές, παραθαλάσσιες ή μη, οι οποίες φέρουν τα μουσικά ονόματα Σεμινιάκ, Νούσα Ντούα, Μπουλελένγκ, Ούμπουντ, Μπεντουγκούλ, Λοβίνα, Γκιανιάρ, Τζιμπάραν, Αμέτ, Πούρα Μπεσάκι, Ούλου Βάτου, είναι σπόνδυλοι ενός στοχασμού. Πρωτίστως.

                                                            

#

Συμβαίνει συχνά. Ιδίως μετά από έναν περίπατο στα περίχωρα της λίμνης Μπρατάν ή στους από αιώνες χορταριασμένους περιβόλους των Ναών, η εσωτερικότητα του αντικειμένου καθίσταται η εσωτερικότητα του ίδιου του παρατηρητή, για να θυμηθούμε την ωραία παράγραφο από την Αισθητική του Χέγκελ. Το υποκείμενο δεν αποπροσανατολίζεται, ούτε απολαμβάνει, για να το διατυπώσω διαφορετικά, με αυτιστικό τρόπο τη μοναξιά του. Τα αντικείμενα υποβάλλονται σε έλεγχο, εισέρχονται στα δώματα του νου, χωρίς να εκφυλίζονται σε ανούσιες διασκευές προκαταλήψεων ή θλιβερών εμμονών. Ακολουθεί η επιμήκυνση: τα είδωλα συνεπώς του τοπίου συμβάλλουν στη περαιτέρω διάνοιξη της συνείδησης. Η πληθώρα των πολιτισμικών στοιχείων του Μπάλι εγγυάται παράταση δηλαδή και των εσωτερικών ταξιδιών. Έτσι λογίζεται η πρόσληψη του ξανακερδισμένου «είμαι».

                                                             

#

Απόσπασμα από τη διαδικασία ολοποίησης, που εφαρμόζω όσο πιο τακτικά μπορώ εδώ. Συγκεντρώνομαι σ’ αυτό που αισθάνομαι πληρέστερα. Αφουγκράζομαι, ένας δίφθογγος τοπίου προκύπτει αβίαστα μέσα από το ηλιοβασίλεμα στην παραλία του Τζιμπαράν. Το εγώ, εισπράττω συχνά εδώ, συνιστά άμεση προέκταση της θέας. Περιέχει τη γνώση του τόπου ως κρίσιμη στιγμή.

                                                             

#

Ακούω με τη δέουσα προσοχή την ντόπια λαλιά. Δεν αποτελεί τμήμα της επίσημης ινδονησιακής γλώσσας. Είναι απόκτημα και καύχημα των Μπαλινέζων. Αποστηθίζω τρεις απλούστατους ήχους: «σιν κιεν κιεν». Πάει να πει «δεν υπάρχει πρόβλημα». Επιμένοντας κανείς, διαπερνά ακόμη και το αίνιγμα της φωνητικής γεωγραφίας. Οι θέσμιες εστίες της φυσιογνωμίας του νησιού εκδηλώνουν άλλωστε το φρόνημά τους κατ΄ αρχήν πανηγυρικά, διαφυλάσσοντας όμως τα απώτερα χαρακτηριστικά τους για την ώρα της πλήρωσης. Επακολουθεί, αν έχουμε συμπεριφερθεί αναλόγως προς τις συνισταμένες των περιστάσεων, η σύγκληση.  Η πολυπόθητη ενότητα. Όσο διαρκεί η παραμονή στην καθαρή θέαση, η διαμονή στο πεδίο των προσαρμογών. Και βεβαίως η αριστοτελική ρύθμιση, όπως απαντά με ξεχωριστή ακρίβεια στο Περί ερμηνείας, παρούσα στους μπαλινέζικους τροπικούς: «Μολονότι η γραφή δεν είναι η ίδια για όλους τους ανθρώπους και, οι ομιλούμενες λέξεις δεν είναι κι αυτές ίδιες για όλους, οι καταστάσεις της ψυχής των οποίων αυτές οι εκφράσεις είναι τα άμεσα σημεία (στο πρωτότυπο: σημεία πρώτως) είναι ταυτόσημα σε όλους, όπως είναι επίσης ταυτόσημα τα πράγματα των οποίων αυτές οι καταστάσεις είναι εικόνες».

#

                                                                   

Η υγρασία στο χαρτί. Το κατ΄ εξοχήν διαβρωτικό διακείμενο. Οι λέξεις σγουραίνουν ελαφρώς, δεν εμπιστεύονται τη στερεότητα κανενός μηνύματος. Οι προτάσεις, πιο εύθραυστες, πιο εύπλαστες. Το νόημα προσπαθεί να αυτοδιαλυθεί. Το Μπάλι, ένας ομιλητικός εταίρος της ύπαρξης, διατηρεί το πλεονέκτημα της διαρκούς ενυδάτωσης. Επωφελούμαι, καλλιεργώντας ετοιμότητα προσλήψεων.

#

Δεν χρειάζεται να επινοήσω τίποτα απολύτως. Το πάμφωτο πρωινό. Η απαιτητική διαύγεια. Η διέγερση του οπτικού συστήματος σε ιδιαίτερα υψηλούς βαθμούς. Τα πρώτα σύννεφα εμφανίζονται γύρω στο μεσημέρι. Στην αρχή άφηνα να περνά απαρατήρητο το φαινόμενο της βροχής. Αργότερα διαπίστωσα πόσο τακτικό ήταν στο ραντεβού του το νερό του ουρανού. Ερχόταν για δεκαπέντε μέρες στη σειρά στις δύο και μισή. Ένα σοφό πηδάλιο χρόνου. Ίσως η Φύση μας δείχνει ότι, όταν θέλει μπορεί να είναι απόλυτα συνεπής με τον εαυτό της, όπως είναι π. χ. ένας σχολαστικός φιλόσοφος.

#

Ο μισομεθυσμένος  τουρίστας στο μπαρ της ευκαιριακής εκτόνωσης: «η προειδοποίηση των θεών, σήμερα το μεσημέρι, πριν από το τσουνάμι, θα γίνει άραγε αντιληπτή από τους μετεωρολόγους του νησιού;». Υψώνω το μισογεμάτο ποτήρι μου με σεβασμό στη μέθη.

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής