 |
Jimmie Durham,
Himmelfahrt [Ανάληψη], 1992, ξύλο, σίδερο, ακρυλικό, 29 x 55
εκ.
|
Πριν
από πάνω από 80 χρόνια ο Καρυωτάκης σατίριζε την ανούσια εμμετρογραφία των τότε
ποιητών γράφοντας: «όλοι μαζί τραβάμε συρφετός / γυρεύοντας ομοιοκαταληξία».
Απαντώντας στην εξάντληση της παράδοσης, τα
πιο δυναμικά ρεύματα της νέας ποίησης επιχείρησαν μιαν επανάσταση, που ανανέωσε
τον λυρικό λόγο: έσπασε (και αδυνάτισε) την αυστηρή μορφή, αλλά ισχυροποίησε
μοναδικά το περιεχόμενο, άλλοτε στο επίπεδο του νοήματος (Καβάφης, Έλιοτ, στοχαστική
ποίηση) κι άλλοτε στο επίπεδο ης εικονοπλασίας. Τόσο δυνατούς νοηματικά στίχους
όπως «το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου / είναι πληγή από φρικτό
μαχαίρι» ή «Θα σου δείξω τον τρόμο μες σε μια φούχτα σκόνη» (Έλιοτ) ή τόσο
τολμηρές εικόνες όπως «ο θάνατος έβαλε αυγά στις πληγές» (Λόρκα) ή «έσπασε τον
τρομερό κόμπο φιδιών των δεσμών του αίματος» (Ελυάρ) ή «στο εγκέφαλο τίποτε
πάρεξ μια ηχώ ουρανού κατεστραμμένη» (Ελύτης) δύσκολα θα τις συναντήσουμε στην
παραδοσιακή ποίηση.
Σε λιγότερο όμως από πενήντα χρόνια, την
έμμετρη ευκολία αντικατέστησε η ελευθερόστιχη. Μείναμε με τις παρεκβάσεις, με
τις αρνητικές πλευρές της εκφραστικής επανάστασης των αρχών του (προηγούμενου)
αιώνα. Αυτό που κράτησαν οι αναιμικοί επίγονοι ήταν η χαλάρωση της μορφής,
(μάλλον η απελευθέρωση της μορφής έδωσε τη θέση της στην παντελή απουσία
μορφής), ενώ δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν τις κατακτήσεις των πρωτοπόρων: τις
οξύνσεις του νοήματος και την εικονοπλαστική τους τόλμη. Τουναντίον, οδήγησαν
το περιεχόμενο σε πρωτοφανή εκφυλισμό, στη θολούρα, την ασυναρτησία, το
ψευδολυρικό νεφέλωμα.
Ως απάντηση σ’ αυτόν τον εκφυλισμό,
επιχειρήθηκε από μια δυναμική ομάδα νέων ποιητών, και στην Ελλάδα και στο
εξωτερικό, η επανάκαμψη της παραδοσιακής στιχουργικής. Τις περισσότερες,
βέβαια, φορές αυτή η επανάκαμψη δεν συνοδευόταν από εσωτερική ανανέωση των
παραδοσιακών μορφών, αλλά από στείρα απομίμηση. Πλάι στα ελευθερόστιχα
ποιηματογραφήματα, άρχιζαν να παράγονται, με βιομηχανικούς ρυθμούς, έμμετρα
στιχουργήματα, συχνά χειρότερα από τα αντίστοιχα παλιότερα.
Υπήρξαν ωστόσο και προσπάθειες μιας τέτοιας
εσωτερικής ανανέωσης. Ετούτη έλαβε τη μορφή διαλόγου ανάμεσα στις δύο
παραδόσεις, αυτήν της σύγχρονης κι αυτήν της παλιότερης ποίησης (διατηρώ αυτούς
τους όρους ελλείψει καλύτερων, μιας και η σύγχρονη ποίηση κουβαλά ήδη πάνω από
εκατό χρόνια στην πλάτη της).
Ο διάλογος πάλι συνήθως είχε τον χαρακτήρα
είτε ενοφθαμισμού παραδοσιακών στοιχείων σε σύγχρονα ποιήματα, είτε,
σπανιότερα, το αντίστροφο, είτε συμπαρεύρεσης ποιημάτων παλιότερης και
σύγχρονης τεχνοτροπίας.
Βέβαια, ο διάλογος ανάμεσα στις παραδοσιακές
και τις σύγχρονες μορφές δεν είναι κάτι καινούριο: υπάρχει ήδη στους
περισσότερους πρωτοπόρους ποιητές του εικοστού αιώνα. Θυμίζω έργα όπως τα Σονέτα στον Ορφέα» του Ρίλκε, τα Σονέτα του σκοτεινού Έρωτα του Λόρκα,
τους ρώσους ακμεϊστές, ακόμη και τα ανοίγματα που έκαναν παραδοσιακοί ποιητές
στην καινούρια εκφραστική, λ.χ. τον Πρόλογο
στη Ζωή του Σικελιανού (ιδίως το τελευταίο μέρος του) ή τα ανοίγματα που
έκαναν σύγχρονοι ποιητές στην παραδοσιακή ρυθμοποιία, όπως ο Ελύτης στο Άξιον Εστί.
Θα έλεγα πως οι σημερινοί ποιητές καλούνται να
ξαναπιάσουν, όχι μόνο το νήμα της παραδοσιακής στιχουργικής, αλλά κι αυτόν τον
διάλογο, που διακόπηκε, και να το επιχειρήσουν αυτό με νέους όρους, κυρίως με
την πείρα της αποκρυσταλλωμένης πια εμπειρίας του νεότροπης εκφραστικής
περιπέτειας ( αυτό δεν το είχαν οι πρωτοπόροι, γιατί η περιπέτεια εκείνη είχε
μόλις ξεκινήσει), αλλά και με τη γνώση των μυστικών της παράδοσης.
Μ’ άλλα λόγια, το ζητούμενο σήμερα είναι μια
σύνθεση. Εδώ θα μπορούσε να εφαρμοστεί το γνωστό διαλεκτικό σχήμα της
ιδεαλιστικής φιλοσοφίας: η παράδοση είναι η θέση, ο μοντερνισμός η αντίθεση, κι
αυτό που καλούμαστε να κάνουμε (και που είναι το δυσκολότερο) η σύνθεση.
Φυσικά, εδώ δεν υπάρχει μια μόνη απάντηση, μια
μόνη πιθανή σύνθεση. Άλλωστε, και ο μοντερνισμός και η παράδοση δεν ήταν ενιαία
φαινόμενα, αλλά αγκάλιαζαν μια πληθύ τάσεων και πραγματώσεων, συχνά ετερόκλητων
μεταξύ τους. Έτσι...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου