Από τις εκλογές στην κοινωνία

Του Πολυμέρη Βόγλη*

ΠΑΝΟΣ ΣΚΟΤΙΝΙΩΤΗΣ, Μαγνησία και πολιτική εν καμίνω, 1934-1967. Ανατομία της κάλπης και μετασχηματισμοί, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος 2022, σ. 736

Το βιβλίο του Πάνου Σκοτινιώτη αποτελεί, κυριολεκτικά, μια υποδειγματική μελέτη. Δεν περιορίζεται απλά στη συγκέντρωση, καταγραφή και επεξεργασία των εκλογικών αποτελεσμάτων για τη Μαγνησία από το 1934 έως το 1967. Όχι ότι αυτό θα ήταν λίγο. Η συγκέντρωση των αποτελεσμάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί στο παρελθόν οι εκλογικές περιφέρειες της χώρας δεν ήταν σταθερές και συχνά μεταβάλλονταν. Για παράδειγμα, στις εκλογές του 1952 η κάθε επαρχία του νομού Μαγνησίας αποτελούσε ξεχωριστή εκλογική περιφέρεια, ενώ στις επόμενες εκλογές, του 1956, εφαρμόστηκε η διαμετρικά αντίθετη λογική, καθώς οι νομοί Μαγνησίας και Λάρισας αποτέλεσαν μια ενιαία εκλογική περιφέρεια. Πέρα από τα αναλυτικά εκλογικά αποτελέσματα για κάθε δήμο και κοινότητα της Μαγνησίας, στο βιβλίο περιλαμβάνονται και οι ψήφοι προτίμησης για τους υποψήφιους βουλευτές του κάθε συνδυασμού. Ωστόσο, για τον συγγραφέα η συγκέντρωση και καταγραφή των εκλογικών αποτελεσμάτων είναι η αφετηρία. Αυτό που τον ενδιαφέρει να μελετήσει και να αναλύσει είναι οι πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που αποτυπώνουν τα εκλογικά αποτελέσματα.
Η μελέτη του Πάνου Σκοτινιώτη είναι υποδειγματική γιατί μας προσφέρει τρόπους ανάλυσης και κατανόησης των εκλογικών αποτελεσμάτων όχι μόνο για τη Μαγνησία αλλά και γενικότερα. Μέχρι τώρα η βασική μελέτη αναφοράς για την εκλογική συμπεριφορά στη μεταπολεμική Ελλάδα ήταν το σπουδαίο έργο του Ηλία Νικολακόπουλου, Η καχεκτική δημοκρατία. Κόμματα και εκλογές, 1946-1967. Ο Π. Σκοτινιώτης συνεχίζει το έργο του Η. Νικολακόπουλου (ο οποίος, μάλιστα, προλογίζει το βιβλίο) εστιάζοντας στη Μαγνησία. Ωστόσο δεν τον ενδιαφέρει η τοπική ιστορία, με τη στενή έννοια, αλλά η συνάρθρωση, η συναρμογή, όπως ο ίδιος γράφει, μεταξύ τοπικού και εθνικού, μεταξύ μικροεπιπέδου και μακροεπιπέδου. Με άλλα λόγια, δεν θέλει να χάσει τη μεγάλη εικόνα, αυτή των πολιτικών εξελίξεων στην Ελλάδα εκείνες τις τρεις δεκαετίες και γι’ αυτό ένα μεγάλο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στο γενικότερο ιστορικό πλαίσιο της εποχής.
Η συναρμογή τοπικού και εθνικού στη μελέτη του Πάνου Σκοτινιώτη είναι πολυεπίπεδη. Το πρώτο επίπεδο είναι η εξέταση των βουλευτικών και των δημοτικών εκλογών. Συνήθως ανάλογες μελέτες εκλογικής συμπεριφοράς εστιάζουν κυρίως στις βουλευτικές εκλογές ή, εάν συμπεριλάβουν τις δημοτικές, τότε ασχολούνται με τους μεγάλους δήμους Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκης. Ο συγγραφέας, εξετάζοντας τις δημοτικές εκλογές, δεν ενδιαφέρεται μόνο να διαπιστώσει εάν αυτές αποτυπώνουν τα ευρύτερα πολιτικά ρεύματα που εκδηλώνονται στις βουλευτικές εκλογές και άρα αποφεύγει την παγίδα να θεωρήσει ότι οι δημοτικές εκλογές είναι εκλογές δεύτερης τάξης. Οι δημοτικές εκλογές του δίνουν την ευκαιρία να συζητήσει, ρητά ή υπόρρητα, τον ρόλο των τοπικών ελίτ. Και ως προς αυτό, η Μαγνησία και ο Βόλος είναι μια εξαιρετική μελέτη περίπτωσης, διότι ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα υπήρχαν ισχυρές πολιτικές οικογένειες, που είχαν διαμορφώσει δικά τους δίκτυα επικοινωνίας και κινητοποίησης, ανεξαρτήτως των κομμάτων στα οποία συμμετείχαν. Ωστόσο, αυτός ο κυρίαρχος ρόλος των τοπικών ελίτ και οικογενειών σταδιακά φθίνει στα μεταπολεμικά χρόνια, καθώς θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τις επιλογές των κομμάτων σε κεντρικό επίπεδο, να πάρουν το χρίσμα από το κόμμα στην Αθήνα.
Στη μελέτη του Π. Σκοτινιώτη υπάρχουν και άλλα επίπεδα ανάλυσης για να κατανοήσουμε τη συναρμογή του τοπικού και του εθνικού. Αυτά τα επίπεδα είναι: η σχέση των εκλογικών αποτελεσμάτων στη Μαγνησία με τα αποτελέσματα στο σύνολο της χώρας, η σχέση μεταξύ των αποτελεσμάτων στον Βόλο και τις αγροτικές - ημιαγροτικές περιοχές της Μαγνησίας και, τέλος, η συσχέτιση των εκλογικών αποτελεσμάτων του Βόλου και αγροτικών ή ημιαγροτικών περιοχών με τα αντίστοιχα των αστικών κέντρων και αγροτικών περιοχών σε πανελλαδική κλίμακα.
Εκτός από την ενδελεχή ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων, ο συγγραφέας αφιερώνει περίπου 100 σελίδες στο τέλος του βιβλίου του για να μας παρουσιάσει τις πληθυσμιακές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν μεταπολεμικά στη Μαγνησία. Πάλι εδώ, ελλείψει βιβλιογραφίας, συγκεντρώνει και επεξεργάζεται στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία, το αρχείο του Εμπορικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου, το αρχείο του Οργανισμού Βιομηχανικής Αναπτύξεως και, βέβαια, εφημερίδες και περιοδικά της εποχής. Η έγνοια του είναι να δείξει ότι οι αλλαγές στην εκλογική συμπεριφορά δεν προκύπτουν μόνο από τις πολιτικές εξελίξεις αλλά και από τις αλλαγές που συμβαίνουν στην κοινωνία του Βόλου και της υπόλοιπης Μαγνησίας, όπως η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου, η μείωση του αγροτικού πληθυσμού, η βιομηχανική ανάπτυξη, η έντονη δραστηριοποίηση της εργατικής τάξης κ.ά.
Η ογκώδης μελέτη του Πάνου Σκοτινιώτη (που έχει τύχει της εκδοτικής φροντίδας των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Θεσσαλίας) δείχνει τις γνώσεις αλλά και την έγνοια του για τον τόπο του, τον Βόλο. Έναν τόπο και μια κοινωνία που τα έχει υπηρετήσει για δεκαετίες από διαφορετικές θέσεις και με διαφορετικούς τρόπους. Καρπός αυτής της αγάπης για τον τόπο και την ιστορία του είναι τούτη η μελέτη, η οποία μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα για ανάλογες μελέτες και για τις άλλες περιφέρειες της Ελλάδας, τις οποίες έχουν ανάγκη τόσο οι πολίτες όσο και οι ιστορικοί.
 

* Ο Πολυμέρης Βόγλης διδάσκει ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Νίκος Τοπαλίδης, Seascape 8, 2023, γραφίτης σε χαρτί, 14 x 18 εκ. Φωτ.: Μιχαήλ Καζιαλές.