Κύριοι και υπηρέτες

ΤΟΥ ΜΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ
ΧΕΝΡΥ ΤΖΑΙΗΜΣ, Το αυθεντικό, μτφρ. Αντώνης Πέρης, επιμέλεια Αργύρης Παπασυριόπουλος, εκδόσεις Κίχλη, σ. 102

Ο Χένρυ Τζαίημς ανήκει στην ομάδα των αμερικανών, όπως ο Τ. Σ. Έλιοτ, ο Έζρα Πάουντ, η Γερτρούδη Στάιν, οι οποίοι εγκατέλειψαν την Αμερική -αυτοεξόριστους τους αποκαλεί ο Μπόρχες- και πολιτογραφήθηκαν ευρωπαίοι. Ο Φλωμπέρ, ο Τουργκιένιεφ, ο Ζολά, ο Μωπασάν ήταν μερικοί από τους συγγραφείς με τους οποίους είχε συνδεθεί φιλικά. Παράλληλα με την πεζογραφία ασχολήθηκε με το θέατρο, ενώ σημαντική ήταν η συμβολή του στις θεωρητικές αναζητήσεις για την πορεία του μυθιστορήματος στα τέλη του 19ου αιώνα, εισάγοντας την έννοια της «οπτικής γωνίας». Το πλούσιο πεζογραφικό του έργο περιλαμβάνει πολλά μυθιστορήματα, με τα οποία έμεινε γνωστός στην ιστορία της λογοτεχνίας, όπως Το στρίψιμο της βίδας.
Το Αυθεντικό, ένα από τα δεκάδες μικρά πεζά, δημοσιεύτηκε πρώτα σε αμερικανικές εφημερίδες και τον Απρίλη του 1892 στη Βρετανία. Το ανά χείρας βιβλίο από τις νεοσύστατες εκδόσεις «Κίχλη», που συνοδεύεται από πρόλογο του συγγραφέα και εργοβιογραφικό σημείωμα, εικονογραφείται με δεκατέσσερα έγχρωμα σχέδια του Denis Lhomme. Η προσεγμένη αισθητική της εκτύπωσης με σχέδια, που ακολουθείται σε όλα τα βιβλία του εκδοτικού οίκου, τους δίνει μια πατίνα παλιάς εποχής και συνδέεται με την προς εξέταση ιστορία.
Ένα ζευγάρι ξεπεσμένων ευγενών, ονόματι Μόναρκ, αντιπροσωπευτικό της ρηχής αστικής τάξης -η οποία σκότωνε τον χρόνο της σε ιδιωτικές λέσχες και εξοχικά-, περνά την πόρτα του ατελιέ ενός ζωγράφου, ο οποίος ασχολείται με εικονογραφήσεις βιβλίων. Μετά από πολλούς δισταγμούς, τού αποκαλύπτει ότι επιθυμεί να ποζάρει ως μοντέλο επ’ αμοιβή, για να ανταπεξέλθει στην τραγική οικονομική κατάσταση που βρίσκεται. Η αφορμή δίνεται από ένα πραγματικό γεγονός, που άκουσε ο Χένρυ Τζαίημς από τον φίλο του Ζωρζ ντε Μωριέ. Όμως, από τις εγγραφές του ημερολογίου του, οι οποίες παρατίθενται στο επίμετρο, αντιλαμβανόμαστε πώς αυτό το θραύσμα ζωής μεταπλάθεται σε λογοτεχνία. Προκειμένου να καταστήσει ανάγλυφη την ιδέα του και για να φανεί η αντίθεση, επινοεί στην αφήγηση ένα άλλο λαϊκό ζευγάρι –την «Μις Τσαρμ», μια ταπεινή γυναίκα και τον «Ορόντε», έναν πλανόδιο Ιταλό
μικροπωλητή, που προσλαμβάνεται αρχικά ως υπηρέτης.
Παρακολουθούμε, λοιπόν, την υπερβολικά άκαμπτη στάση των ευγενών, την επίδειξή τους, και τελικά την αυτοπεποίθησή τους ότι αυτοί είναι το αυθεντικό μοντέλο για τις εικόνες που φιλοτεχνεί ο ζωγράφος. Την εδραία αίσθησή τους ότι αποτελούν το κέντρο του κόσμου. Αδυνατούν να αντιληφθούν τη δουλειά τους ως μοντέλα, να καταλάβουν τα μυθιστορήματα που διαβάζουν, να νιώσουν τη ζωή, γιατί η ύπαρξή τους είναι μια ατέλειωτη πόζα, ένας ρόλος που υποδύονται καθημερινά. Παραμένουν «ατσαλάκωτοι, στεγνοί και ανόητοι», όπως τους περιγράφει ο συγγραφέας. Γι’ αυτό και στο τέλος θα έρθει η συντριβή τους, η στιγμή της αλήθειας, όταν συνειδητοποιούν ότι οι πληβείοι που περιφρονούσαν είναι το ιδανικό μοντέλο. Ότι οι ίδιοι είναι ένα ζευγάρι αποτυχημένων που πρέπει να κάνει το παν για να επιβιώσει. Εν ανάγκη να πλύνει και τα πιάτα του ζωγράφου. Συνειδητοποιούν τη μεγάλη αντιστροφή που επιβάλει αμείλικτα η ζωή. Οι κύριοι γίνονται υπηρέτες. Οι υπηρέτες γίνονται κύριοι. Ο περιφρονημένος ιταλός μικροπωλητής ζαρζαβατικών που ποζάρει πια για τον καλλιτέχνη, δέχεται το τσάι από τα αδέξια χέρια της αριστοκράτισσας κυρίας Μόναρκ.
Η δράση είναι περιορισμένη, αλλά εκφράζει την ουσία του θέματος. Περιορίζεται στο ατελιέ του ζωγράφου που είναι ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής. Μέσα από την οπτική του γωνία παρακολουθούμε την ανέλιξη της ιστορίας και το στοχασμό πάνω στη ζωή και την τέχνη της αναπαράστασης στην οποία ασκείται.
Ο Χένρυ Τζαίημς καταγράφει με εξαιρετική ακρίβεια τα σιωπηλά αισθήματα και τις ιδέες των πρωταγωνιστών. Διακρίνουμε την προσπάθειά του για τις λεπτές αποχρώσεις και τις περιγραφές, ώστε να αποδώσει «την πνοή της πραγματικότητας» μέσα από τις λεπτομέρειες, που πίστευε ότι ήταν η μεγαλύτερη αρετή του μυθιστορήματος, όπως αναφέρει στο δοκίμιό του «Η τέχνη του μυθοπλασίας». «Η δύναμη να μαντεύεις το αόρατο από το ορατό, να ανακαλύπτεις τα υπονοούμενα, να κρίνεις ολόκληρο το αντικείμενο από ένα δείγμα του»
Με το «Αυθεντικό», μια σύντομη ιστορία 10.567 λέξεων κατορθώνει να γίνει ο ανατόμος της αργόσχολης αστικής τάξης, οι ικανότητες της οποίας περιορίζονταν στις ανούσιες συμβάσεις, την εξωτερική εμφάνιση και τους καλούς τρόπους. Το ειρωνικό του βλέμμα είναι ένας χλευασμός στην κενότητα, ως στάση ζωής.

Ο Μάκης Καραγιάννης είναι πεζογράφος