Νουβέλα της κοινωνικής αλλαγής

Πελαγία Κυριαζή, Μετακίνηση, 1990-1995, κάρβουνο και γομολάστιχα σε χαρτί, 100 x 150 εκ.

ΤΗΣ ΜΑΓΙΑΣ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

ΑΝΤΟΝΥ ΤΡΟΛΟΠ, Ο Επίτροπος, Μετάφραση Σάντυ Παπαϊωάννου, Εισαγωγή David Skilton, Εκδόσεις Gutenberg, σελ. 330

…δεν υπάρχει ιδιωτική ζωή που δεν καθορίστηκε από κάποια ευρύτερη δημόσια ζωή

Τζορτζ Έλιοτ

Ο Άντονυ Τρόλοπ (1815-1882), σημαντικός συγγραφέας της βικτωριανής περιόδου, ήταν μέχρι πρόσφατα μάλλον άγνωστος στην Ελλάδα. Ο Οίκος Gutenberg καλύπτει αυτό το κενό με την έκδοση δύο έργων του: Ο Επίτροπος και Οι Πύργοι του Μπάρτσεστερ.  Με τον Επίτροπο,  ανοίγει ο κύκλος της φανταστικής κομητείας του  Μπάρτσεστερ. Ο Τρόλοπ εκτός από την αγάπη  του κοινού είχε και τη μεγάλη εκτίμηση των ομότεχνών του, όπως ο Θάκερυ και η Τζορτζ Έλιοτ, η οποία  θεωρούσε Τα Χρονικά του Μπάρτσεστερ ως πηγή έμπνευσης του δικού της κορυφαίου έργου, Μιντλμάρτς.

Ο Α. Τρόλοπ γόνος μορφωμένης οικογενείας, αν και μεγάλωσε σε καθεστώς ανέχειας, φοίτησε σε διακεκριμένα σχολεία όπως το Χάροου. Εξόριστος από το εύπορο περιβάλλον των συμμαθητών του γνωρίζει  νωρίς την απομόνωση και τη θλίψη. Η οδυνηρή βιωματική γνώση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης θα σταθεί η αφετηρία του κοινωνικού προβληματισμού του, και ως λογοτέχνης θα επεξεργαστεί τις αξεδιάλυτες σχέσεις μεταξύ ατομικών και κοινωνικών δομών. Στο έργο του, το οικονομικό συμφέρον και η ανάγκη κοινωνικής  ανέλιξης καθορίζουν τόσο τις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και την κοινωνική διαμόρφωση. Στο ανά χείρας βιβλίο η ιστορία εκτυλίσσεται  στο εκκλησιαστικό περιβάλλον της Αγγλίας στη δεκαετία του 1850. Ο Τρόλοπ στρέφει, με κωμική διάθεση, το κριτικό του βλέμμα αφενός στη σχέση εκκλησίας-Πολιτείας και τη νομιμοποίηση προνομίων του κλήρου εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος, αφετέρου στην εξουσία του Τύπου και σε ότι μερικά χρόνια αργότερα θα χαρακτηρισθεί στην Αγγλία ως yellow journalism.

Κεντρικό πρόσωπο του έργου είναι ο κύριος Χάρτινγκ, πρωτοψάλτης του καθεδρικού ναού στην κομητεία του Μπάρτσεστερ και επίτροπος ενός γηροκομείου απόρων. Ο κ. Χάρτινγκ, ένας ευγενικός άνθρωπος με πάθος για τη μουσική, έχει ωραία φωνή και παίζει βιολοντσέλο. Συχνά, οπουδήποτε και αν βρίσκεται, συνεπαρμένος από μελωδίες στο μυαλό του, τις ακολουθεί με  κινήσεις των δαχτύλων του, σε ένα ανύπαρκτο, αέρινο βιολοντσέλο. Το γηροκομείο στο οποίο είναι επίτροπος, και τα κτήματα που το περιβάλλουν, είναι ένα κληροδότημα τετρακοσίων χρόνων. Και ενώ μέσα στους αιώνες το εισόδημα των ηλικιωμένων τροφίμων, από την πρόσοδο των κτημάτων, αυξήθηκε από μερικές πένες τη μέρα, σε ένα σελίνι και μερικές πένες, η αμοιβή που προβλεπόταν για τον εκάστοτε αργόμισθο επίτροπο αυξήθηκε τόσο ώστε  να προκαλεί  το κοινό περί δικαίου αίσθημα, το οποίο επίσης διαφοροποιήθηκε μέσα στους αιώνες.

Εμείς γνωρίζουμε τον καλό κ. Χάρτινγκ, όταν βρίσκεται στη δεινή θέση να απολαμβάνει μια άνετη ζωή ως επίτροπος του ιδρύματος, ακριβώς στη μεταβατική περίοδο που “τέτοια ζητήματα έχουν αρχίσει να συζητιούνται σε διάφορα μέρη της Αγγλίας” (σελ. 33). Η συνείδηση του κυρίου Χάρτινγκ, καθώς ο ίδιος είναι εξήντα ετών,  διαμορφώθηκε πριν τέτοιου είδους θέματα αρχίσουν να αποτελούν κοινωνικά ζητήματα. Όταν το  γύρισμα των καιρών γίνεται ορατό -και για τον έντιμο  επίτροπο κυρίως με τα λιβελογραφήματα εις βάρος του- ο κ. Χάρτινγκ,  έκπληκτος, αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο να μετέχει μιας μακρόχρονης αδικίας που ουδέποτε διανοήθηκε. Ο ήρωάς μας μετά από εξήντα χρόνια αθωότητας, σπρωγμένος από την κίνηση της Ιστορίας επανεξετάζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη θέση του, και καθώς θέλει να είναι δίκαιος, αναρωτιέται εναγωνίως αν πρέπει να την εγκαταλείψει.

Τον επίτροπο περιβάλλουν τρία πρόσωπα, η μικρή του κόρη, ο νεαρός γιατρός και μεταρρυθμιστής Τζον Μπολντ, που είναι ερωτευμένος μαζί της, και ο συντηρητικός αρχιδιάκονος δόκτωρ Γκράντλυ, σύζυγος της μεγάλης κόρης του, που προσπαθεί να προστατέψει τα κεκτημένα του κλήρου από τον αέρα της μεταρρύθμισης, και τρομοκρατεί με τον δυναμισμό και την επιμονή του τον πράο και αμφιταλαντευόμενο κ. Χάρντιγκ.

Ο Τζον Μπολντ, ως φανατικός μεταρρυθμιστής  που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, κινητοποιεί τον μηχανισμό του Τύπου, με στόχο την άνιση κατανομή των εσόδων στο συγκεκριμένο φιλανθρωπικό ίδρυμα, και ευρύτερα, την κοινωνική αδικία που προκύπτει από τα προνόμια της εκκλησίας. Το αποτέλεσμα όμως είναι η στοχοποίηση του κ. Χάρτινγκ. Ο Μπολντ παραμένει  σταθερός στις αρχές του, υποχωρεί όμως ως προς τον ζήλο του και προσπαθεί, αναποτελεσματικά, να ελέγξει τον Τύπο, που προσωποποιεί τα κοινωνικά προβλήματα, αναζητά δαίμονες και με υπεραπλουστεύσεις εισαγγελικού ύφους καταστρέφει ανθρώπους. Σύμφωνα με τον Skilton στην εισαγωγή της έκδοσης, ο Τρόλοπ στο ερώτημα που θέτει: “Ποιά ιστορία γράφτηκε ποτέ χωρίς δαίμονα;” απαντάει με τον Επίτροπο, προκειμένου να καταδείξει ότι η πολυπλοκότητα των κοινωνικών προβλημάτων δεν περιορίζεται στο ήθος μερικών ανθρώπων που κατέχουν δημόσιες θέσεις. Ο Τρόλοπ ορθά υποστηρίζει ότι η απομάκρυνση προσώπων από το αξίωμα τους δεν αρκεί για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, όπως και το πιθανώς άμεμπτο ήθος τους δεν επαρκεί για την εξυγίανση των θεσμών.

Ο Επίτροπος,  καταχωρείται στο είδος που οι μελετητές της εποχής ονόμαζαν Νουβέλα της Κοινωνικής Αλλαγής. Ο Τρόλοπ ταυτόχρονα με το διεισδυτικό ψυχογράφημα των χαρακτήρων του,  μας δίνει ένα  κείμενο διαλεκτικού ρεαλισμού, με τους ήρωες του να είναι φορείς της Ιστορίας και του διαλόγου μεταξύ του ατομικού βίου και των κοινωνικών μετασχηματισμών.