Το ανολοκλήρωτο της επανάστασης

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Εκατόν ενενήντα χρόνια μετά από τις επαναστατικές διεργασίες που αποτέλεσαν τη γενεσιουργό πράξη, η οποία οδήγησε μετά έναν δεκαετή εξωτερικό και εσωτερικό αγώνα στη δημιουργία της κρατικής μας υπόστασης  και μετά από μια, για πρώτη φορά 36χρονη  ομαλή πολιτική ζωή, θα έπρεπε να είμαστε σε θέση ως κοινωνία πολιτών να προσλαμβάνουμε τις ιστορικές μας επετείους ως δημιουργικές ευκαιρίες ατομικού και συλλογικού αναστοχασμού, αντλώντας από αυτές διδάγματα και αναλογίες για το σήμερα. Μια που τελικά κάθε επέτειος αποτελεί εισβολή του χθες χρόνου στον παρόντα, μέσα από το πρίσμα του οποίου και τις ανάγκες που δημιουργεί, προσλαμβάνεται. Γι’ αυτό και κάθε εποχή ξαναγράφει την ιστορία.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει έναν ανιστόρητο αναγωγισμό, υποταγμένο σε σημερινά προτάγματα άμεσης πολιτικής σκοπιμότητας, όπως σχεδόν ρητά γίνεται ιδίως στις συζητήσεις που ακολουθούν το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του ΣΚΑΙ. Η εντιμότητα της όποιας έρευνας  δεν μπορεί ούτε πρέπει να ανακόπτεται αλλά ούτε και να υποτάσσεται  στις όποιες –θρησκευτικές, εθνικές, κρατικές, κομματικές ή άλλες- σκοπιμότητες  της συγκυρίας.

Σκοπιμότητες που αναδεικνύονται νομίζω ήδη από το περιεχόμενο του Βασιλικού εκείνου Διατάγματος του πρώτου ...ελέω Θεού μάλιστα Βασιλέως της Ελλάδος Όττο Βίτελσμπάχ, που πριν 173 χρόνια, στις 15 Μαρτίου 1838, ανακάλυπτε και καθιέρωνε την 25^η Μαρτίου, καθόλου τυχαία, αν και τελείως ανιστόρητα, ως ημέρα έναρξης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

«Επί τη προτάσει της  Ημετέρας επί των Εκκλησιαστικών κ.λ.π. Γραμματείας θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25^ης Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν  αυτήν τελούμενην εορτήν του Ε υ α γ γ ε λ ι σ μ ο ύ  της Υ π ε ρ α γ ί α ς  Θ ε ο τ ο κ ο ύ, είναι προσέτι  λ α μ π ρ ά και  χ α ρ μ ό σ υ ν ο ς  διά την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της  α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς  α γ ώ ν ο ς του Ελληνικού Έθνους δια τούτο

ΚΑΘΙΕΡΟΥΜΕΝ

την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν Ε θ ν ι κ ή ς ε ο ρ τ ή ς και διατάττομεν την διαληφθείσαν Ημετέραν Γραμματείαν να δημοσιεύση και ενεργήση το παρόν Διάταγμα

                Εν Αθήναις τη 15^η Μαρτίου 1838

                                  ΟΘΩΝ

                                                             Ο επί των Εκκλησιαστικών κ.λ.π.

                                                                   Γραμματεύς της Επικρατείας 

                                                                            Γ. ΓΛΑΡΑΚΗΣ»

Η ιδεολογική σύζευξη Ορθοδοξίας και Αγώνα Ανεξαρτησίας έχει ήδη πλεχτεί, η ληξιαρχική πράξη  γένεσης του ελληνοχριστιανικού ιδεολογήματος  έχει βρει την τυπική απαρχή της.

Οι σχέσεις εκκλησιαστικού θεσμού και αυταρχικού κρατικού οικοδομήματος, που, από κοινού συμφέροντος ορμώμενες, ήθελαν να υπερβούν όλες εκείνες τις διαφωτιστικές, ορθολογικές, φιλελεύθερα ριζοσπαστικές ιδέες και πράξεις μιας ασεβούς αντίληψης, προς την κρατούσα εκείνη την εποχή διεθνή «τάξη πραγμάτων», επιχειρούν με το Οθωνικό «διατάττομεν» να ξεπεράσουν την ιστορία.

Να υπερβούν τις «κινητήριες δυνάμεις» και ιδέες που οδήγησαν στην πολιτική αναγέννηση της Ελλάδος, όπως από τότε ανέλυε με περίσσια διορατικότητα ο τόσο μέχρι τις μέρες μας πολεμούμενος από τις νεορθόδοξες  δοξασίες –όπως και τότε άλλωστε από τις πατριαρχικές εξουσίες– Αδαμάντιος Κοραής.

Να ρίξουν στον Καιάδα της λήθης το κοινωνικό και πολιτικό πρόταγμα–όραμα που φλόγιζε τους φορείς αυτής της επαναστατικής έκρηξης νεανικού θράσους και φαντασίας, η οποία έγινε σύμφωνα με τον Hobwbawn «ο εμπνευστής του διεθνούς φιλελευθερισμού» και έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην «ανασυγκρότηση της Ευρωπαϊκής αριστεράς των ετών του 1820, ένα ρόλο ανάλογο με εκείνον που επρόκειτο να παίξει προς το τέλος των ετών του 1930 η υποστήριξη στην Ισπανική Επανάσταση».

Στον Καιάδα της λήθης λοιπόν θέλει η κυρίαρχη εξουσιαστική δομή μιας απόλυτης εξωγενούς μοναρχίας και μιας σύνθετης, ετερογενούς, άμορφης και γεμάτης εσωτερικές αντιθέσεις, αλλά και κοινά συμφέροντα εσωγενούς «ιθύνουσας τάξης», όλα εκείνα που δημιουργούν τους όρους και τις προϋποθέσεις της Επανάστασης του 21.

Στον Καιάδα της λήθης όλες οι συνθήκες και διεργασίες οι οποίες οδήγησαν σε μια ευρύτερη πολιτισμική «αναγέννηση» και δέθηκαν απ’ αρχής με τον πόθο-αίτημα μιας εθνικής ανεξάρτητης υπόστασης, ιδιαίτερα εκείνες οι οποίες, σύμφωνα με τον Νίκο Σβορώνο, λειτούργησαν  καταλυτικά  όχι μόνο στον ελληνικό αλλά στο σύνολο των Βαλκανικών λαών:

«Η εθνική ιδέα αποδεσμεύεται από την αυτοκρατορική βυζαντινή ιδέα, στη συνέχεια τον 18^ο αιώνα από την ιδέα της Ορθοδοξίας, για να φτάσει στη συνέχεια, γύρω στα τέλη του αιώνα, σε πλήρη ωριμότητα και καθαρότητα». Ο Ελληνισμός όχι μόνο διαφύλαξε την ιδιαίτερη ύπαρξή του, αλλά κατόρθωσε –κι εδώ βρίσκεται σύμφωνα πάντα με τον Σβορώνο και το ιστορικό νόημα της περιόδου- να ξανασυγκεντρώσει τα συστατικά του στοιχεία, τα διασκορπισμένα μέσα στο χώρο και τον χρόνο, ν’ αφομοιώσει την πολιτική εισφορά της Δύσης, να αρχίσει μια δυναμική πορεία ενσωμάτωσης σλαβικών, βλάχικων, αλβανικών στοιχείων, συνεισφέροντας ταυτόχρονα και στην ανάπτυξη της δικής τους εθνικής συνείδησης.

Το γεγονός δεν είναι διόλου αντιφατικό, αν αναλογιστούμε ότι η ανάπτυξη της Ελληνικής Εθνικής Ιδέας συμβαδίζει παράλληλα με την δημιουργία μιας διαβαλκανικής απελευθερωτικής συνείδησης: «Χωρίς να προσκρούει σοβαρά στον εκκολαπτόμενο εθνικισμό του καθενός από τους βαλκανικούς λαούς ως τον ΙΘ΄ αιώνα. Όλα τα εθνικά κινήματα των Βαλκανίων ώς την Ελληνική Επανάσταση δείχνουν αξιοσημείωτη αλληλεγγύη. Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι, Αλβανοί, Ρουμάνοι μετέχουν αμοιβαία σ’ αυτά».

Μέσα απ’ αυτές τις διεργασίες και αυτές τις ιδέες και προφανώς τους ιδιαίτερους τρόπους πρόσληψης και κατανόησης τους, στις   ειδικότερες συνθήκες του δικού μας κοινωνικού σχηματισμού, προχώρησε η επαναστατική πράξη –μέσα από τραυματικά γεγονότα και αντιφάσεις, όπως κάθε ιστορικό γεγονός– στη συντηρητική της απόληξη, ενός ανολοκλήρωτου σε όλους τους τομείς–στόχους που είχε θέση, αυταρχικού μοναρχικού κρατικού οικοδομήματος .

Ενός  μορφώματος ανολοκλήρωτου :

-Εθνικά: οι περισσότεροι Έλληνες παρέμειναν εκτός των ορίων του νέου κράτους και θα χρειαστεί ένας ολόκληρος σχεδόν αιώνας αγώνων και αγωνιών μεγαλοϊδεατισμού και μια τεράστια καταστροφή, η Μικρασιατική, για να ταυτισθούν στο μέγιστο βαθμό, για πρώτη φορά, τα όρια του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού με τον κρατικό,

-Οικονομικά: θα χρειαστεί επίσης ένας αιώνας και οι συνέπειες που δημιούργησε η ίδια καταστροφή, για να συγκεντρωθεί το μεγαλύτερο μέρος των οικονομικών λειτουργιών του κοινωνικού σχηματισμού εντός του κράτους. Ας μην λησμονούμε ότι όλο αυτό το διάστημα τα μεγάλα οικονομικά κέντρα του ελληνισμού παρέμεναν εκτός των κρατικών ορίων, ότι η Κωνσταντινούπολη όλο τον 19^ο αιώνα παρέμενε η οικονομική μας πρωτεύουσα,

-Κοινωνικά: το βασικότερο κοινωνικό πρόβλημα, το αγροτικό, θα χρειαστεί επίσης να περάσει ένας αιώνας για να βρει τη λύση του, τουλάχιστον σε επίπεδο ολοκλήρωσης της σταδιακής διανομής των λεγόμενων εθνικών γαιών, των τσιφλικιών και μεγάλου μέρους της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής  γαιοκτησίας, στους άκληρους αγρότες,

Πολιτικά, τέλος: θα χρειαστούν κι εδώ αγώνες επί αγώνων, πισωγυρίσματα, εμπόλεμες εμπλοκές, δύο τραυματικοί εμφύλιοι πόλεμοι, σειρά δικτατορικών εκτροπών και μοναρχικών παρεκτροπών, για να σταθεροποιηθεί και να παγιωθεί την τελευταία μόλις 25ετία  του 20^ού  αιώνα, ένα σταθερό αστικό πολιτικό δημοκρατικό πλαίσιο.

Το τι όλες αυτές οι αργόσυρτες, τραυματικές, σισύφειες διαδικασίες ολοκλήρωσης σημαίνουν, πώς προσλαμβάνονται και πώς λειτουργούν στο συνολικό υποσυνείδητο, μέχρι τις μέρες μας, του κοινωνικού σώματος των πολιτών- παραγωγών, τι νοοτροπίες δημιουργούν, είναι προφανώς μια ενδιαφέρουσα αλλά άλλη ιστορία, που υπερβαίνει τα όρια αυτού του άρθρου.