Το σώμα της πόλης

Άλεξ Μυλωνά, Τρίπτυχη πυραμίδα, 1993, σίδηρος, 41 x 86 x 15 εκ.

ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ

ΕΛΕΝΗ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗ (επιμέλεια), Νομαδική Αρχιτεκτονική, Περπατώντας σε ευάλωτα τοπία, εκδόσεις Futura, σελ. 312

Τι σκοτεινό συγκεχυμένο το σώμα μου,

πότε υπάρχει και πότε εξαφανίζεται

Κλεοπάτρα Λυμπέρη

Η νεωτερικότητα και η σύγχρονη πόλη έχουν καταστήσει το ανθρώπινο σώμα, παρότι ορατό, ουσιαστικά αθέατο, απόν. Η σκέψη, όσο εισάγει το σώμα ως έννοια στις κοινωνικές επιστήμες, τόσο το αποκλείει ως βίωμα. Κι εκείνο, κουβαλώντας άρρητες μνήμες, νοσεί… Τα κινήματα πόλης των τελευταίων δεκαετιών, η επανεύρεση σε πλατείες και τόπους κοινούς και οι σύγχρονες μορφές κοινωνικοπολιτικής διαμαρτυρίας φέρουν το σώμα –σημάδι στο κέντρο της πόλης για να αναφανεί.

Στο τοπίο αυτό, η Ελένη Τζιρτζιλάκη, αρχιτέκτονας, βλέπει τη σύγχρονη αρχιτεκτονική να ασχολείται με καλαίσθητους, μοντέρνους χώρους που αφήνουν το σώμα εκτός. Βουτώντας στο σώμα της πόλης μέσα από τα τραυματισμένα από την ιστορία σώματα, αναδύεται στην γραφή ενός πονήματος μεταξύ δράσης, εικονικής αποτύπωσης-συγγραφής μαζί με τους συνεργάτες της: Νίκο Καζέρο, Στέφανο Χανδέλη, Χριστίνα Θωμοπούλου, Νεφέλη Σωτηράκη κα (φωτογραφίες), Σέβι Τσάμπαλλα, Εύα Φωτιάδη, Δάφνη Βιτάλη, Παγώνα Ζάλη, Άγγελο Σκούρτη, Νίνα Παπά, Σοφία Βυζοβίτη, συζήτηση Νίκος Καζέρος - Τζίλυ Τραγανού - Ελένη Τζιρτζιλάκη κ.ά.

Το ονομάζει Νομαδική Αρχιτεκτονική, «κίνηση σ’ ένα μεταβαλλόμενο χωρόχρονο στο δημόσιο χώρο και στα αστικά κενά» ενσωματώνοντας στην περιγραφή της στοιχεία αρχιτεκτονικής, φιλοσοφίας, ανθρωπολογίας. Πρόκειται για ένα πόνημα αποτύπωση μιας πράξης που βρίσκεται στον «μεταβατικό χώρο» - éspace transitionnel, μεταξύ ανθρώπου και πολιτισμού όπως τον ονόμασε ο Άγγλος ψυχαναλυτής Donald Winnicot. Μετάβαση-διάβημα ανάμεσα σε υποκείμενο-σώμα και πόλη –σώμα-ιστορία. Στιγμή «αληθινή» συγκινησιακής συνάντησης παρόντος και παρελθόντος μέσα από το σώμα αντίληψη (Merleau Ponty).

Πράξη στα όρια ατομικού και κοινωνικού. «Με τα σώματά μας ευάλωτα κι εκτεθειμένα μαζί στην πόλη και στον χώρο υπάρχουμε πολιτικά». Κίνηση ομάδων σε ανακατάληψη ελεύθερων χώρων στην πόλη, συλλογικά γεύματα σε αναγεννημένους κήπους σε αστικά κενά, περπάτημα σε βουνά και τόπους όπου αναζητείται η αποκλεισμένη ιστορία μέσα από χαμένα σώματα αγωνιστών. Όλα αυτά γίνονται με ένα συλλογικό τελετουργικό περπάτημα που αντλεί από την παράδοση των συνευρέσεων, των πανηγυριών και του βαδίσματος σε μοναστήρια, σε χωριά, σε νησιά και στοχεύει να ξορκίσει το κακό. Θα λέγαμε, να αφήσει ένα συμβολικό αποτύπωμα –ίχνος του πραγματικού σώματος σε τόπους εξορίας, πληγών, παθών της πόλης, κάνοντας το πένθος σωμάτων και κτιρίων που έχουν χαθεί και αναγεννώντας κάτι στην θέση τους. Στην αποσπασματικότητα της σύγχρονης πόλης και ιστορίας να αναδυθεί το σώμα ως ύπαρξη στον τόπο του «Άλλου».

Συμβολικό και ζωογόνο το βιβλίο, σε μία ιδιαίτερα προσεγμένη έκδοση της Futura, αποτελεί το ίδιο ένα σώμα. Από το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο μέχρι τις φωτογραφίες, τους χάρτες, τα αρχιτεκτονικά σκαριφήματα αλλά και τα κείμενα. Η περιγραφή της πράξης συνοδεύεται από θεωρητικές αναφορές. Οι σημειώσεις εισάγονται στο πλάι στο κυρίως «σώμα», αναφερόμενες έτσι στον αρχειακό χαρακτήρα της γραφής, κείμενο μέσα σε κείμενο.

Σταχυολογούμε: «Η μαρτυρία αποτελεί μια απολύτως μοναδική και αναντικατάστατη τοπογραφική θέση αναφορικά με ένα συμβάν και η μοναδικότητα αυτής της θέσης έγκειται στον παράδοξο σύνδεσμό της με το μέσα και το έξω». Η μαρτυρία λοιπόν δημιουργεί τόπο. Αγκιστρώνει τον λόγο και τη μνήμη στο «πραγματικό»-réel ενός τόπου και η γραφή αποτυπώνει στο «πραγματικό» του χαρτιού-βιβλίου το ίχνος που ανακουφίζει το βάρος της σωματικής μνήμης.

Από τις δράσεις θα επισημάνω την συλλογική επί-σκεψη, σκέψη επί του τόπου όπου σκοτώθηκαν κάποιες -κάποιοι αγωνιστές στον εμφύλιο στην Κρήτη, μεταξύ των οποίων και η αδελφή της μητέρας της, και την αποτύπωση χαρτογράφηση του χώρου και των συμβάντων που παρατίθεται. Η αναφορά σε ονόματα νεκρών τους δίνει συμβολική ζωή, απούσα παρουσία.

Από την άλλη πλευρά οι δράσεις που γίνονται στο κέντρο της Πόλης από το θέατρο Εμπρός με περπάτημα στο Στέκι Μεταναστών και στον Εθνικό Κήπο και το βάδισμα στο εκκλησάκι του Αγίου Μάμα στην Ύδρα αναδεικνύουν τη συνάφεια ανάμεσα στην πράξη του χθες και του σήμερα και στον τρόπο με τον οποίο η “Διάσχιση” του τόπου και της παράδοσής μας ως ιστορία και πράξη μπορεί να γίνει πηγή επανεπινόησης της ζωής μας στο σύγχρονο οικιστικό τοπίο. Να αναλάβουμε εκ νέου τον «τόπο» μας.