Αυτή, η δική μας, η Σαπφώ

Τρία παραθέματα και οι υποθετικές αντιδράσεις της Σαπφώς σε αυτά[i]

ΤΗΣ ΤΖΙΝΑΣ ΠΟΛΙΤΗ

Πρώτο παράθεμα. «Πως συνομιλούσαν μεταξύ τους η Σαπφώ και οι φίλες της;», αναρωτιέται ο Βάλτερ Μπένγιαμιν στις σκέψεις που καταθέτει για τη Συνομιλία. Και συνεχίζει: «φέρνουν κοντά τα σώματά τους και θωπεύουν η μια την άλλη. Η συνομιλία τους έχει απελευθερωθεί από το υποκείμενο κι από τη γλώσσα. Παρόλα αυτά, χαράζει έναν τόπο... Αφήνουν τον κύκλο. Μόνο αυτές αντιλαμβάνονται την τελειότητα της καμπυλότητάς του. Η αγάπη των σωμάτων τους δεν τεκνοποιεί, όμως η αγάπη τους είναι ωραία στο βλέμμα και τολμούν να κοιτούν η μια την άλλη. Πιάνεται η ανάσα τους, ενώ οι λέξεις σβήνουν πέρα στο διάστημα Η σιωπή και η ηδυπαθής απόλαυση –αιώνια διαχωρισμένες στη συνομιλία– έχουν γίνει ένα». [ii]

Η Σαπφώ, χαμογελώντας λέει: «Ένας ιδεαλιστής ηδονοβλεψίας. Το θηλυκό στερεότυπο: ‘Σιωπή-Σώμα’. Και στρεφόμενη προς τον Μπένγιαμιν: ‘Μελλίφωνες είναι οι κοπέλες», λέει, κι εγώ, «Με αέρινα λόγια αρχίζω, που καλό είναι ν’ ακούγονται».

Δεύτερο παράθεμα. «Στα Έπειτα του Αιώνος», ο Οδυσσέας Ελύτης αναφέρει περιπαικτικά: «Από τα στιγμιότυπα που πρόφτασε να πάρει ο χρόνος και να εμφανίσει σε κατοπινούς αιώνες, επέτυχα να συγκεντρώσω μερικές μαθήτριες του Γυμνασίου της Σαπφώς:

-Εξακολουθεί να μετατοπίζεται σαν σκιά στο σεληνόφως της Λυδίας η Ατθίς, με ανασηκωμένο από το αριστερό πόδι το χιτώνα της.

–Με μια καρότσα φτάνει καλεσμένη από τη Δούκισσα του Κεντ η Γυρρίνω να πιει το τσάι της....

–Η τύχη της Ανακτωρίας αγνοείται. Τα ως τώρα δεδομένα συγκλίνουν με την άποψη ότι έχει απολεσθεί από αβλεψία τυπογράφου».[iii]

Απόστολος Πλαχούρης

Η Σαπφώ, η οποία παρεμπιπτόντως τιμά με δάφνινο στεφάνι τον Ελύτη, αν και είναι πολύ κακιωμένη μαζί του, γιατί ενώ ιδιοποιήθηκε τον ερωτικό της λόγο, εξόρισε τελεσίδικα από το φαλλοκρατικό του βασίλειο το λεσβιακό έρωτα, η Σαπφώ, λοιπόν, σπεύδει να μας πληροφορήσει πως ο Ελύτης κάπου μπέρδεψε τις πληροφορίες του, μην έχοντας ίσως υπ’ όψη του τα «πριν» του αιώνος. Διότι, ναι μεν η Ατθίς εξακολούθησε να μετατοπίζεται, πλην όμως όχι στο σεληνόφως της Λυδίας, αλλά σε εκείνο της Αγγλίας: «Σε αγαπώ, άκου μια νότα τρυφερότερη από κάθε άλλη - Ατθίς, των περασμένων χρόνων», τραγουδά ο Άγγλος ποιητής. Σ’ ότι αφορά τη μαθήτρια που φτάνει με την καρότσα καλεσμένη να πιει το τσάι της, αυτή δεν είναι η Γυρρίνω αλλά η ίδια η απολεσθείσα Ανακτωρία, οικοδέσποινα της οποίας δεν είναι η Δούκισσα του Κεντ, αλλά ο ομοφυλόφιλος, μέγας Άγγλος ποιητής Swinburne, ο οποίος και της αφιέρωσε έναν σπουδαίο Δραματικό Μονόλογο:

Παράθεμα από το Ανακτωρία:

Πικρή είναι η ζωή μου με την αγάπη σου. Τα μάτια σου

Με τυφλώνουν, με καίνε οι βόστρυχοί σου, οι κοφτές ανάσες σου

Τέμνουν με ήχο απαλό τη σάρκα και το πνεύμα μου...

Σ’ εκλιπαρώ, μη στενάζεις, μη μιλάς, μην ανασαίνεις.

Άσε τη ζωή να πυρακτωθεί και ονειρέψου πως δεν είναι θάνατος.

Η Σαπφώ, αν και θαυμάζει την ποίηση του Swinburne, αισθάνεται μια περιφρόνηση γι’ αυτόν: μην τολμώντας, όπως επισημαίνει και ο James Joyce στον Οδυσσέα, να εκφράσει «την αγάπη που δεν έχει όνομα» και να ξεσκεπάσει την ομοφοβία και τον κρυφό, ομοερωτικό πόθο των Βικτωριανών ανδρών, κρύφτηκε πίσω από τον λεσβιακό, ερωτικό της λόγο, υποδαυλίζοντας έτσι φαλλοκρατικές φαντασιώσεις.

Όμως, στον δραματικό, εξομολογητικό μονόλογό του προς τη Σαπφώ, «Πάνω στα Βράχια», ο Swinburne αποκαλύπτει το ερμαφρόδιτο του σώματος και της ποιητικής ψυχής του:

Γιατί από τη γέννα μου όλες οι μέρες μου, όπως όλες οι μέρες σου,

Η καρδιά μου όπως η καρδιά σου, ήταν εντός μου, όπως και εντός σου,

Φωτιά, που ούτε όλες οι πηγές της θάλασσας

Κύματα τόσα δεν θα έφερναν για να τη σβήσουν.

Κλείνω με την ακόλουθη αποστροφή του Άγγλου ποιητή προς τη Λέσβια «αδελφή» του, όπως την αποκαλεί:

Ιέρεια της αγάπης, τρελή από πόνο και χαρά του τραγουδιού,

Του τραγουδιού ιέρεια, τρελή από χαρά και πόνο της αγάπης,

Όνομα πάνω απ’ όλα τα ονόματα που από ψηλά φωτίζουν,

Σε αγαπήσαμε, παινέσαμε, λυπηθήκαμε, βλάψαμε.

Ω, εσύ πέρα από κάθε έπαινο και οίκτο, εσύ η μοναδική,

Απόλυτα άφθαρτη, τέλεια μόνο και ολοκληρωτικά

Αθάνατη, σώμα και ψυχή.[iv]

«Ιμερόφωνος αηδών». Αυτή, η δική μας, η Σαπφώ.

Η Τζίνα Πολίτη είναι ομότιμος καθηγήτρια Νεοαλληνικής Φιλολογίας του ΑΠΘ    

---

[i] Φιλολογικό Σχόλιο. Εκφωνήθηκε στις 30 Μαρτίου στο Ποιητικό και Μουσικό Αφιέρωμα στη Σαπφώ που οργάνωσαν η Εταιρεία Συγγραφέων και το Μουσείο Ακρόπολης

[ii] Walter Benjamin, Selected Writings, vol.1, 1913-1926, London, 2004, σ.9. Όλα τα ξενόγλωσσα κείμενα είναι σε δική μου μετάφραση.

[iii] Ποίηση, Ίκαρος : Αθήνα,2002, σ. 609.

[iv] Algernon Charles Swinburne, The Poems, Harper: New York, 1904.