Ένα βράδυ στο Πεκίνο

ΔΙΗΓΗΜΑ

Σόνια Λίμπερ & Ντέιβιντ Τσέσγουερθ, Zaum Tractor, 2013, βιντεοεγκατάσταση 

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

Οκτώβριος του 2017. Η πρώτη του βδομάδα. Σημειωματάριο του Πεκίνου. Κατάλοιπα νεφών. Ιδεογράμματα αχνά, διάσπαρτα στον ουρανό. Παραμένουν κεντημένα εκεί ως τη δύση του ήλιου. Διακριτικά σινιάλα παράτασης της καλοκαιρίας. Οι αίθριες εμπειρίες διαδέχονται η μια την άλλη. Τις διασώζω μία μία για κάθε μελλοντική ανάκληση ενθυμίων. Τα απογεύματα, διατηρώντας αρκετή από τη ζέστη του μεσημεριού, ενοποιούν όντως την αίσθηση μιας αβρότητας. Η άλλη μουσική των περιστάσεων. Συγκρατώ την πλησμονή των χρωμάτων, τις παραλλαγές των ευπρόσδεκτων αποχρώσεων του πράσινου, αλλά και τις διατυπώσεις της πρόσχαρης ώχρας. Δεν την ταράζει προς το παρόν η ενδημική αιθαλομίχλη. Κάθε ώρα λες και σημαίνει διαφυγή από τα στερεότυπα του χάρτη. ΄Η του τυπικού οδηγού για περαστικούς από εδώ.

***

Σημειώνω στο κέντρο των εμπειριών του εικοσιτετράωρου: ακόμη μια τετράωρη παράσταση Όπερας στην κύρια αίθουσα του πράγματι καλοδιατηρημένου «Μεγάλου Θεάτρου Μέι Λαν Φανγκ», γύρω στις οκτώ το βράδυ. Ακόμη μια φορά είσοδος και παραμονή στα δεδομένα Ό,τι μπόρεσα να συγκρατήσω από την πρώτη μου κιόλας επαφή με το είδος αυτού του δράματος, πριν από χρόνια που ζούσα κι εργαζόμουν εδώ, με καλεί να ξαναγυρίσω, όποτε το επιτρέψει η πρόσφορη στιγμή, στους χώρους εκείνους, όπου εμφανίζονται οι αντιπροσωπευτικότεροι σήμερα εκπρόσωποι του είδους. Η απόπειρα της εξοικείωσης με την έκρηξη της κίνησης, με τη διαχείριση ενός παράδοξου κατά κανόνα μηνύματος, αποδίδει καρπούς. Ό,τι φαίνεται καθ΄ υπερβολήν απρόβλεπτο ή έστω παράρτημα μιας εξωτικής απόλαυσης αποκτά με τον καιρό μιαν άλλη σημασία: καθίσταται ένας ακόμη οικείος διάκοσμος ενός εξαιρετικά διευρυμένου παρόντος. Ως δείκτης του διαχρονικού πολιτιστικού γίγνεσθαι της χώρας αυτής, η Όπερα του Πεκίνου εγκαθίσταται στη σκηνή της σύγχρονης ζωής ως διδασκαλία ουσιαστικής τέρψης.

***

Σινιάλα από το παρελθόν δέκα τουλάχιστον αιώνων καλλιτεχνικής προσφοράς. Συνεχίζουν κ έρχονται να μας θυμίσουν τη συγκεκριμένη ανάγκη της έκφρασης ποικίλων λογίων στοιχείων, καθώς ενσωματώθηκαν δημιουργικά με το πέρασμα του χρόνου μέσα στη λαϊκή παράδοση της Κίνας. Το υλικό των μύθων διοχετεύεται μέσα στον κόσμο όχι ως πλεοναστικό κατάλοιπο της συλλογικής φαντασίας, αλλά ως αυθεντικός, αυτόνομος χαρακτήρας της όλης συγγραφικής ηδονής. Η σινική πρωτεύουσα ξέρει, μεταξύ άλλων, να επιφυλάσσει στους μονίμους κατοίκους της και στους κατά καιρούς, εννοείται, περιηγητές της την περιήγηση στο ζωντανό, στο μεγάλο, πάντα ανοικτό, μουσείο της έκφρασης. Η όλη δυναμική των ήχων της Όπερας, το ειδικότερο αισθητικό της διάβημα, ενυπάρχει δηλαδή στο κινητικότατο σήμερα των πολιτών ως ένα ακαταμάχητο πειστήριο μιας απολύτως συμπαγούς ταυτότητας. Το απώτερο και το πλησιέστερο παρελθόν εξακολουθούν έτσι να υφίστανται, συν τοις άλλοις, ως να ήταν ο ευρύχωρος οίκος μιας ασίγαστης θεατρικής αλήθειας.

***

Το στοίχημα της πλήρους κατανόησης και περαιτέρω επεξεργασίας εκείνου ακριβώς του ιδιάζοντος σημασιολογικού φορτίου, το οποίο υπάρχει και δρα πίσω από τη μάσκα του ευτράπελου διατυπώνεται από την αρχή σχεδόν του έργου. Με ελκύει ανέκαθεν αυτή η περιήγηση στο κατ’ αρχήν παράδοξο, όπου, μεταξύ άλλων, η ακαταμάχητη ρευστότητα των πραγμάτων αποτελεί τον διαλεκτικό αντίποδα της σταθερότητας, που επικαλούνται τόσοι και τόσοι φορείς του τάδε status quo. Δεν είμαι μόνος στο δάσος των αντι -ρεαλιστικών δεδομένων: η αίθουσα είναι κατάμεστη από συντρόφους του υπερβατικού. Έχω αποδεχτεί, εννοείται, τους κανόνες του συγκεκριμένου διανοητικού παιχνιδιού. Και μάλιστα εκ των προτέρων. Η παραίτηση από την όποια κανονικότητα διέπει τις δικές μας συνισταμένες στον χώρο του θεάτρου είναι απαραίτητη. Στην κονίστρα των παθών, των υπερβάσεών τους και της επιλογικής καταλλαγής, η οποία σημειωτέον φωτίζεται άπλετα, η πραγματικότητα θα αντικατασταθεί από τη συνθήκη ενός εμφανέστατου υπερτονισμού των πάντων. Μαζί με τα συμφραζόμενα και τις υποδηλώσεις του ρητορικά εξογκωμένου, ή του εμφανώς κωμικοτραγικού, το δέλεαρ της συμμετοχής στην επίλυση αινιγμάτων θα μας φέρνει όλο και πιο κοντά στη ρήξη με ορισμένες συμβάσεις της λογικής. Ό,τι επέρχεται εν τέλει ως εναντιωματικό ή μη συμπλήρωμα των αρχών εκείνων, πάνω στις οποίες στηρίζεται το οικοδόμημα του βίου, εκτιμάται κατ΄ ανάγκην ως σοφία. Συνοπτικά μα κι ευπρόσδεκτα διδάγματα βίου διαδέχονται το ένα το άλλο. Ευπρόσδεκτα διότι δεν απαγγέλλονται εκ καθέδρας, αλλά διαχέονται μέσα στην ποικιλία του γέλωτος.

***

Επιχειρώ να ασκηθώ πάλι όσο πληρέστερα γίνεται στο πνεύμα, στις δομές έκφρασης, στο ειδολογική πρόταση της Όπερας του Πεκίνου. Προσπαθώ να είμαι αμερόληπτος, ανιδιοτελής ως κοινωνός πολιτισμικών ικμάδων. Έχοντας στριμώξει τον όποιον ενθουσιασμό μου σε τρία-τέσσερα ιδεογράμματα της νηφαλιότητας και των παρεμφερών της εννοιών, παραμένω ανοικτός στην ιδιότυπη αφήγηση. Έχω έρθει σαφώς προετοιμασμένος. Επειδή δεν υπάρχουν υπότιτλοι σε άλλη γλώσσα, πλην της κινεζικής, μελέτησα την υπόθεση του δράματος από έναν λεπτομερή οδηγό του είδους. Διασταύρωσα τις πρώτες αυτές πληροφορίες με ό, τι μπόρεσα να βρω από άλλες πηγές, ηλεκτρονικές και μη. Αντιλαμβάνομαι ότι κατ΄ ουσίαν πρόκειται για κεφάλαια μαθητείας στο υβριδικό σώμα του εκκωφαντικού. Εκεί δηλαδή όπου συνυπάρχουν αρμονικά οι όντως θεαματικές επιδόσεις των πολεμικών τεχνών, οι λαλίστατες αντιπαραθέσεις μιας πηγαίας αθωότητας και μιας απροκάλυπτης διαβολής. Οι αλάνθαστες ακροβατικές επιδείξεις, ως παρένθετες ενδείξεις της ακεραιότητας των αβαρών αίφνης σωμάτων που ίπτανται, υπογραμμίζουν τη σχέση των δρώμενων με τη γυμναστική του αφηγηματικού ιδιώματος. Οι λέξεις είναι κι αυτές εκδηλώσεις του σώματος. Οι δε αλλεπάλληλες μονομαχίες του άγραφου δικαίου και του εξόφθαλμα πολυμήχανου αδίκου, αλλά και οι λεπταίσθητες αποχρώσεις των κρίσιμων ερωτικών εξομολογήσεων, συμπληρώνουν τις κύριες θεματικές επιλογές.

***

Συνοδεύω αυτή τη φορά μια φίλη από το γειτονικό Τιεντσίν, το επίνειο του Πεκίνου. Δεν παραλείπει να παρακολουθεί συχνά ανάλογες παραστάσεις. Έχοντας πάντα κατά νου τις συναφείς προτροπές του πατέρας της, από τότε που πήγαινε ακόμα στο γυμνάσιο, εκπροσωπεί τη γενιά που έμαθε πως μπορεί η ύστερη μαοϊκή απόκλιση να αναβαθμισθεί, με ταχείς μάλιστα ρυθμούς, κοινωνικά, πολιτικά και βεβαίως οικονομικά. Η ίδια δείχνει να έχει μάθει από καιρό και μάλιστα σε βάθος τα κύρια χαρακτηριστικά της Όπερας, χωρίς να επαίρεται ή να επιδεικνύει το αλάθητο μιας δήθεν επαΐουσας. Ένας από τους λόγους που μου αρέσει να βγαίνω μαζί της, όποτε οι συγκυρίες με φέρνουν εδώ. Δεν χρειάζεται να της πω τι δεν κατανοώ πλήρως ή τι αγνοώ παντελώς από τα όσα συμβαίνουν στη συνήθως πάλλουσα σκηνή. Φαίνεται να ξέρει από πριν τα μονοπάτια που πρέπει να πάρει ο διάλογός μας για να ολοκληρωθεί η απόλαυση της φάρσας. H πρόνοιά της αποτελεί σημάδι της τύχης που με περιμένει εδώ.

***

Η υπόθεση του έργου είναι μάλλον περίπλοκη. Ή απλώς φαίνεται να είναι περίπλοκη. Η περίτεχνη κι άλλο τόσο παράτυπη αλλοίωση του περιεχομένου μιας επιστολής συνοικεσίου οδηγεί τα πράγματα στα άκρα τους: η προοπτική της ανθρωποκτονίας υφίσταται κάποια στιγμή ως η αιματηρή, πλην όμως αναπόφευκτη λύση των προβλημάτων, τα οποία σωρηδόν έχουν ανακύψει στον μικρόκοσμο, ο οποίος έχει αναδειχθεί μπροστά μας, με ιδιαίτερη, το τονίζω, σκηνική πειθώ. Η δήθεν απόδοση δικαιοσύνης θα ακυρωθεί την τελευταία στιγμή. Οφείλουμε να μπούμε και να βγούμε από το νόημα με την ίδια ακριβώς ταχύτητα που μπαινοβγαίνουν οι ηθοποιοί-ακροβάτες-χορευτές. Οι διπλανοί μου, αλλά και πολλοί άλλοι, συμμετέχουν ως μέλη ενός άτυπου, αλλά εμφανώς ενεργού χορού. Τα γέλια, τα σχόλια, ακόμη και οι παραινέσεις τους ενίοτε ενισχύουν μάλλον παρά αποθαρρύνουν την αυτοπεποίθηση όλων των φορέων του κωμικοτραγικού, που υποδύονται, όπως μαθαίνω, πολλούς ρόλους διαδοχικά. Οι ραγδαίες αλλαγές των εντυπωσιακών πράγματι ενδυμασιών συντονίζονται, εννοείται, τόσο με τις απότομες, όσο και με τις ήπιες στροφές της όλης δράσης. Έχω στο μεταξύ επιχειρήσει να ανταποκριθώ ως και στις διακυμάνσεις του γλωσσικού σλάλομ της σκηνής. Κι είναι, οφείλω να το καταγράψω, συχνότατες. Αρκεί όμως η παραμικρή λεπτομέρεια για να με κρατήσει συντονισμένο στην εξέλιξη του δράματος. Αντιλαμβάνομαι ότι δεν έχω απιστήσει στην προτεινόμενη σημασιολογική τάξη. Συμβουλεύομαι βέβαια τη φίλη μου, όταν δω ότι κινδυνεύω να χαθώ μέσα στις ατραπούς των μεταφορών. Οι καταγωγικές εντάσεις κάποια στιγμή ελαττώνονται. Φαίνεται ότι πλησιάζουμε στο τέλος της παράστασης. Η αίσθηση ότι δεν με απέρριψε αυτή η αλληλουχία των μηνυμάτων αντίστασης στη σοβαροφάνεια του κλασικού θεάματος. Ένα από τα δώρα αυτής της νύχτας.