Η επιθυμία της «αστοχίας»

ΤΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΛΕΔΑΚΗ

Από τη δράση Personalive της ομάδας KangarooCourt 

The Symptom projects / Α-στοχία, επιμέλεια: Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος

4– 26 Οκτωβρίου 2014, Παλαιό Νοσοκομείο Άμφισσας

Το Symptom projects συστήνεται ως εκθεσιακό εγχείρημα λακανικού προσανατολισμού. Πλέγμα πρωτότυπο και βαθιά στοχαστικό, ιδρύθηκε από τον Αποστόλη Αρτινό και τον Κώστα Χριστόπουλο το 2010. Και παρότι οι ίδιοι έχουν έδρα την Αθήνα, οι περισσότερες δραστηριότητες του εγχειρήματος πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση στην Άμφισσα, με την οποία διατηρούν δεσμούς καταγωγής.

Εν αρχή, λοιπόν, είναι ο λακανικός λόγος: το σύμπτωμα και η σχέση του με το πραγματικό, εκείνο που παραμένει ως βιώσιμο ίζημα μέσα από τη διάσχιση της φαντασίωσης. Η τέχνη, μία τυπική συνθήκη αυτού που ο Λακάν ονόμασε σύνθωμα, τίθεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και διερευνάται άλλοτε με ευθείες αναφορές και κάποτε μέσα από ένα σύνθετο πλαίσιο βιοπολιτικών συντεταγμένων το οποίο θεμελιώνει τη λογική του συμπτώματος.

Φέτος, παρουσιάζεται η πέμπτη εκδοχή της πλατφόρμας. Η έκθεση Α-στοχία, σε επιμέλεια του καλλιτέχνη Θεόδωρου Ζαφειρόπουλου, θέτει σε διερώτηση την προθετικότητα του καλλιτεχνικού διακυβεύματος, τη δυνατότητα επίτευξης των στόχων του, εν τέλει ακόμα και την ικανότητα των καλλιτεχνικών πρακτικών και των μέσων που μετέρχονται να λειτουργήσουν εργαλειακά ώστε να απευθυνθούν, να διαβιβάσουν το επικοινωνιακό περιεχόμενο και να εκπληρώσουν την επιθυμία του δημιουργικού υποκειμένου. Τέλος, η έκθεση προβληματοποιεί την τοπολογία του καλλιτεχνικού έργου και το εξετάζει ως ευρισκόμενο σε μία κατάσταση αναμονής και αοριστίας, μία συνθήκη γλωσσικότητας που αντιστέκεται να συνταχθεί ως λόγος, ένα θολό ασυνεχές ανάμεσα στο στόχο και τις προθέσεις του δημιουργού, τις ιδιότητες των υλικών και τις ενδεχομενικότητές τους.

Ο βορρόμειος κόμβος (το πλέγμα που διαμορφώνεται από το συμβολικό, τη φαντασίωση, το πραγματικό και το σύνθωμα) θα μπορούσε εδώ να σημαίνει –αντί το τέλος της αναλυτικής διαδικασίας– τη στιγμή της δημιουργίας. Ο τόπος όπου υπό την προϋποθέση της τεχνικής παράγεται ένα πρωτογενές δημιουργικό πλεόνασμα. Η τέχνη υφαίνεται και επιτελείται πράγματι μέσα στο σύμπτωμα, στο σημείο της αποσαφήνισής του. Μπορεί ωστόσο ως τέτοια η τέχνη να αποτελέσει μια αμιγή φόρμα ή να στοχεύσει σε μια λειτουργία αποσπασμένη από την ίδια τη συμπτωματικότητα; Μπορεί να αξιώσει «καθαρά» αισθητικά αποτελέσματα και σκοπούς; Η τέχνη ως συνθωματική διαδικασία και το καλλιτεχνικό έργο ως συνθωματικό προϊόν, αναπόφευκτα συνιστούν προσωπικές ανακλάσεις, καταστατικά άσκοπες. Και εδώ υπεισέρχεται το θέμα της αστοχίας. Η αστοχία ορίζεται στην έκθεση ως γνωσιακό χάσμα, ολίσθημα, ατύχημα ή ακόμα ως ασυνειδησία. Τα στερητικά προθήματα εδώ καταδεικνύουν τη συνεχή ματαίωση και αναστολή των κανονιστικών προθέσεων. Η αστοχία συνιστά μια πρακτική που δρα ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα. Υποδηλώνει όχι τόσο το ατελέσφορο της διαδικασίας όσο το αδιάφορο του τελικού αποτελέσματος· επικυρώνει την απόλαυση της κατανάλωσης και της αυτοανάλωσης. Εν τέλει, έννοια βαθιά αντι-οιδιποδειακή, αντικυριαρχική και αντιδογματική, η αστοχία αποτελεί μία εκδοχή ή μια παράφραση της επιθυμητικής μηχανής των Deleuze και Guattari και συγκροτεί μία συντεταγμένη πρακτική αντίστασης στην προστακτική της ολοκλήρωσης και του παραγωγισμού.

Η έκθεση Α-στοχία συγκεντρώνει έργα από τριάντα καλλιτέχνες, στην πλειοψηφία τους Έλληνες, με εξαίρεση δύο Καναδούς. Οι χειρονομίες που διαρθρώνουν το επιμελητικό επιχείρημα μπορούν να συναθροιστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες: τις ασκήσεις πάνω στην ημιτελή δομή, τα τεχνικά ατοπήματα και τα αναστοχαστικά σχόλια. Στην πρώτη περίπτωση εντάσσονται τα έργα των Αλέξη Δάλλα, Δημήτρη Φουτρή, Κώστα Μπασάνου και Λίνας Μαντικού. Στη δεύτερη περιλαμβάνονται τα έργα που δείχνουν οι Μάρω Φασουλή, Αλέξανδρος Λάιος, Γιώργος Γυπαράκης, Παντελής Χανδρής, Νίνα Παπακωνσταντίνου, Έφη Σπύρου και Γιάννης Καπέλλος. Τέλος, στην τυπολογία του αναστοχασμού εμπίπτουν οι Γιώργος Παπαδάτος, Αλέξανδρος Ψυχούλης, Νίκος Παπαδημητρίου, Κώστας Τσώλης, ομάδα Errands, Νίκος Παπαδόπουλος, Άρτεμις Ποταμιάνου, ομάδα KangarooCourt, Γιάννης Σκαλτσάς, Γιώργος Τσεριώνης, Νίκος Καναρέλης, Βασίλης Γεροδήμος, Χρήστος Κωτσούλας, Νατάσα Ευσταθιάδη, Πάνος Βορριάς, Νίκος Οικονομέας και Αλεξία Ξαφοπούλου. Ενδιάμεσα εμφιλοχωρούν πρακτικές που εμπλέκουν την έννοια του αρχείου, της συλλογής και της αποθήκευσης, αντικείμενα τα οποία μένουν σε αναστολή ή ταξινομούνται στα εργαστήρια των καλλιτεχνών και ανασύρονται για να εκτεθούν υπό ειδικές συνθήκες. Συγκεκριμένα, πρόκειται για τα έργα των Νάντια Καλαρά και Lewis και Taggart.

Αναπόσπαστο μέρος και κορύφωση της επιμελητικής δραστηριότητας που ανέπτυξε ο Ζαφειρόπουλος στην πέμπτη εκδοχή του Symptom Projects ήταν η επιτελεστική συζήτηση «Ασύμπτωτοι Διάλογοι» που πραγματοποιήθηκε την επόμενη των εγκαινίων της έκθεσης στο ιστορικό Γυαλί-καφενέ (Πανελλήνιον) του αγέρωχου Θανάση Μαστρονικολόπουλου, στην πλατεία Κεχαγιά. Η ομάδα Άτυπο Στούντιο νεοΠοιητικής έρευνας και πράξης που αποτελείται από τους Α. Δάλλα, Μ. Ζαβλάρη, Θ. Ζαφειρόπουλο, Σ. Ντώνα, Σ. Παλυβού, και Φ. Ωραιόπουλο και οι προσκεκλημένοι ομιλητές, Φαίη Ζήκα και Σωτήρης Μπαχτσετζής ενορχήστρωσαν μία υπόγεια δραματοποίηση θεωρητικού λόγου που διαμόρφωσε τις συνθήκες για την εκτύλιξη μιας ζέουσας συζήτησης, μία σπάνια συγκυρία από εκείνες στις οποίες δεν τολμούμε να προσβλέπουμε και που σπανίως συμβαίνουν ακόμα και σε θεσμικά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα.   

Συνοψίζοντας, αξίζει να σημειωθεί ένα τυπικό πρόβλημα που συναντάται σε πολλές εκθέσεις σύγχρονης τέχνης και το οποίο εδώ δεν αποφεύχθηκε: η επιλογή των έργων και η προσπάθεια να εικονογραφηθεί το επιμελητικό θέμα και να προσφερθούν εννοιολογικές προεκτάσεις, εκβιάζονται. Είναι ένα από τα βασικότερα προβλήματα των θεματικών εκθέσεων και η προσπέλασή του απαιτεί λεπτούς χειρισμούς οι οποίοι εφαρμόζονται ad hoc και συνήθως δεν απαντούν σε κάποια ειδική μέθοδο. Κατά συνέπεια, δεν μπορούν παρά να επινοούνται κάθε φορά εκ νέου, προϋποθέτοντας βεβαίως μία επιμελητική ιδιοσυγκρασία, μια ικανότητα και ετοιμότητα χειρισμού των εκάστοτε ζητημάτων που ανακύπτουν. Είναι κυρίως εκείνα τα προσκόμματα άλλωστε που διαστρωματώνουν την επιμελητική πρακτική και την καθιστούν διακριτή και σημαίνουσα δραστηριότητα.

Παράλληλα με την έκθεση Α-στοχία από τις 3 έως τις 12 Οκτωβρίου παρουσιάστηκε σε επιμέλεια του Αποστόλη Αρτινού η έκθεση φωτογραφίας My mother’s silence του συγγραφέα Χρήστου Χρυσόπουλου. Η έκθεση My mother’s silence πραγματοποιήθηκε στην Οικία Αλέξανδρου Δελμούζου, ένα παλιό αρχοντικό της Άμφισσας με μια χαρακτηριστική, υπόκωφη και ωχρή, ατμόσφαιρα εποχής. Οι φωτογραφίες που έβγαλε ο Χρυσόπουλος στο σπίτι της μητέρας του εξερευνούν το αποτύπωμα της παρουσίας και της συνήθειας μέσα από τη στατικότητα των οικιακών αντικειμένων. Ιχνογραφούν τις καθημερινές διαδρομές που εγγράφονται στον χώρο και εποπτεύουν τον οικιακό χώρο ως δεξαμενή προσωπικών βιωμάτων. Η μετεγκατάσταση των εικόνων σε ένα άλλο σπίτι, δημιουργεί μια μετατόπιση υποβλητική και ανοίκεια. Ο φωτογράφος βλέπει την ένταση πάνω στα υλικά που απεικονίζει. Τα αντικείμενα τρεμοπαίζουν και αποκαλύπτουν τους εσωτερικούς συσχετισμούς που υφαίνουν από χρόνια οι σιωπές της μητέρας. Ο Αρτινός ακολουθεί διακριτικά τη φαινομενολογία της ερημιάς τους και εκείνα ανταποκρίνονται δείχνοντάς του το μονοπάτι· μουρμουρίζουν και αφήνονται να ερμηνευθούν μπροστά στο βλέμμα μας.

Η Ευαγγελία Λεδάκη είναι ανθρωπολόγος και επιμελήτρια εκθέσεων