Η τρυφηλή ζωή του θανάτου

ΤΗΣ ΕΛΣΑΣ ΚΟΡΝΕΤΗ

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Δάσκαλοι και μαθητές. Αφιέρωμα στον Νικόλαο Γύζη, 2016, ακρυλικό, κάρβουνο σε πανί, 130 x 64 εκ. και ακρυλικό, κάρβουνο σε πανί 130 x 110 εκ. 

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΑΛΣΑΜΙΔΗΣ, Υπογλώσσια, εκδόσεις Γαβριηλίδη, σελ. 77

Μας παρέσυρε ένα κύμα κι από τότε ολοένα πνιγόμαστε κι ο θάνατος είναι μια αιωνιότητα που δεν παύει να δίνει συνεχώς το παρόν. Το ποίημα χωνεύεται μέσα στο ποίημα, όπως το βραδινό τρένο στο σκοτάδι. Η ζωή κατακερματίζεται μοιάζοντας αποσπασματική, ο τρόμος της ύπαρξης και η ύπαρξη του τρόμου κινούν μια αταξία, αλλά και μια οργάνωση του κόσμου και των πραγμάτων. Η ποίηση του Ευάγγελου Κ. Βαλσαμίδη επιτελεί τον σκοπό της: Λειτουργεί σαν μια υπέρβαση πραγματικότητας. Μια ποίηση πλήρους νοήματος κι όχι απλά ένα παιχνίδι με τις λέξεις. 

Ο κάθε θάνατος του ποιήματος εξακριβώνει την ποίηση του θανάτου, όπως και το αντίθετο. «Υπογλώσσια» δισκία τα νέα ποιήματα του Ευάγγελου Βαλσαμίδη, υπόσχονται ακαριαία επαναφορά από την πραγματικότητα στην άλλη ζωή, έχοντας να πουν κάτι περισσότερο από την πραγματική ζωή. O ποιητικός του στοχασμός μοιάζει να προχωρά λίγο παρακάτω την ερώτηση της Anna Maniani στην θρυλική ταινία «Volcano»: «Ποιος ξέρει που τελειώνει το θέατρο και που αρχίζει η ζωή;». Ο ποιητής διερωτάται αντίστροφα: «Ποιος ξέρει που τελειώνει η ζωή και που αρχίζει το θέατρο;» ερώτημα που γεννά το υποερώτημα: Αλήθεια που τελειώνει η ποίηση και που αρχίζει η ζωή; Μήπως εκεί που τελειώνει η ζωή αρχίζει η ποίηση; Σαν ένα όνειρο ζωής χωρίς λεπτομέρειες; Λίγοι χαρακτηριστικοί στίχοι από το ποίημα με τίτλο «Helas»

Ένιωθε τα όνειρα να τον πλήττουν,

να τελματώνουν τον βυθό του.

Εκείνος ξύπνησε για να τρομάξει το όνειρο.

Αυτό σκιαμαχούσε το ξυπνητό σκοτάδι του,

ανάδευε κάτι σαν εκδίκηση

δείχνοντας πως και τα όνειρα εξεγείρονται

και κάποτε συντρίβουν.

Κάθε φορά που η ποιητική κλιμάκωση ξεδιπλώνεται, το ποίημα ευτυχεί και κορυφώνει. Ο Ευάγγελος Βαλσαμίδης κόντρα στην έλλειψη της εποχής αποδεικνύει ότι το μεταφυσικό πλεόνασμα της τέχνης οφείλει να περισσεύει κι όχι να υπολείπεται. Η ποιητική γλώσσα υπερβαίνει τη σημαίνουσα γλώσσα. Η ποίηση είναι μια υπέρβαση της γλώσσας, μια υπέρβαση πραγματικότητας, όπως είναι η τέχνη γενικότερα μια υπέρβαση της ζωής. Μια υπέρβαση πραγματικότητας πετυχαίνει ο ποιητής που εναποθέτει στο χαρτί στοιχεία της πραγματικότητάς του κι η πραγματική του πραγματικότητα κατορθώνει να υπερβεί τον εαυτό της σε μια καταγραφή συμβάντων με την ακρίβεια της φθοράς πάντα:

Με βρίσκω μόνο κατάμονο, σαν νυχτερινή αοριστία

συνολικά υπάρχω, όπως υπάρχω

δομημένος στον ανθώνα μου

πνιγηρά εγκόσμιος και αυτονομημένα απουσιάζων.

Με βρίσκω σε πλήρη επάρκεια απουσίας

και ενδιαφέροντος.

 «Υπάρχω για να ζω, δεν ζω για να υπάρχω», είναι ένα μότο που θα μπορούσε να συγκροτεί το ποιητικό credo του Βαλσαμίδη, όταν με μια γλώσσα καθαρή, ως προς την έκφραση, δραστική ως προς την πρόσληψη και με διακριτικό μαύρο χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, μεταφράζει τον κλειστοφοβικό ζόφο και το σκοτάδι του θανάτου και της φθοράς σε ανοιχτά παράθυρα ζωής. Τα ποιήματα μέσα από την «γραφειοκρατία των αισθήσεων» φέρουν τον δικό τους θάνατο και τη δική τους ζωή, ξεγελούν φέροντας τίτλους τέλους, που όμως αποδεικνύονται τίτλοι αρχής. Η συλλογή «Υπογλώσσια» εγκολπώνει ποίηση υπαρξιακών αναζητήσεων και περιδινήσεων προσδίδοντας ενδιαφέρουσες νέες διαστάσεις – όταν η ύπαρξη για παράδειγμα στέκεται εμπόδιο στην ίδια τη ζωή. Ο ποιητής ξυπνάει και κοιμάται με το όνειρο της ζωής. Στο ανταριασμένο αρχιπέλαγος της τέχνης του τα ποιήματά του ολοένα βυθίζονται στη ζωή, όμως τα σωσίβια του θανάτου τα ανεβάζουν σαν σημαδούρες στην επιφάνεια. Τα  ποιήματα σαν φαρμακευτικά δισκία, αλλού στρογγυλεμένα μοιρολατρικά, αλλού απειλητικά γωνιώδη, λειτουργούν μέσα από μια ποιητική αφήγηση σαφή και συχνά παιγνιώδη άλλοτε σαν «ενέσεις» ζωής κι άλλοτε σαν «υπογλώσσια» θανάτου.  Από το ποίημα «Διπλή ζωή» λίγοι χαρακτηριστικοί στίχοι: Ζωή:

μία λέξη τρία γράμματα.

Να ’τανε τρεις ζωές σε ένα γράμμα.

Ο ποιητής συμπαγής, αλλά συγχρόνως διάτρητος από τις σφαίρες της ύπαρξης, στέκεται όρθιος και μαχητικός, κατορθώνοντας να διαρθρώσει την κλιμάκωση του πόνου σε υπόδειγμα ζωής. Η έντονη θεατρικότητα σε πολλές και διαφορετικές σκηνές εξομολόγησης είναι ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τα ποιήματα της συλλογής φέρνοντας εύλογα στο προσκήνιο μια δήλωση του  Θεόδωρου Τερζόπουλου, όταν σε συνέντευξή του είπε: «Πιστεύω ότι το θέατρο είναι πιο κοντά στην ποίηση παρά στη λογοτεχνία. Είναι μια διαρκής διονυσιακή μεταμόρφωση». Στο σημείο αυτό λίγοι στίχοι από το ποίημα «Νάρκισσος» κάνουν τη διαπίστωση αυτή ακόμα πιο πιστευτή:

Ο Νάρκισσος πανικοβλήθηκε.

Πήρε κι έβαλε το στήθος στη θέση του.

Αφαίρεσε σαν κράνος το δικό του το κεφάλι

και το έβαλε στη θέση που είχε πέσει

το κεφάλι του άλλου

με ακέφαλο το σώμα ο Νάρκισσος πήγε και καθρεφτίστηκε στη λίμνη

κι ένιωσε ανακούφιση που δεν θα γινότανε λουλούδι.

 Η ποίηση κάνει τη γλώσσα να βρίσκεται σε μια κατάσταση ανάδυσης. Από τη ζωντάνια της παίρνει σχήμα η ζωή. Είναι γεγονός ότι η ποιητική έκφραση, χωρίς να έχει πάντα ζωτική σημασία, δεν παύει να προσφέρει δύναμη για ζωή. Μέσα στη βουβή τραγικότητα της ζωής και της τέχνης το μόνο που είμαστε ικανοί να συγκρατούμε στη μνήμη μας είναι οι λέξεις, που από μόνες τους δεν είναι πιστές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, όμως κατορθώνουν να μαγνητιστούν να μπουν στη σωστή σειρά και να δώσουν μια νέα εκδοχή, μια νέα αναπαράσταση.

 Είπα πολλά, φτάνει, μη και με μισήσουν τώρα οι λέξεις.

Κουράστηκα. Καλά ξενύχτησα τους ζωντανούς απόψε.

Την μνήμη των λέξεων προσπαθεί να ελέγξει να τιθασεύσει ο ποιητής, να τη φρενάρει, να την ακινητοποιήσει, να την παγώσει πριν αυτή προλάβει και λιώσει και χυθεί, έτσι ώστε να την αναπλάσει ποιητικά μέσα σε μικρά σώματα καθημερινής ζωής κι αναπνοής:

Είχα αρχίσει κι εγώ να αμφιβάλλω.

Γινόταν φανερό πως όλες οι εκκρεμότητες

εκκρεμούσανε σ’ εμένα.

Μόνο ο θάνατός μου δεν το είχε καταλάβει.

Τα 42 ποιήματα αναδύονται μέσα από τις σκιές της απειλής ξυπνώντας τις προαισθήσεις, τις αισθήσεις, αλλά και τους εξορκισμούς του φόβου, προσφέροντας παράλληλα τον χαμένο αισθησιασμό της ποιητικής ανάγνωσης.

Η Έλσα Κορνέτη είναι ποιήτρια