ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ
Οι σύγχρονες εικόνες έχουν απολέσει την αναφορά τους. Η απώλεια της θρησκευτικής αναφοράς στη νεότερη καλλιτεχνική πρακτική επέφερε τον προβληματισμό για το ζήτημα της καταγωγής των εικόνων και για τη δυνατότητά τους να ανασυγκροτήσουν και να παραστήσουν τον κόσμο ως ολότητα, αυτήν που προηγούμενα εγγυόταν η θεϊκή προσταγή. Πράγματι, η τέχνη αδυνατεί πλέον να επανασυστήσει τον κόσμο ως όλον. Οι νεωτερικές καλλιτεχνικές προσεγγίσεις της φύσης, των ανθρώπων και των πραγμάτων εν γένει, οδήγησαν στην διεύρυνση μιας αντίληψης που θέλει τα πράγματα, τον κόσμο και τις αναπαραστάσεις του κατακερματισμένες και απεντοπισμένες.
Την ίδια στιγμή, η μιμητική λειτουργία της εικόνας, δείχνει να χάνει την σημασία της για την τέχνη. Η ιατρική και η στρατιωτική τεχνολογία, παραδείγματος χάριν, έχουν καταφέρει να προσομοιώσουν οπτικά το εκάστοτε προς μελέτη αντικείμενό τους με μεγάλη απεικονιστική ακρίβεια. Κατά κάποιο τρόπο, το πάντα φιλόξενο στους καλλιτέχνες κράτος της μίμησης έχει κατακτηθεί από την επιστήμη και την ιατρική ή τη στρατιωτική τεχνολογία. Η οπτική αυτή προσομοίωση και η απεικονιστική ακρίβεια εξώθησαν τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις σε νέες αναζητήσεις.
Σε διάφορους πολιτισμούς, όπως ο Εβραϊκός, το ζήτημα της αναπαράστασης επιφυλάσσει ένα διαφορετικό καθεστώς για τις εικόνες. Η αδυνατότητα της αναπαράστασης του Θεού επιφέρει την αμφιβολία για την πραγματική σημασία τους. Αναπαριστούν και τεκμηριώνουν αυτό που είναι άμεσα αντιληπτό και ορατό, ό, τι δηλαδή συνιστά τον εμπειρικό κόσμο. Έτσι, χωρίς ο κόσμος να έχει απολέσει οριστικά την θεϊκή αναφορά του, οι αναπαραστάσεις του περιορίζονται στην απεικόνιση του υπαρκτού ή του καθημερινού, με άλλα λόγια ενός πραγματικού που είναι εκ των πραγμάτων αποσπασματικό.
Αυτό το «πραγματικό» είναι που διεκδικεί την ύπαρξή του στους χώρους ενός μουσείου. Τεκμηριώνεται, ωστόσο, μέσα από εικόνες, κείμενα και αντικείμενα. Όλα αυτά διασπείρονται και αναδιοργανώνονται στο χώρο, έτσι ώστε να προσφέρουν αφηγήσεις και αποδείξεις μιας παρουσίας ή μιας απώλειας. Τα εκθέματα του μουσείου παρουσιάζονται σαν θραύσματα που διεκδικούν την ύπαρξή τους ως μικρά δείγματα υποκατάστασης της ολιστικής και συνολικής θεϊκής αναφοράς. Ό, τι δηλαδή επιχειρούν και τα έργα της σύγχρονης τέχνης στις διάφορες μορφές τους: ως προϊόντα της ελάχιστης χειρονομίας, της ζωγραφικής αναπαραγωγής «έτοιμων» εικόνων με διαφορετικές συνδηλώσεις, ενός αποσπασματικού αρχείου, μιας μικροσυλλογής του ελάχιστου, ως αποτελέσματα οικειοποίησης δεδομένων, πρωτόλειων επεμβάσεων, χειροτεχνίας και μηχανικής αναπαραγωγής, υποκατάστασης της προσευχής, αναδιευθετήσης τεχνιτών εικόνων και ήχων.
O, τι εδώ διακυβεύεται αφορά τη διαχείριση της μνήμης. Ο σύγχρονος πολιτισμός συνδέεται ακριβώς με την ικανότητα διαχείρισης και επιμέλειας κάθε λογής δεδομένων, καθώς και της δυνατότητας ανακατεύθυνσής τους. Μνήμες, εικόνες, αντικείμενα της παράδοσης, έργα της τέχνης, υπολείμματα του πραγματικού, σύμβολα, αποσπάσματα αφηγήσεων και ιστορικά τεκμήρια αναδιοργανώνονται με τρόπο ικανό να ξαναθέσει στο επίκεντρο το αναστοχαστικό ερώτημα της κατανόησης των σύγχρονων πολιτισμικών επίδικων και να τα τοποθετήσει στην προοπτική της αναδιαπραγμάτευσης του ζητήματος της δυνατότητας ή της αδυναμίας αναπαράστασής τους.
Τα έργα της έκθεσης, όπως και τα κείμενα τα οποία την συμπληρώνουν και την συνοδεύουν σε τούτο το βιβλίο, είναι επιλεγμένα και γραμμένα αντίστοιχα με σκοπό την ανάδειξη της ποικιλίας και της πολυσημίας που διέπει το στοχασμό πάνω στο ζήτημα των αναπαραστάσεων. Δεν συγκροτούν ένα corpus τέτοιο που φιλοδοξεί να οδηγήσει σε μία τελική –ενδεχομένως καθηλωτική- ανάγνωσή του ή στη διατύπωση μιας πρότασης ικανής να το περιχαρακώσει σε έναν πιθανό ορισμό. Αντίθετα, επιχειρούν να καταδείξουν πως ό, τι λογίζεται σε σχέση με την υπόθεση της αναπαράστασης και την επίκληση κάποιας αναφοράς οφείλει να παραμένει ανοικτό. Ακόμα περισσότερο, και σύμφωνα με τις –έστω αξιωματικές- θέσεις που διατυπώθηκαν παραπάνω, αν κάτι λανθάνει εδώ αυτό είναι η ιδέα πως η παραγωγή ενός συνεπούς λόγου που θα κατονομάζει επαρκώς έναν κόσμο στην ολότητά του κρίνεται αδύνατη.
Έτσι, αυτό που θέλει να φωτίσει μια ομαδική έκθεση και ένας συλλογικός τόμος με αντικείμενο τις αναπαραστάσεις και την φανέρωση των εκάστοτε αναφορών τους είναι εκείνα τα ρήγματα στο χώρο και οι τομές στο χρόνο, που καθίστανται πλέον κυρίαρχα. Πρόκειται για μια ακόμα απόπειρα μερικής επανασυγκόλλησης ενός τοπίου, ούτως ή άλλως κατακερματισμένου σε καλλιτεχνικές και μη εικόνες, διάσπαρτες στο χρόνο υποκειμενικές αφηγήσεις και αποσπασμένα από το οικείο περιβάλλον τους αντικείμενα. Ωστόσο, τα σημεία εκείνα της όσμωσης, της γειτνίασης, αλλά και της αντιπαράθεσης ή της σύγκρουσης μεταξύ των διαφορετικών θραυσμάτων του πραγματικού, όπως αυτά αναπαρίστανται στα εκθέματα ενός μουσείου, στα έργα τέχνης και στα κείμενα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από ρωγμές μέσα από τις οποίες επιτρέπεται η διέλευση μιας νέας δυνατότητας, η απελευθέρωση από μια παλιά προσταγή.
Ο Κώστας Χριστόπουλος είναι εικαστικός καλλιτέχνης
 |
| Νίκος Αλεξίου- Μονή Ιβήρων: Μεγάλο δαντελωτό |
Την ίδια στιγμή, η μιμητική λειτουργία της εικόνας, δείχνει να χάνει την σημασία της για την τέχνη. Η ιατρική και η στρατιωτική τεχνολογία, παραδείγματος χάριν, έχουν καταφέρει να προσομοιώσουν οπτικά το εκάστοτε προς μελέτη αντικείμενό τους με μεγάλη απεικονιστική ακρίβεια. Κατά κάποιο τρόπο, το πάντα φιλόξενο στους καλλιτέχνες κράτος της μίμησης έχει κατακτηθεί από την επιστήμη και την ιατρική ή τη στρατιωτική τεχνολογία. Η οπτική αυτή προσομοίωση και η απεικονιστική ακρίβεια εξώθησαν τις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις σε νέες αναζητήσεις.
Σε διάφορους πολιτισμούς, όπως ο Εβραϊκός, το ζήτημα της αναπαράστασης επιφυλάσσει ένα διαφορετικό καθεστώς για τις εικόνες. Η αδυνατότητα της αναπαράστασης του Θεού επιφέρει την αμφιβολία για την πραγματική σημασία τους. Αναπαριστούν και τεκμηριώνουν αυτό που είναι άμεσα αντιληπτό και ορατό, ό, τι δηλαδή συνιστά τον εμπειρικό κόσμο. Έτσι, χωρίς ο κόσμος να έχει απολέσει οριστικά την θεϊκή αναφορά του, οι αναπαραστάσεις του περιορίζονται στην απεικόνιση του υπαρκτού ή του καθημερινού, με άλλα λόγια ενός πραγματικού που είναι εκ των πραγμάτων αποσπασματικό.
Αυτό το «πραγματικό» είναι που διεκδικεί την ύπαρξή του στους χώρους ενός μουσείου. Τεκμηριώνεται, ωστόσο, μέσα από εικόνες, κείμενα και αντικείμενα. Όλα αυτά διασπείρονται και αναδιοργανώνονται στο χώρο, έτσι ώστε να προσφέρουν αφηγήσεις και αποδείξεις μιας παρουσίας ή μιας απώλειας. Τα εκθέματα του μουσείου παρουσιάζονται σαν θραύσματα που διεκδικούν την ύπαρξή τους ως μικρά δείγματα υποκατάστασης της ολιστικής και συνολικής θεϊκής αναφοράς. Ό, τι δηλαδή επιχειρούν και τα έργα της σύγχρονης τέχνης στις διάφορες μορφές τους: ως προϊόντα της ελάχιστης χειρονομίας, της ζωγραφικής αναπαραγωγής «έτοιμων» εικόνων με διαφορετικές συνδηλώσεις, ενός αποσπασματικού αρχείου, μιας μικροσυλλογής του ελάχιστου, ως αποτελέσματα οικειοποίησης δεδομένων, πρωτόλειων επεμβάσεων, χειροτεχνίας και μηχανικής αναπαραγωγής, υποκατάστασης της προσευχής, αναδιευθετήσης τεχνιτών εικόνων και ήχων.
O, τι εδώ διακυβεύεται αφορά τη διαχείριση της μνήμης. Ο σύγχρονος πολιτισμός συνδέεται ακριβώς με την ικανότητα διαχείρισης και επιμέλειας κάθε λογής δεδομένων, καθώς και της δυνατότητας ανακατεύθυνσής τους. Μνήμες, εικόνες, αντικείμενα της παράδοσης, έργα της τέχνης, υπολείμματα του πραγματικού, σύμβολα, αποσπάσματα αφηγήσεων και ιστορικά τεκμήρια αναδιοργανώνονται με τρόπο ικανό να ξαναθέσει στο επίκεντρο το αναστοχαστικό ερώτημα της κατανόησης των σύγχρονων πολιτισμικών επίδικων και να τα τοποθετήσει στην προοπτική της αναδιαπραγμάτευσης του ζητήματος της δυνατότητας ή της αδυναμίας αναπαράστασής τους.
Τα έργα της έκθεσης, όπως και τα κείμενα τα οποία την συμπληρώνουν και την συνοδεύουν σε τούτο το βιβλίο, είναι επιλεγμένα και γραμμένα αντίστοιχα με σκοπό την ανάδειξη της ποικιλίας και της πολυσημίας που διέπει το στοχασμό πάνω στο ζήτημα των αναπαραστάσεων. Δεν συγκροτούν ένα corpus τέτοιο που φιλοδοξεί να οδηγήσει σε μία τελική –ενδεχομένως καθηλωτική- ανάγνωσή του ή στη διατύπωση μιας πρότασης ικανής να το περιχαρακώσει σε έναν πιθανό ορισμό. Αντίθετα, επιχειρούν να καταδείξουν πως ό, τι λογίζεται σε σχέση με την υπόθεση της αναπαράστασης και την επίκληση κάποιας αναφοράς οφείλει να παραμένει ανοικτό. Ακόμα περισσότερο, και σύμφωνα με τις –έστω αξιωματικές- θέσεις που διατυπώθηκαν παραπάνω, αν κάτι λανθάνει εδώ αυτό είναι η ιδέα πως η παραγωγή ενός συνεπούς λόγου που θα κατονομάζει επαρκώς έναν κόσμο στην ολότητά του κρίνεται αδύνατη.
Έτσι, αυτό που θέλει να φωτίσει μια ομαδική έκθεση και ένας συλλογικός τόμος με αντικείμενο τις αναπαραστάσεις και την φανέρωση των εκάστοτε αναφορών τους είναι εκείνα τα ρήγματα στο χώρο και οι τομές στο χρόνο, που καθίστανται πλέον κυρίαρχα. Πρόκειται για μια ακόμα απόπειρα μερικής επανασυγκόλλησης ενός τοπίου, ούτως ή άλλως κατακερματισμένου σε καλλιτεχνικές και μη εικόνες, διάσπαρτες στο χρόνο υποκειμενικές αφηγήσεις και αποσπασμένα από το οικείο περιβάλλον τους αντικείμενα. Ωστόσο, τα σημεία εκείνα της όσμωσης, της γειτνίασης, αλλά και της αντιπαράθεσης ή της σύγκρουσης μεταξύ των διαφορετικών θραυσμάτων του πραγματικού, όπως αυτά αναπαρίστανται στα εκθέματα ενός μουσείου, στα έργα τέχνης και στα κείμενα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από ρωγμές μέσα από τις οποίες επιτρέπεται η διέλευση μιας νέας δυνατότητας, η απελευθέρωση από μια παλιά προσταγή.
Ο Κώστας Χριστόπουλος είναι εικαστικός καλλιτέχνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου