Όταν η απιστία γίνεται... πίστη

ΤΗΣ ΒΙΒΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ

ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ, Η κυρία με το σκυλάκι, μτφρ. Έφη Κορομηλά, εκδόσεις Μελάνι, σελ. 56

Ένα από τα αρτιότερα διηγήματα του πολυαγαπημένου ρώσου συγγραφέα. Το διήγημα που ο συγγραφέας της «Λολίτας» Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ χαρακτήρισε «ως ένα από τα σπουδαιότερα διηγήματα του κόσμου», προβάλει μια άλλη πλευρά της ερωτικής απιστίας, όταν αυτή  γίνεται αγάπη.  

Ένας Μοσχοβίτης φιλόλογος αποπλανά μια αριστοκράτισσα από την επαρχία κατά τη διάρκεια των σύντομων διακοπών τους στην Γιάλτα. Όμως αυτό που το ξεκίνησε σαν ερωτικό παιχνίδι, σύντομα θα ξεφύγει από τον έλεγχό του και ο φιλόλογος θα καταλάβει ότι επιθυμεί να είναι μαζί της,  παρόλο που και οι δύο είναι παντρεμένοι με άλλους.

Το λεγόμενο «τόξο του ήρωα», η διαδρομή δηλαδή που διανύει ο πρωταγωνιστής σε μια ιστορία από την μία ψυχική κατάσταση στην άλλη, εδώ είναι μεγάλο. Από κυνικός, μισογύνης καρδιοκατακτητής, ο άντρας καταλήγει να συνειδητοποιεί τις απεριόριστες δυνατότητες για αγάπη που μπορεί να έχει μια σχέση. Μπορεί ο Τσέχωφ συνήθως να παρουσίαζε  με ουδέτερο αντικειμενικό τρόπο πόσο άσχημες είναι οι ζωές  των συνανθρώπων του, με σκοπό να τους κινητοποιήσει να τις αλλάξουν, αλλά εδώ με μια διακριτική πλοκή στριμώχνει συναισθηματικά τον πρωταγωνιστή του, για να δείξει ότι ο κυνισμός στον έρωτα έχει ημερομηνία λήξης.

Υπ’ αυτήν την έννοια, το διήγημα μοιάζει να είναι κι ένα από τα γυναικεία του Τσέχωφ, καθώς, συνήθως είναι η γυναικεία προσέγγιση εκείνη που περιβάλλει συναισθηματικά την ερωτική συνεύρεση. Έτσι, υπό μία έννοια σε αυτήν την ιστορία, η αντρική φύση αλώνεται από τη γυναικεία, γίνεται εύπλαστη, διευρύνεται και ανοίγει προς το μυστήριο  της ανθρώπινης ύπαρξης.

Μια τέτοια προσέγγιση των σχέσεων απηχεί κάποια ρομαντική διάσταση, ωστόσο το ανοιχτό τέλος της ιστορίας, που υπενθυμίζει την δύσκολη συνθήκη στην οποία βρίσκονται οι παράνομοι εραστές, υπογραμμίζει τον ρεαλισμό της ιστορίας. Ταυτόχρονα, αυτός ο ρεαλισμός έχει εφοδιαστεί  με μια ιδιαίτερη προοπτική, ώστε να αποδώσει ο συγγραφέας την εσωτερική ζωή των πρωταγωνιστών του, χωρίς, ωστόσο, να διαφύγει της ρεαλιστικής οπτικής γωνίας, αυτής δηλαδή του εξωτερικού παρατηρητή. Η ψυχολογία των ηρώων αποτυπώνεται στη δράση τους, αλλά και στις χειρονομίες, ακόμα και στις σιωπές τους. Τα κίνητρα, οι συναισθηματικές τους καταστάσεις, ωθούν την πλοκή, η οποία χτίζεται πάνω στο τι θέλει ο κάθε πρωταγωνιστής.

Ιδιαίτερη συμβολή σε αυτήν την διεύρυνση του ρεαλισμού, έχει η συμμετοχή της φύσης στην πλοκή. Στην Γιάλτα, μια επαρχιακή πόλη όπου τίποτα δεν συμβαίνει, με ανοιχτούς ορίζοντες και με την ραθυμία του καλοκαιριού, το ζευγάρι μπορεί ανενόχλητο να ζει τον έρωτά του. Αντίθετα, μέσα στην Μόσχα, οι κοινωνικοί περιορισμοί είναι εμφανείς, αποτυπωμένοι στην αέναη κίνηση του πλήθους και την κοσμική ζωή, ώστε το ζευγάρι όντας μέσα στον αστικό χώρο να αντιλαμβάνεται ότι η σχέση τους είναι πέρα από τη ζωή που γνωρίζουν.

Το διήγημα γνώρισε πολλές κινηματογραφικές μεταφορές, αρχής γενομένης το 1960 με μια ρώσικη παραγωγή, η οποία μάλιστα συμμετείχε στις Κάνες, ενώ το 1987 χάρισε το  βραβείο καλύτερου ηθοποιού στον Μαρτσέλο Μαστρογιάννι. Είναι σίγουρο ότι υπήρξε πρωτοποριακή η αντίληψη που καταθέτει για την απιστία, τόσο όταν γράφηκε όσο και μέσα στην δεκαετία του 1960, αν λάβουμε υπόψη τους πειραματισμούς και τις αναζητήσεις της νεολαίας της εποχής. Σήμερα, ωστόσο, μοιάζει να είναι ένα από τα πολλά κεκτημένα των ανθρώπινων σχέσεων. Η απαράμιλλη  γραφή του Τσέχωφ, όμως, καθιστά το διήγημα εξαιρετικά αγαπητό ακόμα και σήμερα.