Μια χειραφετημένη γυναίκα

ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΣ ΤΣΟΥΠΡΟΥ

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΟΥΣΜΟΥΤΗΣ, Η Μαριέττα Γιαννοπούλου–Μινώτου, ο Γιάννης Ψυχάρης και ο Ούγκο Φόσκολο, Ευθύνη / Αναλόγιο λδ′, Εκδόσεις Κοράλι, Αθήνα, 2012

Διαβάζοντας το ανά χείρας βιβλίο τού Δ. Ν. Μουσμούτη, πρόσφατο πόνημα του παραγωγικότατου και βραβευμένου λόγιου και ερευνητή – γνωστού από τις μελέτες του, μεταξύ άλλων, για τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Διονύση Ρώμα, το θέατρο της Ζακύνθου αλλά και την γενικότερη καλλιτεχνική ζωή της, τον Διονύση Σέρρα, τον Σταθάτειο Δραματικό Διαγωνισμό (σε συνεργασία με την Κυριακή Πετράκου) και, βέβαια, τον Ούγκο Φόσκολο –, στον απόηχο του Επιστημονικού Συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και στην Ζάκυνθο με θέμα το έργο τής Ζακυνθίας Μαριέττας Γιαννοπούλου–Μινώτου (1900-1962), διαπιστώνει κανείς (ή επιβεβαιώνει, αν έτυχε να παρακολουθήσει το Συνέδριο) ότι η περίπτωση της συγκεκριμένης προσωπικότητας είναι πράγματι μία από τις πλέον αξιοπρόσεκτες «στον χώρο όχι μόνο των επτανησιακών αλλά και ευρύτερα των νεοελληνικών γραμμάτων χάρη στην έκταση και την ιδιομορφία του έργου της, συγγραφικού (κριτικές μελέτες, βιογραφίες, μεταφράσεις), ερευνητικού και εκδοτικού».

Σύμφωνα και με όσα αναγράφονται στο σύντομο βιογραφικό της, στο Πρόγραμμα του ως άνω Συνεδρίου, η Μαριέττα Γιαννοπούλου–Μινώτου, «προικισμένη με έμφυτη ροπή προς τα γράμματα και με απεριόριστη εκ μέρους της οικογένειας της πνευματική και οικονομική στήριξη, απέκτησε ευρύτατη παιδεία. Ήταν η εκδότρια του γυναικείου περιοδικού Εύα Νικήτρια (1921 - 1923) και διευθύντρια για μεγάλο χρονικό διάστημα της Ιονίου Ανθολογίας (1927 - 1935), την οποία εξέδιδε με τον πνευματικό συνοδοιπόρο και σύζυγό της Σπύρο Μινώτο (1898-1988). Πολυγραφότατη, δημοσίευσε πάσης φύσεως κείμενα σε πλείστα έντυπα και εφημερίδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, χρησιμοποιώντας τα ψευδώνυμα «Μαριέττα η Επτανησία» και «Χειραφετημένη». Το 1921 συμμετείχε στο πρώτο γυναικείο συνέδριο που διεξήχθη στην Ελλάδα, ενώ το 1927 πρωτοστάτησε στις τελετές που διοργανώθηκαν στη Ζάκυνθο για τα 100 χρόνια από το θάνατο του ποιητή Ούγου Φώσκολου και εξέδωσε το Πανηγυρικόν Λεύκωμα Ζακύνθου αφιερωμένο στην «Εκατονταετηρίδα του Ούγου Φώσκολου 1827-1927». Το 1929 παρακολούθησε στην Αθήνα το Συνέδριο για την Ειρήνη και τον Μάιο του 1930 τις Δελφικές Εορτές. Με δική της πρωτοβουλία διοργανώθηκε στην Αθήνα τον Ιούνιο του 1932 η «Πρώτη Εβδομάς Ελληνικού Βιβλίου»». Όπως γίνεται φανερό ήδη από τα παραπάνω, η Μαριέττα Γιαννοπούλου–Μινώτου υπήρξε πρωτοπόρος της γυναικείας χειραφέτησης και, επιπλέον, ένθερμη οπαδός της δημοτικής.

Το τελευταίο το διαπιστώνει ιδίοις όμμασι ο αναγνώστης τού ανά χείρας βιβλίου, μέσω των εννέα επιστολών που η Μαριέττα Γιαννοπούλου–Μινώτου έστειλε στον Γιάννη Ψυχάρη, έχοντας ως αφορμή, για τις πρώτες τουλάχιστον από αυτές, την προσδοκώμενη συνεργασία του «Μεγάλου Δάσκαλου» στο Πανηγυρικόν Λεύκωμα Ζακύνθου διά την Εκατονταετηρίδα του Ούγου Φώσκολου, που κυκλοφόρησε ως έκδοση της Ιονίου Ανθολογίας τον Νοέμβριο του 1927. Ο, έως εξαντλητικός, σχολιασμός, δε, που ακολουθεί την κάθε επιστολή, αποτελεί στο σύνολό του ένα απολύτως τεκμηριωμένο (όπως φαίνεται και από την εκτενέστατη Βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος) και επαρκές μελέτημα, γεγονός κάθε άλλο παρά ασυνήθιστο στην περίπτωση του πάντα διεξοδικού Δ. Ν. Μουσμούτη, αλλά, οπωσδήποτε, ζητούμενο για αρκετές άλλες, όχι αντίστοιχης ποιότητας και σχολαστικότητας ερευνητικές εργασίες.

Με την ευκαιρία ωστόσο, αξίζει να αναφερθούμε και σε μία άλλη πλευρά τής Μινώτου, στην σχέση της, πιο συγκεκριμένα, με τον λαό και με την τοπική λαϊκή παράδοση. Για την σχέση αυτή μιλά ο Διονύσης Σέρρας, προλογίζοντας την δεύτερη έκδοση (2003) της συλλογής των διηγημάτων τής Μαριέττας Μινώτου με τον τίτλο Ζακυθινά Αγρολούλουδα, από τον οίκο «ΤΡΙΜΟΡΦΟ», 75 σχεδόν χρόνια μετά από την πρώτη έκδοση του 1929:

«Αξιόλογη και πολυγραφότατη Ζακυνθινή λογία, με πολύπλευρη πνευματική δράση και αναγνώριση πανελλήνια, η Μαριέττα Γιαννοπούλου–Μινώτου στάθηκε σταθερά και ασταμάτητα –σε όλη τη 45χρονη συγγραφική της πορεία και προσφορά– κοντά στον ανόθευτο και σύνθετο (μες στην απλότητά του) ‘κόσμο’ τού λαού, μη στρέφοντας μόνο την πένα της σε υψηλά και μεγάλα πνεύματα ή γεννήματα Πνοής του νησιού (και της χώρας της) ούτε αποστρέφοντας απαξιωτικά τα ‘μάτια του νου και της ψυχής’ από πρόσωπα και πράγματα της καθημερινής ζωής, στην πόλη και στην ύπαιθρο.

Παρά την αριστοκρατική της καταγωγή, παρά τις βαθύτερες καταβολές, τις διδαχές και τις επιταγές ενός άλλου αυστηρότερου ‘κόσμου’, διαμορφωμένου μες από ποικίλες και πολύπλοκες ιστορικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, για να επιβάλει και να διαφυλάξει τη δική του διαφορετικότητα και «φύση», η Μ. Γιαννοπούλου– Μινώτου – πρωτοπόρα και τολμηρή φεμινίστρια, σ’ εποχή ανδροκρατίας ή περιορισμών και διεκδικήσεων – δεν περιφρόνησε τον αδικημένο (μα, τελικά, δικαιωμένο) ποπολάρο, δεν αδιαφόρησε για τη ‘μοίρα’ τού εξαρτημένου από την κάθε λογής εξουσία πολύμοχθου βιοπαλαιστή, δεν διέγραψε από τα ενδιαφέροντα και τις επιλογές της τα απλά μα εκφραστικά και πολύσημα δημιουργήματα του λαϊκού μας πνευματικού πολιτισμού.

Μ’ ευαισθησίες πολλές, μ’ ανησυχίες ασυνήθιστες, μ’ ερευνητική διάθεση περισσή, με ικανό γνωστικό εξοπλισμό, με στάση διασωστική αξιοθαύμαστη και ξεχωριστή, η Μ. Γιαννοπούλου–Μινώτου, ποτισμένη από το γόνιμο παράδειγμα άλλων ζακυνθινών (και μη) προσώπων ή μορφών και σύμφωνα με το «πνεύμα», που είχε καλλιεργήσει και εμφυσήσει ο θεμελιωτής της Λαογραφίας στην Ελλάδα Νικόλαος Πολίτης (1852-1921), αγκάλιασε αδέσμευτα και μητρικά κάθε άξιο κ’ ευφρόσυνο δώρημα της λαϊκής πνευματικής δημιουργίας».

Η ως άνω περιγραφείσα ενασχόληση, εξάλλου, συνδέεται άμεσα και με την αγάπη της συγγραφέως για την δημοτική, βασικό κοινό της σημείο με τον Δάσκαλο Γιάννη Ψυχάρη.