Τότε, όπως και τώρα

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Άποψη της εγκατάστασης

ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΙΩΤΗΣ, Εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο Γεωργίου Βασιλείου. 100 χρόνια από την ίδρυσή του, εκδόσεις Παρισιάνου, σελ. 152

Τέτοια χρήσιμα λευκώματα, όπου εγκιβωτίζονται στιγμές απ’ τη ζωή και τη διαδρομή σημαντικών εκδοτικών οίκων, μας δίνουν την ευκαιρία για ενδιαφέρουσες σκέψεις. Και πρώτα απ’ όλα, απομυθοποιούν αυτή την αφόρητα μελοδραματική φόρτιση που ενδύεται κάθε φορά ο λόγος για τα προβλήματα του χώρου του βιβλίου, και μάλιστα εν μέσω κρίσης. Έτσι, εν μέσω της κρίσης που ακολούθησε το κραχ του 1929, δηλαδή το 1931, δημοσιεύεται σε συνέχειες μεγάλη έρευνα υπό τον τίτλο «Κρίση του ελληνικού βιβλίου». Στη συνέντευξη του Γεωργίου Βασιλείου, οι απαντήσεις είναι αποκαλυπτικές της διάρκειας των προβλημάτων: «Η οικονομική κρίσις είναι η κυριωτέρα αφορμή. Το βιβλίον το λογοτεχνικόν δεν θεωρείται πρώτης ανάγκης...», το χαρτί είναι φυσικά πανάκριβο και «το κράτος, αντί να μας βοηθήσει, ηύξησεν εις 8% τον δασμόν κατά κιλόν...».

Ο ιδρυτής του εκδοτικού οίκου, Γεώργιος Βασιλείου, είχε επίσης μια τυπική νεοελληνική διαδρομή. Γιος επιτυχημένου ζωεμπόρου της Κηφισιάς, δεν ακολούθησε το πατρικό επάγγελμα, και παρ’ ότι είχε τελειώσει μόνο το δημοτικό, μπήκε στο χώρο του βιβλίου απ’ την κανονική είσοδο, απ’ την οποία μέχρι πριν λίγα χρόνια έμπαιναν οι περισσότεροι: εργάστηκε ως τυπογράφος, στη συνέχεια υπάλληλος σε βιβλιοπωλείο και, τέλος, το 1913, ίδρυσε το δικό του, στην οδό Σταδίου, η οποία τότε ήταν για το βιβλίο ό,τι η οδός Σόλωνος μέχρι πριν λίγα χρόνια, αφού εκεί ευρίσκονταν 9 από τα κυριότερα βιβλιοπωλεία, που τα περισσότερα ήσαν και εκδοτικοί οίκοι.

Ο κατάλογός του είναι πλήρης και εντυπωσιακός: Νομική σειρά, Πεζογραφική σειρά, με μεταφράσεις των μεγάλων ονομάτων της ξένης πεζογραφίας, και πρώτα απ’ όλα της σκανδιναβικής, με τον νεαρό τότε Λέοντα Κουκούλα να προτείνει τίτλους και να μεταφράζει, ενώ και οι επιλογές ελλήνων πεζογράφων διακρίνονται για την τόλμη και την ποιότητά τους, αφού περιλαμβάνονται π.χ. «Ο Κατάδικος» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη αλλά και το πρώτο βιβλίο του 21χρονου πρωτοεμφανιζόμενου Άγγελου Δόξα. Επίσης, δημιούργησε σειρές Θεάτρου, Ποιητική, Φιλοσοφική και Κοινωνιολογική, Ιστορική, Λεξικών, κλπ.

Στο ίδιο κλίμα με τον «Νουμά», τον οποίο επιχείρησε να διασώσει όταν στο τέλος παρέπαιε, αναλαμβάνοντας ο Βασιλείου την οικονομική του στήριξη, το βιβλιοπωλείο και οι εκδόσεις του ταυτίζονται με την «επανεκκίνηση» της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας στη δεκαετία του 1910, όπου ο δημοτικισμός και η συστηματική επαφή με την Εσπερία, η οποία επαφή περνά σχεδόν αποκλειστικά μέσω των βιβλίων που μεταφράζονται, προσφέρουν στις νέες κοινωνικές δυνάμεις τα ερείσματά τους.

Ο Γεώργιος Βασιλείου δημιούργησε μια ολόκληρη οικογενειακή παράδοση που συνεχίζεται μέχρι της μέρες μας (ο εκδοτικός οίκος Παρισιάνου είναι μία από τις απολήξεις της). Έχει δε αποτυπωθεί στη νεοελληνική γραμματεία ως ένα πνευματικό σημείο αναφοράς, τόσο χαρακτηριστικό που χρησιμοποιήθηκε από τον Καρυωτάκη στη γνωστή, και επίσης διαχρονική και επίκαιρη σάτιρά του, όπου αποδομεί ολόκληρη τη λογοτεχνική συνθήκη, μαζί και την εκδοτική/κοινωνική:

ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ

Τη σάρκα, το αίμα θα βάλω

σε σχήμα βιβλίο μεγάλο.

«Οι στίχοι παρέχουν ελπίδες»

θα γράψουν οι εφημερίδες.

«Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου»

και δίπλα σ’ αυτό τ’ όνομά μου.

Την ψυχή και το σώμα πάλι

στη δουλειά θα δίνω, στην πάλη.

Αλλά, με τη δύση του ηλίου,

θα πηγαίνω στου Βασιλείου.

Εκεί θα βρίσκω όλους τους άλλους

λογίους και τους διδασκάλους.

Τα λόγια μου θα ’χουν ουσία,

η σιωπή μου μια σημασία.

Θηρεύοντας πράγματα αιώνια,

θ’ αφήσω να φύγουν τα χρόνια.

Θα φύγουν, και θα ’ναι η καρδιά μου

σα ρόδο που επάτησα χάμου.