Οι εκκρεμείς λογαριασμοί της αριστεράς με την ιστορία (της)

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Η εξομοίωση ναζισμού και κομμουνισμού δεν είναι απλώς ανιστόρητη αλλά και πολιτικά προβλέψιμη ως προς τις στοχεύσεις της. Στην ουσία αφαιρεί και το τελευταίο σοβαρό ιδεολογικό έρεισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκαλύπτοντας, διά της εξομοίωσης, το αδιανόητο: το ολοκαύτωμα, τη φυλετική εξόντωση.

***

Αλλά για να φθάσουμε εδώ, τα προηγούμενα χρόνια αποσιωπήθηκε και απωθήθηκε συστηματικά το νόημα που προσέδωσε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η εθελοντική, ένοπλη αντίσταση των ευρωπαίων πολιτών, και κυρίως των αριστερών: ο αντιφασιστικός του χαρακτήρας.

Η μεγαλειώδης ευρωπαϊκή αντίσταση στον φασισμό και τον ναζισμό (αρχής γενομένης από την Ισπανία) όχι μόνο υπερέβη εθνικές-κρατικές βλέψεις και συμφέροντα, αλλά διεκδίκησε μια διαφορετική μεταπολεμική Ευρώπη (η οποία παραμένει ανεύρετη).

Η ευρωπαϊκή αντίσταση υπερέβη ακόμα και αυτόν τον χαρακτήρα που προσέδωσε στον πόλεμο ο Στάλιν, που τον ονόμασε Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο (και αμέσως μετά κατέλαβε τη μισή Ευρώπη - ενώ οι ΗΠΑ ανέλαβαν τον ρόλο του χωροφύλακα στην υπόλοιπη μισή).

***

Ο ναζισμός δεν μπορεί να διαχωριστεί από τον Χίτλερ, το καθεστώς του, και τις πρακτικές του· είναι όμως ανιστόρητο να ταυτιστεί η αριστερά με τον Στάλιν. Όχι μόνο γιατί επί δεκαετίες σημαντικά τμήματα της αριστεράς ορίζονταν απέναντι στον σταλινισμό, αλλά γιατί τα πολιτικά εγκλήματα του Στάλιν διαπράχθηκαν πρωτίστως απέναντι στην αριστερά και τους αριστερούς, με πρώτα θύματα τους μπολσεβίκους που έκαναν την επανάσταση του 1917.

***

Υπάρχουν σημαντικές ευθύνες της σημερινής αριστεράς, της ευρωπαϊκής αλλά και της παγκόσμιας: ακριβώς για να υπερασπίσει το ιστορικό της αίτημα, θα πρέπει να αποκηρύξει τον σταλινισμό, με τον πιο απόλυτο τρόπο. Ακόμα και η καθ’ ημάς αριστερά θα πρέπει -επιτέλους- να ζητήσει συγγνώμη για τον Μελιγαλά, ώστε να αναδείξει το μεγαλείο της αντίστασης.

Γιατί όσο το τοπίο παραμένει ασαφές και θολό, τόσο διευκολύνεται η ιστορική αναθεώρηση και η εξομοίωση, με αποτέλεσμα οι «υπερβάσεις» και οι «ακρότητες» των ελασιτών και των ταγματασφαλιτών να εξομοιώνονται και  να ποσοτικοποιούνται, βγάζοντας τελείως έξω από τον «λογαριασμό», δηλαδή από το ιστορικό πλαίσιο, το διακύβευμα και την ταυτότητα του καθενός: οι μεν πολεμούσαν τον ναζισμό, ενώ οι συνεργάτες των ναζί φορούσαν ακόμα και τη στολή με τον αγκυλωτό σταυρό.

***

Επιπλέον, η αριστερά, για να υπάρξει ως σύγχρονη εναλλακτική, θα πρέπει να αποκηρύξει τον σταλινισμό, ως αυταρχισμό, ως αντιδημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης. Άλλωστε, ο σταλινισμός ακύρωσε την επαναστατική δυναμική της δεκαετίας 1917-1927, καταργώντας την εξόχως δημοκρατική συνθήκη της επανάστασης, η οποία συνθήκη συμπυκνώνεται στο μεγαλειώδες σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Ακύρωσε και τη μετέπειτα πορεία που περιέγραφε το σύνθημα «σοσιαλισμός = σοβιέτ και εξηλεκτρισμός», δηλαδή την αντίληψη που θέλει τη δημοκρατία να προτάσσεται της ανάπτυξης - αντίληψη η οποία βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με τα ιδεολογήματα που συνέχουν σήμερα την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακύρωσε επίσης και την αριστερή αντίληψη για τον «μαρασμό του κράτους», εγκαθιδρύοντας ένα απολυταρχικό καθεστώς και μια απέραντη γραφειοκρατία (σαν αυτή που αναπτύσσεται, ραγδαία, στις Βρυξέλλες και τα περίχωρα).

Τέλος, ο σταλινισμός ακύρωσε την κοινωνική αυτενέργεια στο επίπεδο της παραγωγής και της ζωής, διά του κρατισμού. Αλλά η κοινωνική δυναμική της επανάστασης του 1917 είχε αναδείξει το αίτημα μιας άλλης κοινωνίας, πέραν της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας» και πέραν του κρατισμού (σταλινικού ή αστικού). Αυτή η αντίληψη είναι που άνδρωσε το ευρωπαϊκό αντιφασιστικό κίνημα - και ηττήθηκε μαζί του. Αυτή η αντίληψη συνιστούσε άλλωστε και το πολιτικό πρόγραμμα του ΕΑΜ, όπως έχει δείξει ο Χρήστος Χατζηιωσήφ (Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, εκδόσεις Βιβλιόραμα).

***

Σήμερα ζούμε τις έσχατες απολήξεις εκείνης της ήττας. Γιατί ποτέ δεν αναγνωρίστηκε ως ήττα από την αριστερά, ποτέ δεν αναλύθηκε το περιεχόμενό της. Θάφτηκε μέσα στον βολικό, και για τις δύο πλευρές, μανιχαϊσμό του μεταπολέμου. Με αποτέλεσμα, ο μεν Παναγιώτης Λαφαζάνης πριν από λίγο καιρό να υποκλίνεται μπροστά σε έναν τυχόντα ρώσο υπουργό (για εκρωσισμό του ΚΚΕ μιλούσε ο Άγγελος Ελεφάντης), ο δε Ευάγγελος Βενιζέλος να μπορεί να μετέρχεται μικροπολιτικές απλουστεύσεις, που τοποθετούν το «κέντρο» στην αγκαλιά του Αδώνιδος Γεωργιάδη.

***

Είναι πολύ σημαντική η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να μη μετάσχει ο Σταύρος Κοντονής στη διάσκεψη της Εσθονίας, όμως αν δεν υπάρξει συνολική επανατοποθέτηση της αριστεράς επί της ιστορίας της, διεκδικώντας το μέλλον της, θα μείνει ως μια θαρραλέα αλλά μετέωρη πράξη.

***

Το μόνο «ευρωπαϊκό κεκτημένο» είναι η ευρωπαϊκή ιστορία. Η οποία βρίθει δημοκρατικών αγώνων και επαναστάσεων, έχει παραγάγει τις σύγχρονες ιδέες και τέχνες, όλο αυτό που ονομάζουμε ευρωπαϊκό πολιτισμό. Όσο συμπαθής και αν είναι η μικρή χώρα της Βαλτικής, παρ’ ό,τι υπέφερε πολλά από τους ισχυρούς γείτονές της (Γερμανούς και Ρώσους), που την κατακτούσαν εναλλάξ, δεν μπορεί την -καθόλα σεβαστή αλλά πάντως περιορισμένη- δικιά της εμπειρία να την αναγάγει σε απαύγασμα της όλης ευρωπαϊκής ιστορίας, εκμεταλλευόμενη ένα διαδικαστικό γεγονός, δηλαδή την προεδρία ενός υπουργικού οργάνου. 

Lutz Braun, Invincibility, A4, μελάνι και μολύβι σε χαρτί