Οι εκλογές στη Νότια Αφρική

Στρατηγικές της αριστεράς, παιγνίδια του νεοφιλελευθερισμού

ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΗ ΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Οικονομικά, η Νότια Αφρική είναι μία από τις ανερχόμενες οικονομίες διεθνώς, ο κολοσσός της αφρικανικής ηπείρου, ο θεματοφύλακας του αναπτυγμένου καπιταλισμού στην αναπτυσσόμενη ήπειρο, ο γίγαντας του παγκόσμιου Νότου. Πολιτικά, είναι η νεαρότερη μεγάλη δημοκρατία του κόσμου. Στις 7 του μήνα, μέρα Τετάρτη, οι νοτιοαφρικάνοι γιόρτασαν 20 χρόνια πλειοψηφικής δημοκρατίας με τον καλύτερο τρόπο: με κάλπες σε περιβάλλον ήρεμο και ανεκτικό. Ψήφισαν στις εθνικές (εν ταυτώ βουλευτικές και προεδρικές) εκλογές για μόλις 5η φορά στην ιστορία της χώρας.

Είναι σημαντικό να δούμε την παρούσα διαμόρφωση του συσχετισμού στην χώρα, για τρεις λόγους: α. Είναι μια νεόκοπη μεγάλη δημοκρατία, με το πιο προοδευτικό και αριστερό Σύνταγμα του πλανήτη, αποκύημα επαναστατικών και ρεφορμιστικών διαδικασιών διεθνούς εμβέλειας στην διετία 1992-1994. β. Λόγω του αμύθητου ορυκτού της πλούτου (κυρίως χρυσό, πλατίνα και διαμάντια), είναι ένας τιτάνας στην παρούσα δυναμική του παγκόσμιου καπιταλισμού, μέλος της ομάδας που κρατά τα κλειδιά του μέλλοντος στον πλανήτη μας: των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Ν.Αφρική). γ. Είναι η μόνη από τις ως άνω χώρες που από την ίδρυσή της ψηφίζει μόνο και μόνιμα “αριστερά” – κι ίσως η χώρα ανάμεσα στις BRICS με τα μεγαλύτερα προβλήματα. Όσο οι πλούσιοι και μεσοαστοί νοτιοαφρικανοί ζουν σε μια “enclave economy” (οικονομία θύλακος), που θυμίζει Ελβετία, το 15-18% του πληθυσμού έχει HIV, οι μισοί νέοι είναι άνεργοι, 50 άνθρωποι δολοφονούνται καθημερινά -θύματα μιας ανεξέλεγκτης εγκληματικότητας-, και πάνω από το μισό του πληθυσμού ζει στις τρώγλες των παραγκουπόλεων και των ανεπίσημων οικισμών. Εικόνα από το μέλλον του νεοφιλελεύθερου μεσσιανισμού της οικονομικής καταστροφής ή όχι, η χώρα πάντως παραμένει πολιτικά μια ζωηρή και με έντονη κινηματική κουλτούρα νεαρή δημοκρατία, με πολιτικοποιημένο πληθυσμό (ενδεικτικά, παρόλη την τραγική απογοήτευση σε ό,τι αφορά τους πολιτικούς και την πολιτική, το ποσοστό συμμετοχής στις εκλογές ξεπερνά το ανάλογο σε δυτικές δημοκρατίες: 73%).

Το ANC, το κέντρο, οι αριστεροί, και οι άλλοι

Είκοσι εννέα κόμματα  παρατάχθηκαν στις εκλογές στην πλουραλιστική “χώρα-ουράνιο τόξο”. Ανάμεσα σε αυτά, πέντε κατάφεραν να εξασφαλίσουν μια θέση στο κοινοβούλιο του Κέιπ Τάουν (400 βουλευτές συνολικά). Στην σκιά του θανάτου του πιο σημαίνοντος στελέχους του, του Μαντέλα, μερικούς μήνες πριν, το ANC (Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσσο), το κίνημα που οργάνωσε την αντίσταση στο apartheid, είναι σήμερα το κόμμα που κυβερνά τη χώρα μονοπωλιακά και ως φαίνεται θα συνεχίσει να το κάνει και στο μέλλον, εγείροντας ζητήματα ποιότητας δημοκρατίας σε μια χώρα που θυμίζει πλέον οιονεί μονοκομματικό κράτος. Το κόμμα, που στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του ήταν παράνομο, από το 1994 έως σήμερα πάντα φτάνει στις εκλογές με εντυπωσιακά (ή σκανδαλώδη, ανάλογα με το πώς βλέπει κανείς την έννοια “ποιότητα δημοκρατίας”) ποσοστά, πάντα πάνω από 65%. Την Τετάρτη υποχώρησε κατά 5 μονάδες, μετά από μια προεκλογική καμπάνια που στηρίχθηκε ευλόγως στη λογική “κάνουμε το μέλλον καλύτερο για όλους” και περιέργως στην προσωπικότητα του ενωτικού πλην σκανδαλωδώς διεφθαρμένου Jacob Zuma, του προέδρου της χώρας. Ο κ. Zuma προέρχεται από το κομουνιστικό κόμμα, που στηρίζει το ANC, αλλά οι νεοφιλεύθερες πολιτικές του, συνέχεια των δομικών μεταρρυθμίσεων του νεοφιλελεύθερου πρώην πρόεδρου Thambo Mbeki, έχουν οξύνει κι άλλο την ανισότητα, καθιστώντας τη χώρα την οικονομικά πιο άνιση στον πλανήτη.

Το πρόβλημα για το κόμμα είναι πως, για πρώτη φορά, το Numsa, το τεράστιο σωματείο των μεταλλεργατών, το μεγαλύτερο της χώρας, δεν στήριξε το ANC, και οι ιθύνοντές του υποσχέθηκαν την αναδιοργάνωση της πολιτικής της χώρας σε εργατική βάση μέχρι τις επόμενες εκλογές. Η Cosatu, η ΓΣΕΕ της Ν. Αφρικής, που παραδοσιακά στηρίζει με φανατισμό το ANC, δέχτηκε σκληρό πλήγμα από την κίνηση αυτή, όσο και από την κριτική τού (ζωηρού και προοδευτικού) Τύπου, για την απίστευτη διαφθορά, τον κορπορατισμό και τη συμπλέουσα με τα εργοδοτικά συμφέροντα πολιτική της, που την έχουν καταστήσει ένα οιονεί λόμπι της εργατικής αριστοκρατίας. Η εμπλοκή της στην τραγωδία της Marikana το 2013, όταν ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, μέτοχος σε εταιρία εξόρυξης πλατίνας και εργατοπατέρας, Ramaphosa, διέταξε την αστυνομία να πυροβολήσει στο ψαχνό απεργούς μεταλλωρύχους (34 νεκροί), καταδεικνύει τα όρια της Cosatu ως σύγχρονο συνδικαλιστικό φορέα για την χώρα. Κι όλα αυτά, ενώ μαίνεται ο πέμπτος μήνας απεργίας των μεταλλωρύχων στον τομέα της πλατίνας.

Το DA (Δημοκρατική Συμμαχία)  έλαβε 25,5% της ψήφου, αυξάνοντας ποσοστά και προσδοκίες. Του κόμματος, που είναι δεύτερη δύναμη τα τελευταία 10 χρόνια και πρώτη στο Cape, προΐσταται η δυναμική Hellen Zille, μια λευκή γυναίκα, κι άρα μια ζωηρή αντίφαση σε μια πολιτική κοινωνία που στηρίζεται σε ένα όραμα αντι-ρατσιστικό (όχι όμως και μετα-φυλετικό) και αντι-σεξιστικό. Η κα Zille, πρώην -πετυχημένη- δήμαρχος του Κέιπ Τάουν, προσπαθεί να επιβληθεί σε ένα πολιτικό σκηνικό πατρωνίας, με μια ρητορική ευρω-κεντρική και σίγουρα όχι δημοφιλή ανάμεσα στις φτωχότερες κοινωνικές ομάδες. Το αντίστοιχο μιας σύμμειξης Δράσης και ΔΗΜΑΡ, το κόμμα έχει φιλοεταιριακές πολιτικές, όπως και προτάσεις καταστολής τής πράγματι φρενήρους εγκληματικότητας και της ανεξέλεγκτης διαφθοράς. Το γεγονός ότι τα πιο προβεβλημένα στελέχη του είναι δύο τριαντατριάρηδες μαύροι (ο κ. Maimane και η κα. Mazibuko) είναι ενδεικτικό ότι το κόμμα επενδύει στην ψήφο της μαύρης πλειοψηφίας  και στη νεαρή ψήφο (80% του πληθυσμού της χώρας είναι μαύροι, το 38% του πληθυσμού είναι 15-35 ετών).

Τα κόμματα του κέντρου, ένεκα της πόλωσης κι εν γένει απογοήτευσης, υπέστησαν καθίζηση. Κοντά στο DA, αλλά πολύ μικρότερο, το Agang είναι ένα καινούριο κόμμα με μεταρρυθμιστικό και κεντρώο λόγο, με επικεφαλής την χήρα του ήρωα Steve Biko, Mamphela Ramphele. Το κόμμα είναι μια κίνηση διαμαρτυρίας και προεκλογικά χαιρετίστηκε ως ο ανανεωτής του πολιτικού σκηνικού. Τελικά, καταποντίστηκε, λαμβάνοντας ελάχιστο ποσοστό της εθνικής ψήφου (περί το 1,5%), παρόλη την συμπάθεια που χαίρει από λευκούς, μαύρους και Ινδούς. Πιο κοντά στο ANC, και βγαλμένο, ως “αριστερή αντιπολίτευση” από τους κόλπους του πριν 6 χρόνια, το Cope δεν κατάφερε να συγκεντρώσει πάνω από 2%, δείχνοντας τα όρια μιας φραξιονιστικής και κατακερματισμένης μετριοπαθούς Αριστεράς στη χώρα. Το τρίτο κόμμα του μεσαίου χώρου έρχεται, σε αντίθεση με τα δύο αυτά, από το παρελθόν: το Inkatha (IFP), του αρχηγού Buthulezi, είναι ένα λαϊκιστικός φορέας του εθνικισμού των Ζούλου, που μοιάζει πια εκτός πραγματικότητας στην Ν. Αφρική του 21ου αιώνα (έλαβε περίπου 2%, όταν ήταν στο 9% το 1994). Το βαραίνει, εξάλλου, μια ιστορία «δοσιλογισμού»: ήταν ο μόνος μαύρος οργανισμός που συνεργάστηκε με το απάρτχαϊντ.

Το πιο ενδιαφέρον και πολιτικά χρωματισμένο κόμμα, που επίσης προέρχεται από το ANC, είναι βέβαια οι φοβεροί, νεανικοί και αγριεμένοι “Μαχητές Οικονομικής Ελευθερίας” (Eff, Economic Freedom Fighters). Τερμάτισαν τρίτοι, μια σχετική επιτυχία για ένα κόμμα που μετράει λιγότερο από ένα έτος ζωής - αν και το τελικό τους ποσοστό ήταν χαμηλότερο των υψιπετών προσδοκιών (4,5%, εκεί που οι έρευνες μιλούσαν για 10-15% πριν λίγο καιρό). Προσωποκεντρικό κόμμα, γύρω από τον 33χρονο και ταπεινής καταγωγής Julius Malema, πρώην αρχηγό της Κομουνιστικής Νεολαίας που διαγράφτηκε από το ANC όταν κατηγορήθηκε για διασπάθιση εκατομμυρίων rand, το EFF έχει έντονη επιρροή στις λαϊκές και πάμπτωχες μάζες των παραγκουπόλεων, όπου η ανεργία, η ανέχεια, και το HIV κυβερνούν. Ένα κόμμα επιθετικής κομουνιστογενούς ρητορικής (“να κοινωνικοποιηθούν τα ορυχεία” είναι το βασικό του σύνθημα), του οποίου το δεύτερο τη τάξει στέλεχος είναι δηλωμένος “λενινιστής”, το EFF είναι ταυτόχρονα, όπως συχνά συμβαίνει κάποιες φορές  και αλλού, ένα κίνημα ρατσίζουσας κι εθνικιστικής ρητορείας, με τις αμφιλεγόμενες δηλώσεις του κ. Malema να θυμίζουν τον Πάνο Καμμένο.

Ο μεγάλος παίκτης για το μέλλον της Ν. Αφρικής, παρόλα αυτά, είναι η Αριστερά: η Numsa και το EFF. Θα δούμε πού θα πάει αυτή η πορεία στα επόμενα 5 χρόνια. Ως τότε, προβλέπονται άλλη μια πενταετία που θα αποδειχθεί, κατά τα φαινόμενα, μια συρραφή κορπορατιστικών και νεοφιλελεύθερων πολιτικών από το ANC.

Ο Θοδωρής Ρακόπουλος είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος. Εργάζεται στο πανεπιστήμιο της Πρετόρια