Στον αστερισμό της Ουτοπίας

ΤΟΥ ΖΗΣΗ Δ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΚΩΣΤΑΣ ΛΑΜΠΟΣ, Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία. Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ισότητα και τον ουμανισμό, Εκδόσεις Νησίδες, σελ. 507

Στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται η προβληματική της διαχρονικής πορείας της ανθρωπότητας προς την αταξική κοινωνία, αρχής γενομένης από την ιδέα της ουτοπίας και τα ουτοπικά κινήματα, όπως αυτά εμφανίστηκαν και διαμορφώθηκαν ιστορικά. Πρόκειται, όπως γράφει ο ίδιος, για «ένα ταξίδι μέσα στο χάος, στην πολυπλοκότητα δηλαδή, της ιστορίας της ανθρωπότητας», με αφετηρία τη «διαπίστωση πως η ανθρωπότητα, ως ανοιχτό και γι’ αυτό ζωντανό σύστημα, κινείται από το απλό και απλοϊκό προς το σύνθετο, το ευφυές και το συνειδητό, από το Χθες στο Αύριο, από το Παρελθόν στο Μέλλον, από το Παλαιό στο Νέο και μακροπρόθεσμα προς το Καλύτερο» (σελ. 321).

Στην άκρως εμπεριστατωμένη και από βιβλιογραφική άποψη πλούσια μελέτη, ο συγγραφέας αναφέρεται σε βασικές έννοιες και θεωρητικές κατηγορίες, όπως ανθρωπεία ή ανθρωποσύνη ή ανθρωπινότητα, αφού προηγουμένως αναλύει με συντομία την έννοια και το ρόλο της ουτοπίας στην ιστορία, η οποία και συνοδεύει ως στόχος την εξέλιξη της ανθρωπότητας από την εποχή της συγκρότησης οργανωμένων κοινωνιών.

Τα πρώτα επτά κεφάλαια της μελέτης αναφέρονται στη διαχρονική αναζήτηση της κοινωνίας της ισότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης, με σημείο αναφοράς τους διαχρονικούς αγώνες της ανθρωπότητας για ένα καλύτερο μέλλον. Παρουσιάζονται και σχολιάζονται οι διάφορες μορφές εξισωτικών κοινωνιών, καταδεικνύοντας την ατέρμονη αναζήτηση του ανθρώπου για λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα από καταβολής κόσμου. Αναφέρεται επί μέρους στο παράδειγμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, εξαίροντας τις βασικές της αξίες, όπως η ισηγορία, η ισονομία, η ισοπολιτεία κ.λ.π., επισημαίνοντας συγχρόνως την έλλειψη οικονομικής ισότητας, που αποτελεί και την πεμπτουσία μιας πραγματικά ελεύθερης και δίκαιης κοινωνίας. Συνεχίζοντας, σχολιάζει σύντομα την «Λακεδαιμονίων Πολιτεία», την «Ιδανική Πολιτεία» του Πλάτωνα καθώς και την «Άριστη Πόλη» του Αριστοτέλη.

Στο κεφάλαιο «Διαχρονική αναζήτηση της ισότητας» ο συγγραφέας αναφέρεται στο μύθο της «Πολιτείας του Ιάμβουλου», όπως μας τον διέσωσε ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, και στην επανάσταση του Αριστόνικου στην Πέργαμο (193-128 π.Χ.), με στόχο την ίδρυση της Πολιτείας του Ήλιου, στα πρωτοχριστιανικά κοινόβια, στα εξισωτικά χιλιαστικά κινήματα του μεσαίωνα, στην εξέγερση των Ζηλωτών και την Κομμούνα της Θεσσαλονίκης (1343-1349), στη λαϊκή επανάσταση στην Αγγλία το 1381 και τέλος στις διάφορες νεότερες μορφές κοινοβιακής συμβίωσης, όπως το αγροτικό κοινόβιο «Μιρ» στην προεπαναστατική Ρωσία, στο Ισραηλινό  «Κιμπούτς» κ.λ.π..

Το ιστορικό μέρος του βιβλίου συνεχίζει με επίσης σύντομη αναφορά στην εμφάνιση της σοσιαλιστικής ιδέας, και συγκεκριμένα στην Παρισινή Κομμούνα, καθώς και στην επανάσταση του 1905 και του 1917 στη Ρωσία. Σχολιάζοντας την ιστορική σημασία της Παρισινής Κομμούνας, ο συγγραφέας αναφέρει χαρακτηριστικά: «Αναμφίβολα, κάθε λαϊκή επαναστατική έκρηξη στο διάβα της ιστορίας αποτελεί έναν ακόμα σταθμό στην πορεία της ανθρωπότητας προς τον Ουμανισμό και την αταξική κοινωνία. Με αυτή την έννοια, η Παρισινή Κομμούνα αποτελεί την πρώτη σύγχρονη σημαντική κορύφωση αυτής της ταξικής αφύπνισης  και της κοινωνικής αναταραχής» (σελ. 164). Στο ίδιο πνεύμα, ο  συγγραφέας σκιαγραφεί τις πρώτες ιστορικές προσπάθειες σύνθεσης της άμεσης δημοκρατίας και του σοσιαλισμού με αντικείμενο τη  Συμβουλιακή Δημοκρατία στη Γερμανία, μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1918-1920), την Κομμούνα της Κρονστάνδης (1921) στη Ρωσία, και την κινέζικη Αγροτική Κομμούνα (1927).

Το κεφάλαιο επτά αναφέρεται στις διάφορες περιπτώσεις αυτοδιαχείρισης, μεταξύ άλλων στον Κοινοτισμό στην Ελλάδα κατά την Τουρκοκρατία, στο εγχείρημα της εγκαθίδρυσης λαϊκής εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα κατά την Γερμανική Κατοχή, παρουσιάζοντας και σχολιάζοντας τα θεσμικά όργανα, όπως η Λαϊκή Συνέλευση, η Λαϊκή Αυτοδιοίκηση, τα Λαϊκά Δικαστήρια κ.λ.π..       

Ολοκληρώνοντας τη διαχρονική ιστορική πορεία της ανθρωπότητας προς την αταξική κοινωνία, ο συγγραφέας επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη σύγχρονη κοινωνία, καταδεικνύοντας τις αδυναμίες και τα αδιέξοδα της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, δίνοντας έμφαση στις νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, οι οποίες εμβρυακά κάνουν την εμφάνισή τους στην εποχή μας. Αν και επιλεκτικά, σχολιάζει το κίνημα «Zeitgeist και Venus Projekt», αποκαλύπτοντας τον υποκριτικό και κατ΄ εξοχήν  χειραγωγικό του χαρακτήρα. 

Στα κεφάλαια δέκα και ένδεκα, ο συγγραφέας, με κεντρικό σημείο αναφοράς την έννοια της εργασίας, αναπτύσσει τη σκέψη του σχετικά με τις προϋποθέσεις και τις προοπτικές μιας εναλλακτικής μορφής οργάνωσης της κοινωνίας με επίκεντρο τον άνθρωπο και την επιθυμία του για ευτυχία.

Τέλος, ο συγγραφέας αναπτύσσει την έννοια του ουμανισμού, έννοια ταυτόσημη με το μέλλον της ανθρωπότητας, για να καταλήξει στη διαπίστωση, πως η κατάρρευση του βάρβαρου καπιταλισμού και της υποκριτικής αστικής δημοκρατίας είναι αναπόφευκτη, αρκεί εμείς οι άνθρωποι να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμή μας και να εφαρμόσουμε στην πράξη την άμεση δημοκρατία, βασική προϋπόθεση για την συγκρότηση συλλογικής συνείδησης εκ των ων ουκ άνευ για την ανατροπή του απάνθρωπου καπιταλιστικού συστήματος.

Εμπνευσμένος από το κίνημα των «αγανακτισμένων», ο συγγραφέας αφιερώνει το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου στις διαδηλώσεις των πολιτών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης με αφορμή την οικονομική κρίση και τις συνέπειές της για τους ανθρώπους της εργασίας. Αν και το εγχείρημα των «αγανακτισμένων» φαίνεται πως απέτυχε, ίσως λόγω της διαφορετικότητας των ενδιαφερόντων των επιμέρους ατόμων και ομάδων, η εμφάνισή του και μόνον υπόσχεται πως οι λαοί δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ξεσηκωθούν ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα, αν θέλουν να ζήσουν ελεύθεροι και με αξιοπρέπεια.

Εν κατακλείδι, το βιβλίο «Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία» αποτελεί ένα είδος σύνοψης της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας προς την ολοκλήρωσή της, με στόχο πάντα την υλοποίηση της αταξικής κοινωνίας, η οποία και  αποτέλεσε ως γνωστόν την πρώτη μορφή  συμβίωσης του ανθρώπινου γένους. Τόσο από επιστημονική όσο και από κοινωνική και πολιτική άποψη, η μελέτη αυτή του Κώστα Λάμπου, παρά τις όποιες αδυναμίες, ανοίγει νέους ορίζοντες στη σκέψη και στον προβληματισμό σχετικά με την αναπόφευκτη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και την αναζήτηση νέων μορφών κοινωνικής οργάνωσης.         

Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Νομικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης