Το εργαστήρι του Νίτσε

Άλεξ Μυλωνά, Εποποιία 2, 2005, παστέλ, 50 x 70 εκ.

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

FRIEDRICH NIETZSCHE, Ο Σωκράτης και η ελληνική τραγωδία, εκδόσεις Ροές, micromega, μετάφραση εισαγωγή σχόλια Δημήτρης Υφαντής, σελ. 111

.

Η λογική του πολιτισμού είναι βίαιη. Όχι με τη φυσική ή σωματική έννοια του όρου, αλλά γιατί είναι αυταρχική: επιβάλλει περιορισμούς. Περιορισμούς που συνεπάγονται έναν τρόπο ζωής. Κανονισμούς και συνήθειες που θα γίνουν όλο και περισσότερο μηχανικοί, δηλαδή ασυνείδητοι, που θα εσωτερικευθούν, για να περάσουν στη ζωή του σώματος - θα γίνουν ένστικτα. Και αυτή η διαδικασία είναι πολύ μακροπρόθεσμη.  Είναι αυτό που έκανε για παράδειγμα  ο Πλάτωνας στους Νόμους, (βλ. Νίτσε, Aurora, 396). Είχε καταλάβει πως για να δημιουργήσει μια κουλτούρα, ένα πολιτισμικό σύστημα, έπρεπε να επιβάλει αξίες και να το κάνει με πολύ πειστικό τρόπο.

Δεν κερδίζουμε ποτέ με την απλή σωματική βία. Το αποτέλεσμα είναι  πολύ βραχυπρόθεσμο. Αυτό που χρειάζεται είναι μια μορφή βίας πνευματικής και αρκετά «λεπτού» είδους. Κάτι που είχε καταλάβει και ο Πλάτωνας αλλά και ο Χριστιανισμός. Σε μια κοινωνία όπου το θρησκευτικό αίσθημα αλλά και ο ενστερνισμός είναι ισχυρά, ο φιλόσοφος έχει τη δυνατότητα να περάσει ένα σύστημα αξιών ως Θεϊκές εντολές. Κάπως έτσι η Ιστορία γίνεται το μεγάλο εργαστήρι, ένας χώρος πειραματισμού, γεμάτος εμπειρίες που σχετίζονται με τις δυνατότητες που έχουμε στη ζωή.

«Προτιμώ τις σκέψεις μου εκείνες που ακόμα εκκρεμούν, από εκείνες που έγραψα ήδη» Fragments Posthumes. 34147. Ο Νίτσε όμως γράφει, και γράφει πολύ. Θέλει να επικοινωνήσει. Πώς συνδυάζονται αυτές οι δύο τάσεις; Θα προσπεράσω εδώ την επιχειρηματολογία περί γενεαλογίας σε σχέση με τα προηγούμενα συγγράματά του, όπως και μιας “εσωτερικής”  ανάγνωσης που θα αναδείξει την, σε μεγάλο βαθμό κρυφή, sui generis δομή του νοήματος-επιχείρημα, για να μείνω  στα εμπόδια που επιφέρει το στυλ γραφής του, εμπόδια των οποίων ο Νίτσε έχει επίγνωση.

Η στρατηγική, που συνίσταται στο να αποπροσανατολίσει τον αναγνώστη, ή και να τον καθοδηγήσει σε λάθος πίστες, εκφράζεται συνήθως με το να σοκάρει (όπως άλλωστε κάνουν και ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας) αποτελεί άλλον ένα λεπτό χειρισμό του συγγραφέα ο οποίος, με τρόπο απόλυτα ελεγχόμενο, σκοπεύει να αποκλείσει μια ιδεαλιστικού τύπου ανάγνωση, αλλά και να υποχρεώσει τον κακό αναγνώστη να εκδηλωθεί.

Από την  -για άλλη μια φορά-  εξαιρετική επιμέλεια του Δημήτρη Υφαντή, θα μείνω σε ένα σχόλιο από την εισαγωγή: «Το γεγονός ότι το ανά χείρας σύγγραμμα έχει ενταχθεί σχεδόν αυτούσιο στην Γέννηση της Τραγωδίας αποτελεί προφανώς και τον λόγο για τον οποίον σπάνια εκδίδεται χωριστά. Εντούτοις, η χωριστή του έκδοση δικαιολογείται πλήρως από το ότι το κείμενο παρουσιάζει κατά τρόπο συνοπτικό, συνεκτικό, πλήρη και σχεδόν αυτοτελή πολύ κεντρικές θέσεις του κυρίου έργου, μάλιστα γενικότερα του πρώιμου στοχασμού του Νίτσε και αξίζει έτσι να διαβάζεται ως έργο ολοκληρωμένο.» Ο αναγνώστης μπορεί έτσι να τοποθετήσει το εν λόγω κείμενο στο σύνολο του -γεμάτου παγίδες- έργου του Νίτσε, παγίδες τις οποίες εκμεταλλεύθηκε με χυδαιότητα ο Ναζισμός, υποβιβάζοντας τον φιλόσοφο σε θεωρητικό άλλοθι της θηριωδίας του πολέμου.