Χάρολντ Μπλουμ

(1930-2019)

Βαλέριος Καλούτσης, Χωρίς τίτλο, 1977, μολύβι σε χαρτί 

[Αντί άλλης νεκρολογίας του σημαντικού κριτικού λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ, ανασύρουμε ένα απόσπασμα από την κριτική του Αλέξη Ζήρα στο πιο γνωστό βιβλίο του, Ο Δυτικός Κανόνας, δημοσιευμένη στο αφιέρωμα Θεωρία, λογοτεχνία, Αριστερά, που ξεκίνησε στις 9 Μαρτίου 2008 και κύλησε, για 14 Κυριακές, σε 50 σελίδες των “Αναγνώσεων”, και τώρα βρίσκεται συγκεντρωμένο στον ομώνυμο τόμο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ταξιδευτής»]

Στον Δυτικό κανόνα λίγο μ’ ενδιέφερε ποιόν έβαλε μέσα ο κριτικός και ποιόν άφησε απ’ έξω. Αυτά είναι για όσους διαβάζουν με το υποδεκάμετρο. Μ’ ενδιέφερε περισσότερο το “ψαχνό”, ο τρόπος που σχολιάζει τις αγάπες του. Το διαβρωτικό του χιούμορ, η οξύτατη ειρωνεία και οι εξαιρετικές, ενίοτε ευρηματικές επισημάνσεις του, οι οποίες ξεκινούν από την μεγάλη του εξοικείωση με τα μείζονα έργα της λογοτεχνίας. Άλλωστε, όσο και αν θέλει να κάνει τον νομοθέτη, έχει πλήρη συνείδηση των ορίων που έχουν οι επιλογές του, το πόσο εύκολα μπορεί να τις σκουπίσει ο χρόνος. Διαφορετικά, δεν θα μας εξέθετε στο επίμετρο του βιβλίου, στην τέταρτη ενότητα “Η χαοτική εποχή: μια προφητεία για τον κανόνα”, την εξαρχής αμφιβολία του για τα παρόντα και απόντα έργα στον κατάλογο που συνέταξε για τον 20ό αιώνα, όπου λέει χαρακτηριστικά ότι “οι κανόνες δεν διαμορφώνονται από τους κριτικούς, ούτε δημιουργούνται από τις διάφορες ομάδες που σαλπίζουν την εναντίωσή τους”.

 Όποιος ανατρέξει σ’ αυτό το ογκώδες βιβλίο χωρίς να τυφλώνεται από τις εμπάθειες της θεωρίας, θα καταλάβει πολύ γρήγορα ότι κανόνας δε σημαίνει έναν δογματικά καθορισμένο κύκλο έργων, αλλά απλώς ένα σύνολο έργων που προκύπτει ως αξιολόγηση αυτών που μας παραδόθηκαν διαχρονικά αλλά και που εξακολουθούν να ζουν μαζί μας στο παρόν. Με λίγα λόγια, τι ενσωματώνει το παρόν από τη δυτική παράδοση και πώς συνομιλεί, κατά συνέπεια, με αυτήν.

Έτσι, στην ουσία δεν επιβάλλεται αλλά μάλλον προτείνεται ένα corpus έργων, που χρειάζεται να τα γνωρίζουμε, να ασκηθούμε σ’ αυτά, ώστε να μπορούμε να κάνουμε έπειτα τις δικές μας επιλογές. Ο Μπλουμ γνωρίζει καλά ότι νομολογικές θεσπίσεις σε εποχές άκρως ασταθείς, όπως η δική μας, δεν μπορούν ούτε να ριζώσουν ούτε να γίνουν ευρέως αποδεκτές.

Το όλο πρόταγμα του Χάρολντ Μπλουμ έχει χωρίς άλλο κάτι το τερατώδες, το υπεράνθρωπο, το καταπιεστικό, μα και κάτι το εξαιρετικά γόνιμο, καθώς ο ειρωνικός ή ο ενθουσιώδης τρόπος του μας υποκινεί συνεχώς καταφάσεις και αντιρρήσεις και τελικά μας κάνει να ενισχύουμε τον οπλισμό των κριτηρίων μας.

ΑΛΕΞΗΣ ΖΗΡΑΣ