Ελέφαντες και μυρμήγκια

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΣΟΦΙΑ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ, Χορεύουν οι ελέφαντες, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 340

    

Το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου συμπλέκει αριστοτεχνικά την πολύκροτη υπόθεση της δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ και της καταδίκης ενός αθώου σε μια δίκη παρωδία, με την καθημερινότητα ενός μέχρι χθες άριστου μαθητή, τελειόφοιτου λυκείου, που αρνείται να δώσει Πανελλήνιες. Η συγγραφέας τοποθετεί στην πόλη της Θεσσαλονίκης τα δύο νήματα της αφήγησης συναρθρώνοντας την ιστορία με τη μυθοπλασία. Μ’ έναν ρυθμικό βηματισμό εναλλάσσει τον ιστορικό χρόνο με τη ζέουσα επικαιρότητα καθώς πηγαινοέρχεται από το εμφυλιακό αστικό τοπίο βίας και τρομοκρατίας του 1948-49 στην ατμόσφαιρα αποσύνθεσης του 2011, δημιουργώντας ένα ιστό αναλογιών ανάμεσα στο τότε και το τώρα. Επιστρατεύοντας μια πλειάδα αφηγητών αποτυπώνει καλειδοσκοπικά τα ιστορικά γεγονότα. Παραθέτοντας και μυθοποιώντας τις μαρτυρίες των εμπλεκομένων προσώπων φέρνει στο προσκήνιο τις διαχρονικές παθογένειες του πολιτικού συστήματος και τις δόλιες μεθοδεύσεις των διεφθαρμένων λειτουργών του κρατικού μηχανισμού και ανασύρει τις ομοιότητες και τις συγγένειες της παραδομένης στα πολιτικά πάθη, τις μισαλλόδοξες συγκρούσεις και τις μηχανορραφίες της κεντρικής εξουσίας πόλης του χθες, με την απορρυθμισμένη από την διαλυτική πολιτική, κοινωνική και οικονομική κρίση πόλη του σήμερα.

Κεντρικό πρόσωπο στον ένα πόλο της αφήγησης είναι ο Μηνάς. Ένας ανήσυχος έφηβος που αντιμάχεται το ηγεμονικό, συμβολικό και ρυθμιστικό ιδεώδες που επιβάλλει τη συμμετοχή στις πανελλήνιες εξετάσεις και την επιτυχία στο πανεπιστήμιο. Ένας ευφυής νέος που ενώ από οικογενειακή παράδοση ξέρει να εκτιμά την αξία της γνώσης, αποποιείται την κανονικότητα των αποφάσεων και των πράξεων που διασφαλίζει την ομαλή κοινωνική ένταξη, υπερασπιζόμενος πεισματικά τη διαφορετικότητά του. Με την υπόδειξη του εκλεκτού των καθηγητών του, του εμπνευσμένου καθηγητή της ιστορίας, θα διερευνήσει την κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες πολιτική δολοφονία του Τζορτζ Πολκ και τη στημένη δίκη που ακολούθησε συγκλονίζοντας τη Θεσσαλονίκη και το πανελλήνιο πριν από εβδομήντα και πλέον χρόνια.
Με μοχλό τη σχολική αυτή εργασία-δοκιμασία αφύπνισης θα ανακαλύψει, όχι βέβαια τον αληθινό ένοχο της ανεξιχνίαστης εκτέλεσης του ενοχλητικού και φιλόδοξου Αμερικανού ανταποκριτή του CBS που αναζητούσε τον Μάρκο Βαφειάδη για να του πάρει συνέντευξη, αλλά την πολυπρισματικότητα της αλήθειας και τους άδηλους δεσμούς και τους απρόσμενους συσχετισμούς του παρελθόντος με το παρόν. Θα κατορθώσει μέσα από την εξοικείωση με τα τεκμήρια της ιστορικής δίκης να περάσει από την άρνηση και την απραξία σε μια ενεργητική και στοχαστική στάση που θα του δώσει τη δυνατότητα να κατανοήσει το ρόλο των άλλων, να διαρρήξει τα όρια του μικρόκοσμού του και να βρει τη δική του μάχιμη θέση στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Στον άλλο αφηγηματικό πόλο εξελίσσεται η ιστορία του Γρηγόρη Στακτόπουλου και της οικογένειάς του. Του εξιλαστήριου θύματος μιας διαφορετικής πολιτικής βίας, θεσμοθετημένης και με απολογητές. Του βολικού αποδιοπομπαίου τράγου που σήκωσε το σταυρό της ανικανότητας και της ενδοτικότητας των συντελεστών της εξουσίας που προκειμένου να διασφαλίσουν τον εξευμενισμό των Αμερικανών και τον στιγματισμό της αριστεράς, μεθόδευσαν το εσπευσμένο κλείσιμο της υπόθεσης με διαβλητές και παράτυπες διαδικασίες. Των ευυπόληπτων πολιτικών, των κρατικών αξιωματούχων και των έγκριτων νομικών που συνέργησαν ώστε ένας άνθρωπος να βρεθεί στη φυλακή χωρίς αδιάσειστες αποδείξεις και η υπόθεση παρά τις χαλκευμένες κατηγορίες και την κραυγαλέα κακοδικία να μην ανοιχτεί ποτέ μέχρι σήμερα.

Η συγγραφέας αναπαριστά με άνεση και γνώση εξαιτίας των προσωπικών της εμπειριών και βιωμάτων την κεντρική αφηγηματική σκηνή του μυθιστορήματος, το χώρο του σχολείου. Με πειστικότητα αποτυπώνει τον παλμό και τους κραδασμούς στο σώμα της μαθητικής κοινότητας και ψυχογραφεί τα μέλη της οικογένειας του ήρωα, -τον υπερδραστήριο καλών προθέσεων δημοσιογράφο πατέρα, την ανεπάγγελτη φιλόλογο μητέρα, την συνταξιούχο επίσης φιλόλογο γιαγιά, αποδίδοντας τις πιέσεις, τις αγωνίες, τις ανασφάλειες και τους πειθαναγκασμούς που ταλανίζουν και περιπλέκουν τις οικογενειακές σχέσεις και ισορροπίες.

Το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου με τη διπολική αφήγηση ρέει και παρασύρει τον αναγνώστη στο παιχνίδι των αντιστίξεων και των συγκρίσεων, στην διελκυστίνδα της μνήμης και της λήθης. Ένας έφηβος που ψάχνει την ταυτότητά του σ’ ένα κρίσιμο ηλικιακό και κοινωνικοπολιτικό μεταίχμιο στην πόλη της Θεσσαλονίκης, μια πολιτική δολοφονία πριν μισό αιώνα που δεν διαλευκάνθηκε ποτέ και ένας αθώος που σπιλώθηκε και φυλακίστηκε στο βωμό του εθνικού σκοπού είναι το ενδιαφέρον αφηγηματικό υλικό του μυθιστορήματος που συνθέτοντας ιστορικά γεγονότα και επινοήσεις συνδέει σε δίκτυο πρόσωπα, καταστάσεις και τόπους του χθες και του σήμερα. Το δε μότο της οικογένειας του Μηνά χορεύουν οι ελέφαντες και πάντα την πληρώνουν τα μυρμήγκια, που δίνει τον αινιγματικό τίτλο στο μυθιστόρημα, έρχεται να επαληθευτεί επίκαιρα και πανηγυρικά από τις επιλογές των κέντρων εξουσίας που για μια ακόμη φορά με το πρόσχημα της αδήριτης αναγκαιότητας επιβάλλουν σκληρές θυσίες. Μόνο για τους άλλους: Ανώδυνα, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας