Νέες προσεγγίσεις στην Επανάσταση από την ΕΜΝΕ

Του Σπύρου Κακουριώτη

Με ένα διήμερο συνέδριο, στις 15 και 16 Ιουνίου, και μία καινούργια έκδοση, τη μελέτη της Ευτυχίας Λιάτα για τον Στόλο της Ύδρας στην Επανάσταση του 1821, ολοκληρώνονται οι επετειακές εκδηλώσεις της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού και του περιοδικού Μνήμων για τα 200 χρόνια από την Επανάστασης.

Έχοντας ξεκινήσει πρώτη τη συνεδριακή δραστηριότητα που συνδέεται με την επέτειο, το 2015, με το συνέδριο «Όψεις της Επανάστασης του 1821» (από το οποίο προέκυψε ομότιτλος τόμος το 2018), η ΕΜΝΕ την ολοκληρώνει με το συνέδριο «Η Ελληνική Επανάσταση. Νέες προσεγγίσεις», που θα διεξαχθεί στον χώρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, στο αμφιθέατρο «Λεωνίδας Ζέρβας».

Ανάμεσα στα θέματα που θα εξεταστούν κατά την πρώτη ημέρα των εργασιών του συνεδρίου είναι η ίδια η έναρξη της Επανάστασης και η αμφιθυμία, οι αντιπαραθέσεις και οι αντιστάσεις που συνάντησε (Ελευθερία Ζέη, «Οι Κυκλάδες στην Επανάσταση: πολιτικές συγκρούσεις και στρατηγικές εξουσίας», Χρ. Λούκος, «Αντιπαραθέσεις στη Σαντορίνη για τη συμμετοχή ή μη στην Επανάσταση», Άννα Αθανασούλη, «Τουρκοφρονούντες και γαλλίζοντες: οι αντιστάσεις στην Επανάσταση στην Τήνο, 1822-1823», Δ. Κουσουρής, «Sira, nostra patria. Οι καθολικοί της Σύρου μεταξύ αυτοκρατορίας και έθνους, 1821-1833»), αλλά και οι συνέχειες και οι τομές με την προεπαναστατική κοινωνία (Σ. Δημητριάδης, «Γαιοκτήμονες και χωρικοί στην Ελληνική Επανάσταση, 1821-1828», Μ. Φέστας, «Τα μουσουλμανικά τοπωνύμια των οικισμών της Πελοποννήσου στην Επανάσταση. Χωρική κατανομή, πληθυσμιακά μεγέθη και παραγωγικές λειτουργίες», Δ. Δημητρόπουλος, «Η εξέγερση του Μπαλή στην Άνδρο. Τα συμβάντα, οι παραναγνώσεις και οι χρήσεις τους», Όλγα Ευαγγελίδου, «Φορεσιές ρούχα σε προικοσύμφωνα της Άνω Σύρου, 1821-1830»).

Πολιτική, διοίκηση και οικονομία των επαναστατών

Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην πολιτική και τη διοίκηση (Λύντια Τρίχα, «Η δράση του Σπυρίδωνα Τρικούπη στην Ελληνική Επανάσταση», Δ. Μπαχάρας, «Οι οικογένειες Περρούκα και Χαραλάμπη στις συγκρούσεις Βουλευτικού - Εκτελεστικού κατά τα έτη 1823-1824», Βάσω Σειρηνίδου, «Από την πόλη-φρούριο στην επαναστατική “πρωτεύουσα”: κατάσταση εξαίρεσης και αστυνομική διακυβέρνηση στο Ναύπλιο, 1824-1826», Γ. Κόκκωνας, «Τέτοια χερεκέτια δεν τα κάμνουν οι ζορμπάδες. Ένα έξοχο δείγμα επαναστατικής ρητορικής για οθωμανικό ακροατήριο (1822)», Π. Στάθης, «Οδυσσέας Ανδρούτσος: από αρματολός ήρωας της Γραβιάς», Ζ. Αντωνάκης, «Το πολιτικό πλαίσιο της σύγκρουσης του Ιωάννη Γκούρα με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο»).

Οι εργασίες της δεύτερης ημέρας του συνεδρίου αφορούν αρχικά την οικονομία (Μ. Αντύπας - Ά. Καποκάκης, «Η διαμόρφωση των φορολογικών μηχανισμών και η διαχείριση των κοινοτικών οικονομικών στην προεπαναστατική Ύδρα, 1810-1821», Σ. Μποζίκης, «Νομισματικές ισοτιμίες και δημοσιονομικές λειτουργίες: το γρόσι και η σχέση του με τα άλλα νομίσματα, 1821-1833», Β. Σαράφης, «Η φορολόγηση της επαρχίας Άργους κατά την Επανάσταση του 1821: η μετάβαση από την οθωμανική κυριαρχία στο εθνικό κράτος», Γ. Σκαλιδάκης, «Όψεις της Επανάστασης του 1821 στην Κρήτη. Μηχανισμοί οικονομίας πολέμου. Εκστρατείες, ζητήματα φορολογίας, στρατολογίας και επιμελητείας»).

Η Επανάσταση, η Ευρώπη και η Οθωμανική Αυτοκρατορία

Ακόμη, η Ευρώπη και η Ελληνική Επανάσταση (Αλεξάνδρα Σφοίνη, «Η Ελληνική Επανάσταση στον φιλελληνικό λόγο: νομιμότητα και φιλελευθερισμός», Fr. Scalora, «Αθήνα 1821-1827 στα αυτόγραφα ημερολόγια του Καίσαρα Βιτάλη», Ν. Πίσσης, «Ο Μέττερνιχ, η Ελληνική Επανάσταση και το “μειδίαμα της Ιστορίας”, Α. Χατζής, «“Ο πιο δημοφιλής ξένος που επισκέφτηκε την Ελλάδα”: Νέα στοιχεία για το πρώτο ταξίδι του E. Blaquiere στην επαναστατημένη Ελλάδα, την άνοιξη του 1823»), αλλά και η οπτική από την πλευρά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Η. Κολοβός - Λ. Μοίρας, «Η μάχη της Αθήνας με τη ματιά των Οθωμανών», Γ. Σπυρόπουλος, «Η Επανάσταση του 1821 και η κατάργηση του γενιτσαρικού σώματος (1826): η αυτοκρατορική και επαρχιακή διάσταση μιας ιδιαίτερης σχέσης», Μαρία Αρβανίτη, «Καταγράφοντας τους ελληνορθόδοξους της Κωνσταντινούπολης το 1821») θα απασχολήσουν τις επόμενες συνεδρίες.

Τέλος, οι εργασίες θα ολοκληρωθούν με έναν αναστοχασμό πάνω στα τεκμήρια και τις ιστοριογραφικές προσλήψεις της Επανάστασης (Ευγενία Κρεμμυδά, «Ο Γ. Βλαχογιάννης και τα αρχεία του Εικοσιένα», Α. Χατζηκυριάκου, «Κερδίζοντας στη γη, χάνοντας στη θάλασσα: η πρώτη τουρκική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης», Δ. Γαρρής - Β. Καραμανωλάκης, «Η διδασκαλία της Επανάστασης του 1821 στην ανώτατη εκπαίδευση. Το παράδειγμα του ΕΚΠΑ», Α. Λυμπεράτος, «Η επανάσταση ως ιστορική κληρονομιά: το 1821 στα Βαλκάνια», Γ. Μανιός, «Ερμηνείες, ορισμοί, συγκρούσεις: το 1821 στην ιστοριογραφία της κομμουνιστικής περιόδου στη Ρουμανία»).

Ο Στόλος της Ύδρας στην Επανάσταση

Τη διεξαγωγή του συνεδρίου συνοδεύει η έκδοση του βιβλίου της Ευτυχίας Δ. Λιάτα, Ο Στόλος της Ύδρας στην Επανάσταση του 1821. Δαπάνες και αποζημιώσεις, Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, Αθήνα 2022, σ. 120, το οποίο εντάσσεται στη σειρά Παράρτημα του περιοδικού Μνήμων με τον αριθμό 19.

Η ιστορικός εξετάζει τους τρόπους εξασφάλισης των οικονομικών μέσων για την κίνηση του στόλου της Ύδρας κατά τη διάρκεια του Αγώνα και την καταβολή αποζημιώσεων προς τους πλοιοκτήτες-ναυμάχους του νησιού από την κεντρική Διοίκηση κατά τη διάρκεια και μετά το πέρας των πολεμικών επιχειρήσεων. Με βάση πρωτογενείς πηγές, όπως είναι τα οικονομικά κατάστιχα της Κοινότητας Ύδρας, επιχειρείται η διερεύνηση και η αποτύπωση της χρηματοδότησης του υδραίικου στόλου και ο προσδιορισμός του μεγέθους των ναυτικών δαπανών της Ύδρας κατά την Επανάσταση.

Η μελέτη αποτελείται από τρία μέρη, στα οποία εξετάζονται τα τεκμήρια-πηγές, περιγράφεται αναλυτικά ο πολεμικός στόλος (καταγραφή των πλοίων και της αξίας τους, των πληρωμάτων ανά πλοίο και εκστρατεία, οι κυβερνήτες και τα πληρώματα των πυρπολικών κ.ά.) και εξετάζονται τα οικονομικά του Κοινού της Ύδρας, κυρίως οι εισφορές, τα έσοδα και οι δαπάνες της Κοινότητας κ.λπ. Όλα αυτά αποτυπώνονται, παράλληλα, σε δεκατρείς αναλυτικούς πίνακες, με επεξεργασμένα οικονομικά στοιχεία. Έτσι, μέσα από την προσεκτική προσέγγιση και ανάγνωση των αριθμών, η ιστορικός προσφέρει μια πολύτιμη ανασύσταση των τρόπων κίνησης και δραστηριοποίησης της υδραίικης ναυτιλίας.

Θάλεια Χιώτη, «Σχέδια ημερολογίου, 2014-2021