Διεργασίες επίγνωσης

ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ

Σήμερα, άξονας στο ιστορικό πεδίο, έτσι όπως διαμορφώθηκε, τα τελευταία είκοσι χρόνια, φαίνεται να είναι ο Τρίτος κόσμος που αναδύεται στον ευρωπαϊκό Νότο με τραγικά πρώτη την Ελλάδα, όπου μαζί με την απόγνωση μισθωτών και ανέργων, έκανε την είσοδό του στην Βουλή ένα ακροδεξιό κόμμα, ταγμένο στη βία του νεοναζισμού. Πράγμα ακατανόητο για μια χώρα που αντιστάθηκε όσο καμιά άλλη στο ναζισμό και η οποία υπέφερε τα πάνδεινα από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τις τραγικές του συνέπειες.

 Από τον μεσοπόλεμο, μας ήταν γνωστό ότι ο φασισμός ήταν αποκύημα του καπιταλισμού. Και βέβαια, όχι σπάνια, στην Ιστορία, τα πράγματα επαναλαμβάνονται. Η προοπτική όμως που δίνει και την κατεύθυνση, είναι κάθε φορά ιδιαίτερη και μοναδική. Έτσι, για να αντιμετωπίσουμε τέτοια ανησυχητικά σημάδια στον κοινωνικό μας ορίζοντα, δεν αρκεί η ιστορική μνήμη που μας απόμεινε. Χρειάζεται να ξανασκύψουμε στην ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας που, μέρος ενός πολύπλοκου διαδικτύου λαών και χωρών με τη δική του δυναμική, φαίνεται να μας είναι και πάλι άγνωστη.

 Μια τέτοια ιστορική εξέταση χρειάζεται κριτικό πνεύμα, ώστε να μη συγχέει τις θεωρητικές και ηθικές αρχές με ταμπού που δημιούργησαν πολιτικές πρακτικές που θεωρήθηκαν οι ίδιες απαραβίαστες. Έτσι ώστε να κινείται στο υπέδαφος της πολιτικής και σ’ ένα βάθος που δεν το αγγίζει η άσκησή της, αν δεν είναι άσκηση μιας ριζοσπαστικής αριστερής πολιτικής.

 Μια τέτοια εξέταση μπορεί να λειτουργήσει ως αγωγός επίγνωσης και αυτοσυνειδησίας, που χωρίς αυτές καμιά πολιτική, ούτε και η ριζοσπαστικότερη, δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα της κοινωνίας και της χώρας, ακόμη και αν της δοθεί η λαϊκή εντολή. Αυτό, σήμερα, δεν είναι κάτι αδιανόητο όπως στο παρελθόν, όπου η θανάσιμα τραυματισμένη από την κατοχή και τον εμφύλιο Ελλάδα βγήκε αποφασισμένη να προχωρήσει, πράγμα που την ξαναέκανε δημιουργική στα λίγα χρόνια ανόρθωσης, του ’60, μέχρις ότου επιβληθεί η δικτατορία. Αλλά είναι η ίδια χώρα που, μισό αιώνα μετά το πανηγυρικό τέλος της δικτατορίας, βγήκε οικονομικά και ηθικά κατεστραμμένη, μέσα από έναν ύπουλο μηχανισμό αποξένωσης από τον ίδιο τον εαυτό της, που την εμπόδισε να φτιάξει αξιοκρατία και ουσιοκρατία, ώστε να βλέπει ξεκάθαρα πού οδηγούνταν και τι θα μπορούσε να κάνει.

 Η επίγνωση όπως και η αυτοσυνειδησία γεννιούνται μέσα από την απόγνωση και τη γνώση μιας αδυσώπητης πραγματικότητας και γίνεται η βάση για να αρθρωθεί πολιτικός λόγος με περιεχόμενο που θα μας έκανε να σκεφθούμε τις κοινωνικές σχέσεις που μας διαμόρφωσαν όχι μόνον ως οπαδούς ή στελέχη διαφόρων κομμάτων, αλλά και ως πολίτες, μιας κοινωνίας στιγματισμένης από μικρές και μεγάλες εμφυλιακές διαμάχες. Αυτές, ουκ ολίγες στην ιστορία μας, που συνέβαλαν στην διαιώνιση παρά στην λύση των προβλημάτων που τις προκάλεσαν, είναι το έναυσμα για ενοποιητικές διεργασίες στον χώρο της αριστεράς, ικανές να δώσουν κατεύθυνση στην πορεία της χώρας και να ενισχύσουν το ηθικό της κοινωνίας απέναντι στην πρωτοφανή βία που υφίσταται.

***

 Η γνώση ως βάση για την άσκηση της πολιτικής, όσο κι αν ηχεί σαν ελιτίστικος διανοητισμός στα αυτιά όσων επιμένουν να διαχωρίζουν την θεωρία από την πράξη -πράγμα που κατέστησε επικίνδυνα παντοδύναμη την πολιτική- συμβάλλει στο να αποφευχθούν οι ψευδο-πολώσεις που προκλητικά επιζητούν οι εχθροί της δημοκρατίας. Αυτός είναι άλλωστε ο παραπειστικός ρόλος που καλούνται να παίξουν: να δημιουργήσουν ένα ψευδο-εμφυλιακό κλίμα, παρασύροντάς μας σε αδιέξοδες αναμετρήσεις που θα μετατόπιζαν το ενδιαφέρον μας από τα προβλήματα στην τηλεοπτική επικαιρότητα θλιβερών σκηνών βίας, που δήθεν αποφορτίζουν τις εντάσεις που δημιουργεί η ολοένα κλιμακούμενη ύφεση.

 Γιατί σε μια κοινωνία που την θεραπεύουν νεκρώνοντάς την, η βία αποκτά μια καθαρτήρια και σωτηριολογική διάσταση που μας θυμίζει τον μεσαίωνα που ξαναζούμε, παρά την εποικοδομητική κριτική που ασκήθηκε στον Διαφωτισμό και την εκκοσμίκευση, από τα τέλη ακόμη του 18^ου αιώνα.

 Η απονέκρωση στην οποία υπέβαλε την ελληνική κοινωνία μια ολοένα σκληρότερη νεοφιλελεύθερη πολιτική, συγκαλύπτει, υπό τον τίτλο της παγκόσμιας ή ευρωπαϊκής κρίσης, την παραμόνιμη εκμετάλλευση και την ωμή αδικία. Όμως, δεν μπορεί πλέον να συγκαλύψει τα χαρακτηριστικά μιας διαβρωτικής αλλοτρίωσης που υπέστησαν επί δεκαετίες οι δημοκρατίες της μαζικής κατανάλωσης. Όσο μεγαλύτερη αξία αποκτούσαν σ’ αυτές τα καταναλωτικά αγαθά για τους εργαζόμενους-καταναλωτές, τόσο μειωνόταν η αξία της εργασίας τους, αλλά και της ύπαρξής τους. Τα Χειρόγραφα του ‘44 του Μαρξ φαίνεται να τα έχει μελετήσει το οικονομικό-πολιτικό σύστημα πολύ περισσότερο από τους εργαζόμενους που παράγουν τον πλούτο του.

Αυτή την αλλοτρίωση που όσο μεγάλωνε τόσο πιο πολύ αποθέωνε το χρήμα, την ζήσαμε στη Δύση τα τελευταία πενήντα χρόνια και πρέπει να αποκτήσουμε συνείδηση των παθών αλλά και των λαθών που χρειάστηκε να κάνουμε για να κινηθούμε με τα μέτρα μιας ηθικής γοήτρου που μας επέβαλε η μεγαλομανία της κατανάλωσης.

 Βέβαια, ηχεί σαν υπεκφυγή ο λόγος για την αλλοτρίωση, όταν το θανάσιμο πρόβλημα για εκατομμύρια ανθρώπους είναι η ανεργία. Ωστόσο, μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε τι οδήγησε στη διαφθορά της πελατειακότητας και της φοροδιαφυγής που μας άφησε άοπλους. Γιατί η οικονομική εξαθλίωση της κοινωνίας δεν είναι πιο επικίνδυνη από την ηθική εξαχρείωσή της. και χρειάζεται να το λέμε και να το ξαναλέμε, ότι αυτή την γεννά και την μεγαλώνει.

 Μια ριζοσπαστική αριστερή πολιτική αναλαμβάνει να έλθει αντιμέτωπη με την εξαχρείωση που ανακυκλώνει και μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους απελπισμένους, και να απαντήσει μετά λόγου γνώσεως στα αγωνιώδη ερωτήματα, «πού πάμε;», «τι να κάνουμε;», ώστε να κυβερνήσει με βάση αυτή την απάντηση. Αλλά είναι αδύνατο να το κατορθώσει, αν ο καθένας μέσα στην κοινωνία δεν αναρωτηθεί ξανά, σαν να είναι η πρώτη φορά, τι είναι, τι σκέφτεται, τι θέλει και τι θα μπορούσε να είναι και να θέλει.

 Τέτοια ερωτήματα χρειάζονται απάντηση από τον καθένα μας, γιατί ούτε η κήρυξη εκλογών ούτε μια δανειακή δόση μπορούν να σώσουν εμάς και τη χώρα μας, αν το μόνο που σκεφτόμαστε είναι πώς να ξελασπώσουμε άμεσα και προσωρινά. Το βιντεάκι που κυκλοφόρησε στην Πορτογαλία, με έναν απολογισμό των 48 χρόνων από την απελευθέρωσή της από τη δικτατορία, μας θυμίζει ότι χρειάζεται να φτιάξουμε κι εμείς ανάλογα, που θα μας κάνουν να ξανασκεφτούμε τη μια δεκαετία μετά την άλλη, τι κατορθώσαμε, τι δεν κάναμε, και πόσα γκρεμίσαμε ή εκποιήσαμε.

 Αυτο-περιοριζόμενοι σ’ ένα μονοδιάστατο εδώ και τώρα, τυφλό σε σημάδια και δίχως προοπτική, θυμίζουμε φυλακισμένους που μετρούν τις μέρες για να βγουν από την φυλακή τους. Σ’ αυτούς, όμως, έχει επιβληθεί μια ποινή, ενώ σε εμάς μια κατάσταση. Μέσα σ’ αυτήν, κανείς δεν μπορεί να μας πει για λογαριασμό μας πού να πάμε και τι να κάνουμε, αν αγνοεί από πού ερχόμαστε, ποια μονοπάτια μας έριξαν στον γκρεμό και ποια είναι η ευθύνη του καθενός μας, αν εμείς δεν ενδιαφερθούμε να μάθουμε.

***

Η επίγνωση είναι εσωτερική διεργασία, κι όχι ιδεαλιστικό αποκύημα, όπως θα νόμιζε ακόμη κι ένας αριστερός που διαμορφωμένος μέσα στο καθεστώς πολιτικοποίησης των πάντων, έχει θέσει το πολιτικό πάνω από την γνώση και την επίγνωση, διαχωρίζοντας λανθασμένα και επικίνδυνα θεωρία και πράξη. Η αυτοσυνειδησία δεν υπερίπταται στις νεφέλες. Είναι άξονας της κίνησής μας και ο μοχλός στην κατάστρωση σχεδιασμών και στρατηγικών για μια πραγματικότητα πιο ανθρώπινη.

 Γιατί αν θέλουμε έναν ανθρωπινότερο κόσμο, τότε πρέπει να πάψουμε να σκεφτόμαστε με τον τρόπο με τον οποίο σκέφτηκαν για να φτιάξουν τον τωρινό, όσοι τον έφτιαξαν. Και βέβαια, να διορθώσουμε σε πολλά και πολύ βασικά τον τρόπο με τον οποίο σκέφτηκαν όσοι απέτυχαν να τον αλλάξουν.

Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη διδάσκει Φιλοσοφία στο ΑΠΘ

Χριστίνα Μαϊφόση