Γυναίκα, μαύρη, λεσβία

Γιάννης Θεοδωρόπουλος, “Dalia”, 2021

Της Χρύσας Φάντη*

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΣΧΟΡΕΤΣΑΝΙΤΗΣ, Η Αντζελίνα Ουέλντ Γκρίμκι και ο κόσμος της, εκδόσεις Οδός Πανός, σελ. 192

Ο συγγραφέας και χειρουργός στο επάγγελμα Γιώργος Ν. Σχορετσανίτης είναι γνωστός τόσο για τα βιβλία του όσο και για τα άρθρα του σε εφημερίδες και περιοδικά, όπου και αναπτύσσει, ταξινομεί και συγκεφαλαιώνει με ενάργεια διάφορες εμπειρίες και απόψεις (ιστορικές, κοινωνιολογικές, εθνολογικές, λογοτεχνικές κ.ά.). Σ’ αυτά, συγκαταλέγονται και εργασίες που έχουν ως θέμα την ιστορική και πολιτισμική κληρονομιά των αφροαμερικανών και συγκεκριμένα, το δοκίμιο για την αφροαμερικανή ποιήτρια και πανεπιστημιακό Μάργκαρετ Γουώκερ, το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Οδός Πανός, με τον τίτλο Το πιο διάσημο πρόσωπο που κανένας δεν ήξερε, καθώς και δύο πολύπλευρες μελέτες: Το τριπλό, αλγεινό ταξίδι των Αφρικανών και Τα νέγρικα μπλουζ και οι ιατρικές τους αναφορές, από τις ίδιες εκδόσεις.

Το ανά χείρας δοκίμιο αφορά την άγνωστη εισέτι σε μας, αφροαμερικανή μιγάδα και ομοφυλόφιλη ποιήτρια Αντζελίνα Ουέλντ Γκρίμκι, φέρνοντας έτσι στην επιφάνεια τη θλίψη, τους φραγμούς αλλά και τις δυνατότητες αυτόνομης έκφρασης των μαύρων γυναικών, είτε αυτές γεννήθηκαν και έζησαν στην Αμερική, είτε γεννήθηκαν στην Αμερική αλλά στη συνέχεια, εξ αιτίας του σκληρού ρατσισμού ο οποίος έφτανε ακόμη και σε δημόσιο λιντσάρισμα, προτίμησαν ή αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν.

Στο πρώτο μέρος του βιβλίου, ο Σχορετσανίτης ποιεί ιδιαίτερη μνεία στους αποκλεισμούς, στους προπηλακισμούς και στις φυλετικές και σεξιστικές διακρίσεις τις οποίες γυναίκες όπως η Γκρίμκι υπέστησαν, μόνο και μόνο επειδή ήταν μαύρες και ομοφυλόφιλες. Μετά από μία σύντομη ανάλυση του έργου του Χένρι Τζέημς «Οι Βοστονέζες» (1885), εστιάζει στην αντίσταση και στο έργο και άλλων γυναικών συγγραφέων, σύγχρονων ή προηγούμενων της Γκρίμκι, όπως για παράδειγμα οι λευκές Σάρα Ορν Τζούετ και η Άνι Άνταμ Φίλντς, η μαύρη ομοφυλόφιλη ποιήτρια Άλις Ντάνμπαρ-Νέλσον, η χορεύτρια και ακτιβίστρια Μέιμπελ Χάμπτον και η αμφίφυλη μυθιστοριογράφος Νέλα Λάρσεν, για να επανέλθει και να επικεντρωθεί στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του, στην ίδια τη Γκρίμκι και την καθοριστική συγγραφική παρουσία και συμβολή της.

«Όταν τα φώτα θολώσουν για σένα κι εμένα,/και το μαύρο έρχεται με ένα σκούπισμα,/Αναρωτιέμαι ─ θα σημαίνει ξανά ζωή,/ Ή ύπνος;»

Η γεννημένη στη Βοστώνη Αντζελίνα Ουέλντ Γκρίμκι (1880-1958), δημοσιογράφος, συγγραφέας, ποιήτρια και δασκάλα για ένα διάστημα, ενώ στα άρθρα και στα χρονογραφήματά της παρουσιαζόταν με φωνή δυναμική, απολύτως ρεαλιστική και άμεσα επιδραστική, ως ποιήτρια ήταν πρωτίστως αλληγορική, πικρά λυρική, σκοτεινή και απαισιόδοξη. Μεγαλωμένη σε ένα καλλιεργημένο πνευματικά αλλά δύσκολο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, κρυπτική εξ αιτίας κυρίως του σεξουαλικού της προσανατολισμού, είχε από πολύ νωρίς καταφέρει να κερδίσει τον σεβασμό του περίφημου Λάγκστον Χιούζ και να συγκαταλεχθεί ανάμεσα στους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Αναγέννησης του Χάρλεμ στον Μεσοπόλεμο. Το 1911, μετά από ένα σιδηροδρομικό ατύχημα που της επέφερε σοβαρές κακώσεις στη σπονδυλική στήλη, αναγκάστηκε να απέχει από κοινωνικές εκδηλώσεις, και μία πενταετία αργότερα έγραψε το περίφημο «Rachel». Ήταν η πρώτη φορά που ανέβαινε σε δημόσια σκηνή το έργο μιας μαύρης συγγραφέως και μάλιστα με επιτυχία. Το έργο είχε θέμα τη θλίψη των αφροαμερικανίδων γυναικών, οι οποίες ακόμη κι όταν δεν υποχρεώνονταν από τους λευκούς σε στειρώσεις, επέλεγαν από μόνες τους να μην αποκτήσουν παιδιά εξαιτίας του ρατσισμού που επικρατούσε στη χώρα τους. (Αρκεί να αναλογιστούμε τις γνωστές πρακτικές της στείρωσης που εφαρμόζονταν από τους Λευκούς σε πολλές Πολιτείες των ΗΠΑ, δεκαετίες πριν από την άνοδο του ναζισμού στην Ευρώπη).

Η Γκρίμκι, αν και σχετικά παραγκωνισμένη όπως και πολλές άλλες μαύρες συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένης και της Μάργκαρετ Γουώκερ, παρά το καθεστώς φίμωσης και περιθωριοποίησης, το οποίο υφίστατο όχι μόνο εξ αιτίας του φύλου και της φυλετικής καταγωγής της αλλά και λόγω της κατηγοριοποίησής της ως λεσβίας (διαβολικός για κάποιους συνδυασμός και καταραμένο τρίπτυχο, για να θυμηθούμε λίγο και τη στάση του πρώην προέδρου των ΗΠΑ κ. Τράμπ), επιβλήθηκε τελικά χάρη στο συγγραφικό ταλέντο της, το οποίο και την ανέδειξε ως μοναδική ανατόμο της συλλογικής ιστορίας των μαύρων γυναικών και επάξια εκπρόσωπο του λεγόμενου «μαύρου υπαρξισμού» και της διαφορετικότητας.

Κάθε άλλο παρά τυχαία, μετά τον θάνατό της έγινε ευρύτερα γνωστή αφήνοντας πίσω της αξιόλογη πνευματική παρακαταθήκη. Ως εκ τούτου, το αφιερωμένο στο πρόσωπό της (και όχι μόνο) βιβλίο του Σχορετσανίτη, με τις ιστορικές αναφορές και τις μεταφράσεις, για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, ποιημάτων δικών της και αποσπασμάτων από έργα πολλών άλλων μαύρων γυναικών συγγραφέων, αποτελεί γεγονός σημαντικό, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι και σήμερα οι κοινωνίες των ανθρώπων δεν έχουν πάψει να μαστίζονται από ταξισμό, εθνικισμό, ρατσισμό, ομοφοβία και ποικίλες άλλες κοινωνικές και πολιτικές αδικίες και ανισότητες. (Να σημειώσουμε, ότι όπως σε όλα τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα, έτσι κι εδώ, τα κεφάλαια συνοδεύουν σπάνια εικονογράφηση και βιβλιογραφία).

*Η Χρύσα Φάντη είναι συγγραφέας