ΤΟΥ ΖΗΣΗ ΚΟΤΙΩΝΗ
Ό όρος «δημιουργική αριστερά» έρχεται να προσθέσει
μια νέα εκδοχή της αριστερής επιτελεστικότητας, κατ αντιπαραβολή αλλά και
συμπληρωματικά προς τον όρο της «κριτικής αριστεράς». Η κριτική αριστερά
προϋποθέτει, το κοινωνικό υποκείμενο που την ενσαρκώνει, να βρίσκεται σε θέση
εκτός των δομών κρατικής εξουσίας. Εφόσον το πολιτικό υποκείμενο της
αριστεράς νέμεται ή εμπλέκεται σε δομές
εξουσίας, η κριτική διάσταση της δράσης της μπορεί να εσωτερικευθεί, να
στρέφεται και προς τον εαυτό της, ως μέρος μιας διαδικασίας εξέλιξης του
υποκειμένου, καθώς αυτό περνάει σε φάση αμφίβια: τόσο ως μέρος του πλέγματος
παραγωγής και αναπαραγωγής της κυριαρχίας όσο και ως υποκείμενο προαγωγής της
κοινωνικής δικαιοσύνης και χειραφέτησης.
Δημιουργία
και Δημόσια Επικράτεια
Η «δημιουργική» αριστερά χαρακτηρίζεται από τον
αμετάφραστο σε άλλες γλώσσες όρο της δημιουργίας. «Δημιουργώ» σημαίνει παράγω
έργο για τον δήμο. Η παραγωγή έργου, συμπληρωματικά προς τις πρακτικές του κριτικού λόγου, απευθύνεται στη δημόσια
επικράτεια και θα ήταν ενδιαφέρον να βρεθεί σήμερα, ένας ριζοσπαστικός και
παραγωγικός τρόπος να κατανοήσουμε τι σημαίνει, στον ελλαδικό χώρο, αυτή η «δημόσια
επικράτεια». Δεν πρόκειται απλώς για μια
αντικειμενική, γεωγραφική επικράτεια ούτε για μια ιδεολογική κατασκευή κάποιας
«πατρίδας». Χρειάζεται ένας νέος τρόπος κατανόησης του γεωγραφικού πεδίου και η
αντίστοιχη θεωρητική κατασκευή που θα επιτρέψει την επιτέλεση του δημόσιου
έργου.
Αιγαιακή
Χώρα
Προτείνουμε η ελληνική επικράτεια, ως δημόσιο
πεδίο, να κοιταχτεί όχι από τη μεριά της στεριάς προς τη θάλασσα αλλά
αντίστροφα: Από τη μεριά τη θάλασσας προς τη στεριά. Με αυτό τον τρόπο ορίζεται
το Αιγαίο ως κυρίαρχο πεδίο της δημόσιας ελληνικής επικράτειας εκτεινόμενο και
στο χερσαίο βάθος του χάρτη. Η Αθήνα κι
η Θεσσαλονίκη, ανάμεσα στις άλλες παράκτιες πόλεις, είναι μέρη του αιγαιακού
πλέγματος. Η υπόθεση αυτή δεν νομιμοποιείται μόνο από τις κυριαρχικές
ανθρωπογενείς δραστηριότητες της ναυτιλίας, της αλιείας, του παράκτιου
τουρισμού. Περισσότερο, η αιγαιακή χώρα
οφείλει να εννοηθεί ως δικτυακό πεδίο συγκεντρώσεων πολιτισμικών ιδιωμάτων, σε
ένα ευρύ, πολιτισμικά ενεργό και οικονομικά αποδοτικό φυσικό υπόβαθρο. Η ιδέα
του «Αρχιπελάγους» διατυπωμένη από τον Massimo Cacciari στο ομώνυμο έργο του, και επεξεργασμένη από την ελληνική πλευρά, από τους
συντελεστές της ελληνικής συμμετοχής στη Μπιενάλε της Βενετίας, το 2006[1],
θα ήταν σταθερές αναφορές για μια πολιτική και πολιτισμική προσέγγιση της
«αιγαιακής χώρας». Μιλώντας για πολιτισμικά ιδιώματα δεν εννοούμε μόνο τη
μοναδική ποικιλία ιστορικών, πολιτισμικών επιστρώσεων ανά νησιωτική ή παράκτια
περιοχή, τα οποία παραμένουν ενεργά και ανατροφοδοτούνται από τη σύγχρονη
ζωή. Εννοούμε και την σύγχρονη ζωή του
«Αρχιπελάγους» καθεαυτή, που ανανέωσε το ιστορικό πλαίσιο, με την εγκατάσταση
νέων ποικίλων μορφών συμβίωσης του νέου οικιστικού υποβάθρου, της οικονομικής
δραστηριότητας, των στύλ και των ποικιλιών της ζωής. Σε μεγάλο βαθμό το
φαντασιακό βάρος της ιστορικότητας του Αιγαίου δεν επέτρεψε την έρευνα για τις σύγχρονες
οργανώσεις της ζωής, λες και θα επρόκειτο για μια ύβρι προς το εξιδανικευμένο ιστορικό
υπόβαθρο του συγχρονικού.
Δικτυακές
Διαμονές
Ας σκεφτούμε εδώ λοιπόν την «αιγαιακή χώρα» ως
δικτυακό πεδίο πολιτισμικών εγκαταστάσεων και ποικιλιών διαμονής. Μια πρόχειρη γενεαλογία των διαστρωματώσεων ειδών
διαμονής θα περιλάμβανε: α)Το διαστρωμάτωμα των «παραδοσιακών» διαμονών στους
ιστορικούς οικισμούς, β) τις διεσπαρμένες εγκαταστάσεις της συγχρονικής οίκησης
και τις εποχιακές διαμονές, που αναπτύχθηκαν ραγδαία κυρίως από το ‘80 ως το
΄10 και, γ) την τρέχουσα αλλά και επερχόμενη δικτυακή διαμονή. Η δικτυακή
διαμονή στην Αιγαιακή χώρα είναι ταυτόχρονα ενεργός και εν δυνάμει. Το δικτυακό
γεωγραφικό πλέγμα οικήσεων και μορφών διαμονής εγγράφεται πλέον όχι μόνο σε
πυκνό δίκτυο θαλάσσιων και αεροπορικών μετακινήσεων αλλά και στον υπερκαθορισμό
της ψηφιακής δικτύωσης. Αυτή η σύμπτωση ενός υλικού οικιστικού δικτύου νησίδων από
κάτω, με την ψηφιακή δικτύωση, από πάνω, δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας παγκόσμιας
ιδιαιτερότητας και μιας μοναδικότητας στον καθορισμό της ευρύτερης αιγαιακής
εντοπιότητας. Η ιδιαιτερότητα του εντόπιου μέσα στην περιδίνηση της
παγκοσμιοποίησης έχει μια καθαρά πολιτική διάσταση. Όχι ως προϊόν κινηματικής επιτελεστικότητας,
αλλά ως αυτογενές ρεύμα πολιτισμού. Κάθε υποκείμενο κυριαρχίας, όπως μια
κυβέρνηση, δεξιά ή αριστερή, καλείται άρα να διαχειριστεί πολιτικά την
πολιτισμική δυναμική του εντόπιου. Η ευθύνη της αριστεράς είναι εν προκειμένω η
συγκρότηση ενός προγραμματικού λόγου, που θα επιθυμούσε να οικειοποιηθεί τον
δικτυακό πολιτισμό της αιγαιακής χώρας. Τίθεται σε προτεραιότητα το εξής
ερώτημα: Ποιο είναι το υποκείμενο που θα ενεργήσει ηγεμονικά για την
οικειοποίηση της δικτυακής αιγαιακής χώρας; Θα μπορέσει εν προκειμένω η
δυναμική της μοναδικής εντοπιότητας του Αιγαίου να εκφραστεί από αυτογενή
συλλογικά υποκείμενα και κοινωνικές δυνάμεις;
Αυτογενής
Ηγεμόνευση
Το ερώτημα υποκρύπτει, όπως πάντα, και διάθεση
απάντησης: Η παραδειγματική, με την έννοια της μοναδικότητάς της, οργάνωση της
σύγχρονης ζωής στο αιγαιακό δίκτυο και τις χερσαίες προεκτάσεις του, με
οικονομίες μικρής κλίμακας, με μείξη όλων των μορφών παραγωγικής
δραστηριότητας, με την αξιοσημείωτη διανομή του πλούτου στους περισσότερους,
συμβαίνει ήδη, και, ζητούμενη είναι η προαγωγή της, με τους όρους που
δημιουργεί η νέα δικτυακότητα. Η
υποθήκευση του δημόσιου πλούτου από τους δανειστές και η συνάρτησή του με το
χρέος είναι σήμερα ένα μέγα εμπόδιο για αυτή την αυτογενή ηγεμόνευση επάνω στην
αιγαιακή εντοπιότητα. Παρ όλα αυτά υπάρχουν οι αντίρροπες δυνάμεις, της
κοινωνικής και της μικρής ιδιωτικής οικονομίας από τα κάτω, των νέων δι-αστικών
κοινοτήτων που έχουν παγιωθεί, η ενεργοποίηση των οποίων μπορεί να γίνει ο
αντίθετος πόλος. Χρειάζεται να ανακαλυφθεί και να στηριχτεί πολιτικά το
κοινωνικό υποκείμενο που θα αναμετρηθεί αποτελεσματικά με την παγκόσμια
απαλλοτρίωση των εδαφών και την επιβολή διεθνών προτύπων και πρωτοκόλλων
ενάντια στα εντόπια ιδιώματα. Η
παγκοσμιοποιημένη κυριαρχία λειτουργεί με τη λογική της εξομοίωσης, ενώ η
αυτογενής εντοπιότητα με τη λογική της διαφοράς. Ποιές πολιτικές και ποιός
προγραμματικός λόγος μιας «δημιουργικής αριστεράς», μπορούν εν προκειμένω να
επιχειρήσουν;
Το αυτογενές με κανένα τρόπο δεν είναι το εθνικό,
και η βαθύτερη λογική των δικτύων είναι εξωστρεφής. Επομένως αναζητείται ένας νέος τρόπος
πολιτικής κατανόησης της εντοπιότητας χωρίς εθνικούς προσδιορισμούς,
προσδιορισμούς ταυτοτήτων και κυριαρχικές κλειστοφοβίες. Αυτή άλλωστε είναι
διαχρονικά η λογική των ποικίλων και αντιφατικών συμβιώσεων, στις κατοικημένες
θάλασσες και ιδιαίτερα στην Μεσόγειο.
Σπίτια-
Ξενοδοχεία, Χωράφια-Αυλές, Σκάφη -Σπίτια, Εξοχικά Εργοστάσια
Ίσως είμαστε στο κατώφλι μιας νέας εποχής για την
κατοίκηση της αιγαιακής χώρας. Ο τουρισμός και ο παραθερισμός, όπως γνωρίζαμε
μέχρι τώρα είναι μονοδιάστατοι χρηστικά. Οι επικράτειές τους είναι τόποι
ξεκούρασης, διασκέδασης και κατανάλωσης με εποχιακή διαμονή. Όμως, στις νέες
συνθήκες δικτυακής διαμονής οι όροι αλλάζουν. Τρία συμπτώματα σηματοδοτούν αυτή
την αλλαγή και τον εμπλουτισμό των διαμονών. α) Η δυνατότητα δικτυακής εύρεσης
καταλύματος, όπως γίνεται για παράδειγμα μέσα από το AirBnB στο διαδίκτυο, αίρει τον διαχωρισμό των κτιριακών
υποδομών σε χώρους φιλοξενίας (ξενοδοχεία) και αμιγείς κατοικίες. Όλο το κτιριακό
απόθεμα της αιγαιακής χώρας είναι αξιοποιήσιμο για προσωρινή και μόνιμη
διαμονή, για φιλοξενία ή εγκατάσταση. Αυτό σημαίνει ότι ενεργοποιείται εκ νέου
όλο το κτηριακό απόθεμα και το τεράστιο περίσσευμα κτισμένου χώρου που
παράχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, δημιουργώντας προσδοκίες για κάποιου τύπου
συνέχιση του οικοδομικού πρότζεκτ. Με ποιους όρους θα επιχειρηθεί αυτή η
συνέχεια;
β)Η σύνδεση της αποδοτικότητας της γεωργικής γης
με την εκμηχάνιση και την μεγάλη κλίμακα των μονοκαλλιεργειών έχει δείξει τα
όρια της. Η λογική της μικρής μονάδας καλλιέργειας με υψηλή ποιοτική
αποδοτικότητα και ποικιλία μπορεί να ζωογονήσει εκ νέου το εδαφικό απόθεμα. Αυτό
μπορεί να γίνει πολλαπλασιαστικά με τη σύνδεση των νέων διαμονών με την
αγροτική παραγωγή.
γ) Αναπτύσσονται μορφές διαμονής και ταυτόχρονης
μετακίνησης στη θάλασσα, με βάση τον τουρισμό ακόμα, που καθιστούν την αιγαιακή
χώρα προνομιακό πεδίο αμφίβιας διαμονής. Χαρακτηριστική είναι η κατακόρυφη
αύξηση των πλόων ενοικιαζομένων σκαφών με ισχυρές προοπτικές.
δ) Η διαδικτυακή τηλε-εργασία μπορεί να κάνει την
αιγαιακή χώρα διεθνή τόπο διαμονής για εργαζομένους με το θέλγητρο της ευζωίας
στην αιγαιακή ευτοπία.
Όλες αυτές οι, τρέχουσες ήδη, μορφές διαμονής και εργασίας
αλλάζουν ριζικά τον χάρτη της δημόσιας επικράτειας. Άρα αλλάζουν στρατηγικά -ή
τουλάχιστον αυτό αχνοφαίνεται- οι δυνατότητες άσκησης δημόσιου έργου, δηλαδή οι
πολιτικές. Έχουμε άραγε ακόμα το περιθώριο να σκεφτόμαστε ότι η αριστερά μπορεί
να γίνει καταλύτης στις διαδικασίες επαναπροσδιορισμού μιας νέας εποχής για
δημιουργικές πολιτικές στη δημόσια επικράτεια;
Ο Ζήσης Κοτιώνης διδάσκει Αρχιτεκτονική στο
Παν/μιο Θεσσαλίας
[1] Κ. Κοτζιά, Η. Κωνσταντόπουλος, Λ. Παπαδόπουλος, Κ. Φιλοξενίδου, Το Αιγαίο: Μια Διάσπαρτη Πόλη, Futura, Υπουργείο Πολιτισμού, 2006
 |
Ιλιά
Τσάσνικ, Σουπρεματιστικός Σταυρός,
1920-21, λάδι σε μουσαμά, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη
|
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου