Σύμπλεξη «μικρής» και «μεγάλης» Ιστορίας

ΤΗΣ ΜΑΓΙΑΣ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

ΡΟΖΕ ΜΑΡΤΕΝ ΝΤΥ ΓΚΑΡ, Οι Τιμπώ, εκδόσεις Εστία, μτφρ. Γ. Νίκας, επίμετρο Ν.Ε. Καραπιδάκης, Α΄ τόμος σελ. 806, Β΄ τόμος σελ. 998

Η αληθινή αξία της ζωής βρίσκεται

 στον τραγικό της χαρακτήρα

Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ

“Ο άνθρωπος δίχως δόγμα” όπως αυτοπροσδιοριζόταν ο γάλλος συγγραφέας Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ (1881 – 1958) παίρνει το 1937 το βραβείο νόμπελ “Για την καλλιτεχνική διαύγεια και τη δύναμη της αλήθειας με τις οποίες κατέδειξε την ανθρώπινη διαμάχη αλλά και για την καταγραφή βασικών στοιχείων της σύγχρονης ζωής στο μυθιστόρημα Οι Τιμπώ”.

Ο ντυ Γκαρ, προκειμένου να αναπτύξει τη συγγραφική του κλίση, σπούδασε φιλολογία, απέτυχε στο πτυχίο και στράφηκε στη σχολή χαρτογραφίας, απ’ όπου αποφοίτησε με επιτυχία ως παλαιογράφος–αρχειοθέτης με διατριβή στη μεσαιωνική αρχαιολογία. Η θητεία του σε αυτόν τον τομέα τον βοήθησε ως συγγραφέα στη μελέτη της λεπτομέρειας και στην αγάπη του για την αντικειμενικότητα και την απόσταση που αυτή απαιτεί.

Η αναγνώριση έρχεται το 1913 με το διήγημα Ζαν Μπαρουά, η δημοσίευση του οποίου αποτελεί και την αφετηρία της μακρόχρονης φιλίας του με τον Αντρέ Ζίντ. Το 1955 δημοσιεύονται τα άπαντα του Ρ. Μ. ντυ Γκάρ με πρόλογο του Αλμπέρ Καμύ.

Η συγγραφή των Τιμπώ, έργο σε οχτώ μέρη, 1800 σελίδων συνολικά -πραγματικός εκδοτικός και μεταφραστικός άθλος- αρχίζει το 1920 και ολοκληρώνεται με τον Επίλογο το 1940. Ο ντυ Γκάρ στα πρώτα έξι βιβλία του έργου θέτει τη γνώση του και το ερευνητικό του ταλέντο στην υπηρεσία της ρεαλιστικής απόδοσης της γαλλικής αστικής τάξης των αρχών του 20^ού αιώνα έως την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το κοινωνικό οικοδόμημα ευδαιμονίας και ασφάλειας καταρρέει μέσα στην εντροπία που καταπίνει τον ανέμελο σχεδιασμό της ζωής και κλονίζει τα σταθερά κοινωνικά πρότυπα. Ο ντυ Γκαρ διεισδύει στο εσωτερικό του κοινωνικού ιστού και διερευνά αφ’ ενός τις δομές της προσωπικότητας και αφ’ ετέρου των κοινωνικών σχηματισμών καθώς και τις μεταξύ τους διαρθρωτικές σχέσεις.

Μέσα από την καθημερινότητα των ανθρώπων παρατηρεί τον καθοριστικό ρόλο της θρησκείας στην κοινωνική διαμόρφωση, τις εσωτερικές θρησκευτικές διαμάχες και τις ποιοτικές διαφορές που διακρίνουν τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες. Καθώς προσεγγίζει τον πολιτικό δογματισμό ως μετωνυμία της θεολογικής αντίληψης, προτείνει τη σχέση διερεύνησης έναντι της σχέσης πίστης με τα πράγματα, και τον προβληματισμό επάνω στη διαρκή αλλαγή του κόσμου.

Στο κέντρο της πολυπρόσωπης αφήγησης βρίσκονται δυο οικογένειες: οι Τιμπώ, με τον αυταρχικό επιχειρηματία, Καθολικής παιδείας πατριάρχη της οικογένειας και τους δύο γιούς του, τον επαναστάτη Ζακ και τον πραγματιστή, καριερίστα γιατρό Αντουάν, και οι Προτεστάντες ντε Φοντανέν, με τη μητέρα και τα δύο παιδιά της, τον Ντανιέλ και την Τζένη με την οποία θα έχει μια βασανιστική σχέση ο Ζακ Τιμπώ.

Στο έβδομο βιβλίο καταγράφονται, σχεδόν μέρα με την ημέρα, τα γεγονότα που κατέληξαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρακολουθούμε τον ενδοευρωπαϊκό ανταγωνισμό συμφερόντων, τις αγωνιώδεις προσπάθειες των σοσιαλιστών και των ειρηνιστών για την αποτροπή του πολέμου και την ενίσχυση του πνεύματος της Διεθνούς, αλλά και τους εσωτερικούς προβληματισμούς, τις εμμονές και τις διαφορές που ακολουθούν την αριστερά ως τις μέρες μας, καθώς επίσης και την καθοριστικής σημασίας αδιαφορία και εφησυχασμό του κόσμου. Το πραγματικό μέγεθος όμως του έργου αποκαλύπτεται στον Επίλογο. Ο χαρακτήρας του κεντρικού ήρωα, Αντουάν Τιμπώ, εξελίσσεται, καθώς μέσα στη δίνη του πολέμου αφήνει πίσω του τις αισιόδοξες ντετερμινιστικές ταχτοποιήσεις της ζωής και μια οριακά κυνική αδιαφορία απέναντι στην ηθική. Ετοιμοθάνατος πια, απορρίπτει την έννοια της αυταξίας και της Αλήθειας και επαναπροσδιορίζει τη σχέση του με την ηθική για να υπερβεί την ακαμψία της, αυτή τη φορά στο πεδίο της επιείκειας.

Οι Τιμπώ, έργο μεγάλης ιστορικής ακρίβειας, δεν είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα, δεν πρόκειται για ένα επίπεδο κείμενο εύπεπτης γνώσης. Ο συγγραφέας συμπλέκει τη “μεγάλη” με τη “μικρή” Ιστορία και συνεπής στη θέση του ότι “πρωταρχικός σκοπός του μυθιστορήματος είναι να δώσει φωνή στο τραγικό στοιχείο της ζωής” επικεντρώνει στον άνθρωπο και το παράλογο της ζωής του.

Στο στοχασμό του ετοιμοθάνατου Αντουάν, με την ύστατη προσπάθεια του ήρωα να κατανοήσει τον κόσμο και να βρει τη θέση του μέσα σε αυτόν, ο συγγραφέας με απλή γλώσσα συγκινητικής αμεσότητας και υπόγειας ποίησης, διεισδύει στον πυρήνα του φόβου μπροστά στο θάνατο, και στην αγωνία νοηματοδότησης της ζωής. Όπως κάθε μεγάλος συγγραφέας δεν δίνει απαντήσεις, καταδεικνύει την πυκνή υφή της πραγματικότητας και την εσωτερική έκταση που χαρίζει η αμφιβολία έναντι της βεβαιότητας.

Η Μάγια Στάγκαλη εργάζεται στην Αυγή