Χριστιανισμός και ναζισμός

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΕΡΤΙΚΑ

Σπύρος Παπαλουκάς, Κορμός δένδρου, 1924, λάδι σε χαρτόνι, 50 x 58 εκ. 

Η άνοδος του ναζισμού, του φασισμού και του φαλαγγιτισμού στην Ευρώπη του μεσοπολέμου ήταν ασφαλώς ένα φαινόμενο που διείσδυσε σ’ όλες τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής: πολιτικές, πολιτιστικές, θρησκευτικές και παραγωγικές. Σε κάθε σφαίρα της κοινωνικής ζωής εκδηλώθηκαν ρεύματα αντίστασης και συμπόρευσης με τον ναζισμό ή τον φασισμό. Ειδικότερα όμως το ζήτημα του χριστιανισμού, όντας μια βασική συνιστώσα της ευρωπαϊκής κουλτούρας ακόμη και στον αθεϊσμό της, απετέλεσε ένα μείζον ζήτημα συγκρούσεων μεταξύ ρευμάτων και τάσεων στους κόλπους του κάθε επιμέρους δόγματος. Οι συγκρούσεις αυτές οφείλονταν στη σύμπλευση των θεσπισμένων εκκλησιών για καιροσκοπικούς ή ιδεολογικούς λόγους (η αντιπαλότητα με το σοσιαλιστικό κίνημα) με τον ναζισμό και τον φασισμό, όπως συνέβη για παράδειγμα με τον πάπα Πίο ΧΙΙ.

Μεταξύ των επιφανών χριστιανών θεολόγων που αντιστάθηκαν στον ναζισμό είναι ο σοσιαλιστής Paul Tillich ο οποίος στις «Δέκα Θέσεις» του απηύθυνε το 1932 μία ρητή έκκληση στους προτεστάντες να αποκηρύξουν τον ναζισμό. Με την ελπίδα ότι οι Γερμανοί Λουθηρανοί θα μπορούσαν να αποστασιοποιηθούν από την παραδοσιακή υπακοή τους στην εγκόσμια εξουσία, ο Tillich θα υποστηρίξει ότι εάν δεν αντισταθούν στον ναζισμό το μέλλον του χριστιανισμού είναι σε κίνδυνο. Το 1933 θα μεταναστεύσει στις ΗΠΑ όπου θα συνεχίσει την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία και τον αγώνα του κατά των ναζί, με σειρά διαλέξεων και ραδιοφωνικών εκπομπών.

Οι «Δέκα Θέσεις» του Tillich, διαφυλάσσοντας τον χριστιανικό οικουμενισμό και ανθρωπισμό, αποτελούν ένα χαρακτηριστικό δείγμα της αντίστασης ριζοσπαστικών θεολογικών κύκλων στη συμπόρευση επίσημων εκκλησιών με τον ναζισμό και τον φασισμό, αλλά και μια διακήρυξη για το κοινωνικό-πολιτικό πνεύμα που οφείλει να διακατέχει τα χριστιανικά δόγματα.

Δέκα θέσεις

ΤΟΥ PAUL TILLICH

1. Ένας προτεσταντισμός που είναι ανοιχτός στον εθνικισμό και αποκηρύσσει τον σοσιαλισμό ετοιμάζεται για μία ακόμη φορά να προδώσει την αποστολή του στον κόσμο.

2.Φαινομενικά συμμορφούμενος με την αρχή ότι το Βασίλειο του Θεού δεν είναι επίγειο, αποδεικνύεται, όπως συχνά έχει συμβεί στην ιστορία του, ότι συμμορφώνεται με τις νικηφόρες εξουσίες και τον δαίμονά τους.

3. Στον βαθμό που αυτό δικαιολογεί τον εθνικισμό και την ιδεολογία της φυλής και του αίματος μέσω ενός δόγματος για τη θεϊκή τάξη της δημιουργίας, θυσιάζει την προφητική βάση του υπέρ ενός νέου παγανισμού, είτε ανοιχτού είτε συγκαλυμμένου, και προδίδει την αποστολή του να μαρτυρήσει για τον ένα Θεό και τη μία ανθρωπότητα.

4. Στον βαθμό που δίνει στην καπιταλιστική-φεουδαλική μορφή κυριαρχίας την προστασία την οποία στην πραγματικότητα υπηρετεί ο εθνικοσοσιαλισμός, την καθαγίαση μιας θεϊκά διατεταγμένης εξουσίας, βοηθά να διατηρηθεί ο ταξικός αγώνας και προδίδει την αποστολή του να μαρτυρήσει κατά της βίας και υπέρ της δικαιοσύνης ως το κριτήριο μιας κοινωνικής τάξης.

5. Ο προτεσταντισμός βρίσκεται σε θανάσιμο κίνδυνο ακολουθώντας αυτό το μονοπάτι που, μακροπρόθεσμα, θα τον καταστρέψει. Από τις απαρχές του στερήθηκε μία σταθερή ομάδα, ανεξάρτητη από τις εγκόσμιες εξουσίες και τις εθνικές διαιρέσεις. Στερείται μία κοινωνικά κριτική αρχή θεμελιωμένη στην προφητεία. Στερείται στο λουθηρανικό έδαφος τη βούληση να διαμορφώσει την πραγματικότητα κατ’ εικόνα του Βασίλειου του Θεού. Στη Γερμανία τώρα υποστηρίζεται κοινωνιολογικά σχεδόν αποκλειστικά από τις ομάδες που συμπορεύονται με τον εθνικοσοσιαλισμό, και άρα είναι δεσμευμένος απ’ αυτές ιδεολογικά μα και πολιτικά.

6. Οι επίσημες διακηρύξεις περί ουδετερότητας εκ μέρους των εκκλησιαστικών αρχών δεν αλλάζει σε τίποτα την πραγματική στάση των ευρύτερων προτεσταντικών κύκλων, θεολόγων και λαϊκών. Απαξιώνονται εντελώς όταν η εκκλησία την ίδια στιγμή θεσπίζει μέτρα κατά σοσιαλιστών κληρικών και εκκλησιασμάτων και όταν θεολόγοι οι οποίοι αντιτίθενται στον παγανιστικό εθνικοσοσιαλισμό δεν βρίσκουν κανένα καταφύγιο στην εκκλησία.

7. Ο προτεσταντισμός οφείλει να διαφυλάξει τον προφητικό χριστιανικό χαρακτήρα του αντιτιθέμενος στον παγανισμό της σβάστικας με τον χριστιανισμό του σταυρού. Πρέπει να καταμαρτυρήσει ότι το έθνος, το αίμα, και η κυρίαρχη εξουσία υποτάσσουν την ιερότητά τους στον σταυρό και άγονται στη δικαιοσύνη.

8. Είναι στη φύση του προτεσταντισμού να μην υπάρχει πιθανότητα να συμμορφωθεί με κάποια ιδιαίτερη πολιτική τάση. Οφείλει να διαφυλάξει την ίδια την ελευθερία δίνοντας τη δυνατότητα στους προτεστάντες να ανήκουν σε οποιοδήποτε πολιτικό κόμμα, ακόμη και σ’ εκείνα που μάχονται τον προτεσταντισμό στη θεσμική του ενσάρκωση. Πρέπει, όμως, να κρίνει το κάθε κόμμα -όπως και κάθε ανθρώπινο και δη εκκλησιαστικό θέσπισμα- σε συμφωνία με την ελπίδα της χριστιανικής προφητείας για το βασίλειο του Θεού επί της γης.

9. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να διαμορφώσει τα πολιτικά ιδεώδη όσων ομάδων συμπορεύονται με τον εθνικοσοσιαλισμό με βάση έναν αληθινό και δίκαιο σκοπό που θα προσιδιάζει στις κοινωνικές τους ανάγκες, και θα τις απελευθερώσει από την εθνικά και οικουμενικά καταστροφική δαιμονολογία στην οποία υποτάσσονται σήμερα.

10. Μια ανοιχτή ή κρυφή συμμαχία των προτεσταντικών εκκλησιών με το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα για την καταστολή του σοσιαλισμού και την καταπολέμηση του καθολικισμού, με δεδομένη τη σημερινή αύξηση της εξουσίας των εκκλησιών, θα οδηγήσει στη μελλοντική διάλυση του γερμανικού προτεσταντισμού.