Περί του φεστιβάλ Επιδαύρου

ΤΟΥ ΦΟΙΒΟΥ ΠΙΟΜΠΙΝΟΥ

Μυρτώ Φερεντίνου- Performance, χαρακτική εγκατάσταση,«Τάματα για την Αειθαλεία»

Παλαιότερα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Επιδαύρου, ανεβάζονταν, στο μοναδικής ακουστικής και αρχιτεκτονικής αρχαίο θέατρο του Πολυκλείτου, τους καλοκαιρινούς μήνες, αρχαίες τραγωδίες και κωμωδίες, σκηνοθετημένες από τους επιφανέστερους σκηνοθέτες του ελληνικού θεάτρου. Αργότερα, μετακαλέσαμε και ξένους διαπρεπείς σκηνοθέτες να διδάξουν το αρχαίο δράμα σε ελληνικούς θιάσους∙ και τούτο δεν ήταν κακό αλλ' απεναντίας πολύ εποικοδομητικό, αφού μας επέτρεψε να παρακολουθήσουμε και μιαν άλλη θεώρηση αυτών των έργων.

Οι ηθοποιοί πάντως έπρεπε να έχουν ζυμωθεί με τον αρχαίο λόγο επί χρόνια, πριν τολμήσουν να εμφανιστούν στον μικρότερο ρόλο του αρχαίου δραματολογίου. Κατ' αρχάς, έπρεπε να είναι τραγωδοί. Ο τραγωδός αντιπροσωπεύει ένα πολύ συγκεκριμένο κι απαιτητικό είδος θεατρικής υποκριτικής, με τους δικούς του εξαιρετικούς κανόνες και όρια, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε άλλο θεατρικό χαρακτήρα (π.χ. ζεν πρεμιέ, ενζενύ, σουμπρέτα κ.ά.). Και δεύτερον, οι τραγωδοί έπρεπε να διακρίνονται τουλάχιστον για την ορθή και ευκρινή άρθρωση και εκφορά του λόγου. Αλλά αυτά είναι ψιλά γράμματα, θα μου πείτε. Το θέατρο, ωστόσο, και πάνω απ' όλα το αρχαίο, είναι πρωτίστως λόγος και έπειτα πλοκή, κάτι που, ως φαίνεται, λησμονούν οι σύγχρονοι σκηνοθέτες, οι οποίοι προκρίνουν να εντυπωσιάζουν το κοινό τους με ιδιαίτερα ευφάνταστα, πολλές φορές, ευρήματα, που παραμένουν στο επίπεδο της εικαστικής τέρψης, αλλά δεν επιτυγχάνουν κατ' ανάγκην και την ψυχική ανάταση του θεατή. Επίσης, δείχνουν να λησμονούν τον καθαρτήριο ρόλο της αρχαίας τραγωδίας, μέσω της μέθεξης του κοινού στα δρώμενα επί της σκηνής, και ενδεχομένως αγνοούν ότι κοντά στα αρχαία θέατρα υπήρχαν λουτρά για τους καθαρμούς, καθώς και ασκληπιεία για τη θεραπεία των νοσούντων, όπως π.χ. στην Επίδαυρο και στο Αμφιαράειο.

Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα αρχαίας τραγωδίας, όπως π.χ. ο Ορέστης ή η Ηλέκτρα, είναι ένα ανδρικό ή γυναικείο αρχέτυπο και όχι η κλινική περιγραφή τού χαρακτήρα μιας ανθρώπινης, ειδικής, τις περισσότερες μάλιστα φορές νοσηρής, περίπτωσης, όπως π.χ. ο Κοβάλσκι και η Μπλανς Ντυμπουά στο "Λεωφορείο ο Πόθος" του Τενεσή Γουίλιαμς. Επομένως, η Μήδεια δεν χρειάζεται να καθαρίζει μπιζέλια κατά την παράσταση, ούτε η Αντιγόνη να καπνίζει μάλμπορο, για να εκσυγχρονιστούν οι χαρακτήρες τους και να γίνουν πιο οικείοι, πιο εύληπτοι από το σημερινό θεατρόφιλο κοινό.

Με την πάροδο των ετών, κι αφού αραίωσαν τα ιερά τέρατα της υποκριτικής, εμφανίστηκε και η κουτσή Μαρία, που λέει ο λόγος, στην Επίδαυρο, πλην της Μάγιας Μελάγιας του σχετικού ανέκδοτου. Όμως δεν τόλμησε να παίξει σε τραγωδία η υπέροχη, η αισθαντικότατη Έλλη Λαμπέτη, επειδή απλούστατα δεν ήταν τραγωδός και ταίριαζε γι' άλλους ρόλους του θεατρικού ρεπερτορίου. Το τόλμησε ωστόσο με περισσό θράσος, και καταβαραθρώθηκε, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, που τα μυαλά της είχαν πάρει αέρα από τις εμπορικές επιτυχίες της ως γατούλας του πάλαι ποτέ μετριότατου, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, και υπερτιμημένου σήμερα, ελληνικού κινηματογράφου. Κατ' αντιστοιχία προς τα ημέτερα, καμία μεγάλη βαγκνερίστρια δεν διανοήθηκε ποτέ να τραγουδήσει το ρεπερτόριο του μπελκάντο, ούτε καμία ερμηνεύτρια των λήντερ να τραγουδήσει Βέρντι ή Ροσίνι. Και η ανεπανάληπτη Μαρία Κάλλας που τραγούδησε κάποτε Βάγκνερ, το έκανε μόνο σε δίσκο, όχι επί σκηνής.

Έτσι ερχόμαστε στο επιτακτικό ζήτημα της φυσιογνωμίας και της επιλογής των παραστάσεων που παρουσιάζονται στην Επίδαυρο. Γιατί, αντί να διατηρήσουμε το Φεστιβάλ Επιδαύρου ως το μόνο διεθνώς αποκλειστικό φεστιβάλ αρχαίου δράματος, αρχίσαμε σταδιακά να νοθεύουμε τον χαρακτήρα του, παρουσιάζοντας σ' αυτό και άλλα έργα του διεθνούς θεατρικού ρεπερτορίου, τα οποία βέβαια δεν γράφτηκαν γι' αυτό και μπορούν να παρουσιαστούν σε οποιοδήποτε άλλο μέρος και οποιαδήποτε άλλη σκηνή. Όμως ο αρχοντοχωριατισμός μας το άλωσε κι αυτό. Έτσι, εκτός από τον Σαίξπηρ, ο οποίος εν πάση περιπτώσει τραγωδίες, κυρίως, έγραψε, είδαμε και Μπέκετ στην αρχαία Επίδαυρο, η οποία κατάντησε τόπος κοσμικής συγκέντρωσης. Δεν κρίνω βέβαια την ποιότητα των παραστάσεων, που μπορεί να ήταν και αριστουργηματικές. Το ζήτημα δεν τίθεται ως προς την ποιότητα των θεαμάτων. Και το καμπαρέ μπορεί να είναι θαυμάσιο στο είδος του ή κι ένα μιούζικαλ. Κρίνω το ύφος κάποιων έργων, που δεν προσιδιάζει διόλου με την αρχαία θυμέλη. Κρίνω τα έργα εκείνα που δεν ταιριάζουν καθόλου με την ιερατική ατμόσφαιρα ενός αρχαίου θεάτρου. Δεν συμμετέχω σε μια θεία λειτουργία με την ίδια ψυχική διάθεση, με την οποία συμμετέχω σε μια ποδοσφαιρική συνάντηση, ούτε σε μια συναυλία ροκ. Χάθηκε να φέρουμε παραστάσεις αρχαίου δράματος από ξένους θιάσους; Ποιος Γερμανός θα διανοείτο ποτέ να ανεβάσει στο Φεστιβάλ του Μπάυροϊτ άλλη όπερα εκτός από τις βαγκνερικές; Στην παραδοσιακή Όπερα του Πεκίνου δεν ανεβάζουν αρχαίες ελληνικές τραγωδίες, ούτε στο ιαπωνικό θέατρο Καμπούκι δίνονται παραστάσεις έργων του Χάρολντ Πίντερ και στο Φεστιβάλ του Ζάλτσμπουργκ δεν δίνονται συναυλίες με έργα σειραϊκής μουσικής, όπως π.χ. του Χανς Βέρνερ Χέντσε (Henze) ή ηλεκτρονικής, όπως π.χ. του Κάρλχάιντς Στόκχαουζεν (Stockhausen) ή συγκεκριμένης, όπως π.χ. του Πιερ Ανρύ (Henry).

Ακόμα και στο θέατρο της Δώρας Στράτου παρουσιάζονται αποκλειστικά ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί και όχι ναπολιτάνικες ταραντέλλες ή αργεντίνικα τανγκό, χωρίς να θέλω να μειώσω την αξία αυτών των χορών. Τα προγράμματα της αρχαίας Επιδαύρου βρήκαμε να νοθεύσουμε; Το κρίνετε σωστό να καταστεί η Επίδαυρος ένα θέατρο ποικιλιών, όπως π.χ. το θέατρο του Λυκαβηττού ή όπως κατάντησε δυστυχώς και το Ηρώδειο όπου τα πάντα βρίσκουν τη θέση τους σ' αυτό; Μας ενδιαφέρει μόνο η πληρότητα του θεάτρου και η εισπρακτική ανθοφορία της Αργολίδας;

Ο Φοίβος Ι. Πιομπίνος είναι συγγραφέας και μεταφραστής