Το ταξίδι

Χρόνης Μπότσογλου (1941-2022), «Απέναντι του βουνού (3η απόπειρα)», 2008, λάδι σε καμβά, 70 x 100 εκ., Συλλογή Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, φωτ. Χριστόφορος Δουλγέρης

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ, Το μόνο της ζωής τους ταξίδι, Μικρά Ασία: Οδοιπορικό σε πόλεμο και σε ειρήνη, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 374

    
Ένα οδοιπορικό ιχνηλάτησης άγνωστων τόπων, μυστικών πτυχών και ανέκφραστων αισθημάτων και μαζί ένας προσωπικός απολογισμός. Ένα ταξίδι στην Μικρά Ασία, τότε και σήμερα. Εκεί που οδηγεί τον συγγραφέα η σιωπή και η απουσία του Νίκου Μαγκλίνη, του παππού του, και ο θάνατος χιλιάδων νέων ανθρώπων στα αιματοβαμμένα πολεμικά πεδία της απόγνωσης, της οδύνης και της καταστροφής. Μια τρυφερή συνάντηση με το εικοσάχρονο παλληκάρι από το χωριό Άγιος Ανδρέας, κοντά στο Μεσολόγγι, τον πατέρα του πατέρα του. Τον φοιτητή της Ανωτάτης Εμπορικής που άφησε τις σπουδές του στην Αθήνα για να στρατευθεί όταν εκλήθη. Να συμμετάσχει στην Μικρασιατική Εκστρατεία και να πολεμήσει για την πατρίδα και τον βασιλέα. Αναζητά λοιπόν επίμονα το παράξενο μικρό αγόρι που του άρεσαν τα βιβλία, τα πεφταστέρια, οι μοναχικοί περίπατοι και οι μυρωδάτοι γυναικείοι κόρφοι με την καθησυχαστική ηδονική θέρμη. Εκείνον που βρέθηκε στα είκοσι του χρόνια στα μικρασιατικά παράλια και μετά στα βορινά κράσπεδα της Αλμυράς Ερήμου να μάχεται απέναντι από τα καλά οχυρωμένα και εξοπλισμένα υπέρτερα στρατεύματα του Κεμάλ Ατατούρκ. Να περιμένει μέσα στο σκοτάδι, άυπνος, εξαντλημένος και άπελπις, διψώντας και τουρτουρίζοντας, ένα αβέβαιο, τρομαχτικό και δυσοίωνο αύριο.
Γι’ αυτό και τον ακολουθεί με αγωνία και πόνο ψυχής σ’ αυτό το μοναδικό του ταξίδι, που ξεκίνησε το 1919 μαζί με τους άλλους συναδέλφους και συντοπίτες του, αθώος και ανυποψίαστος για όσα του επεφύλασσε η μοίρα, από πόλη σε πόλη, από μάχη σε μάχη, από κατάκτηση σε κατάκτηση, μέχρι την απόλυτη πανωλεθρία στο μέτωπο του Σαγγάριου, στα βάθη της Ανατολής. Εκεί όπου χιλιάδες Έλληνες στρατιώτες άφησαν την τελευταία τους πνοή, αλλά όχι και ο Νίκος ο οποίος επέζησε. Και επέστρεψε στον τόπο του σχεδόν πέντε χρόνια αργότερα για να συνεχίσει την ζωή του, πάντα σιωπηλός και απόμακρος, χωρίς να μπορεί να μοιραστεί με τους οικείους του όσα τραγικά, επώδυνα και απεχθή έζησε, υπέφερε και είδε. Αλλά όχι για πολύ, αφού δολοφονήθηκε στα σαράντα πέντε του. Ένα γεγονός το οποίο τροφοδοτεί με έμπνευση και περιεχόμενο το βιβλίο του συγγραφέα Είμαι όσα έχω ξεχάσει.
Ο Ηλίας Μαγκλίνης γράφει αβίαστα, τρυφερά, εξομολογητικά, ακροβατώντας ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη, συμπληρώνοντας τα κενά με ερμηνείες, επινοήσεις και πιθανολογήσεις, παρασύροντας τον αναγνώστη σ΄ αυτήν την περιπλάνηση στον ιστορικό χρόνο και στο παρόν της σύγχρονης Τουρκίας. Μια διαδρομή ανάμεσα σε σβησμένα θολά ίχνη και σε πραγματολογικά αδιάσειστα στοιχεία. Ένα ταξίδι που ξεκινά από την Σμύρνη για να συνεχισθεί προς την Κωνσταντινούπολη, καθώς ο συγγραφέας επισκέπτεται διαδοχικά όλα τα εμβληματικά σημεία αυτής της πορείας θανάτου. Χαρτογραφώντας την εκστρατεία που ξεκίνησε με θριάμβους και παιάνες για να καταλήξει στην απόλυτη ταπείνωση, την ολοκληρωτική καταστροφή και την βίαιη και οδυνηρή εκρίζωση του μικρασιατικού ελληνισμού.
Ο παππούς-πολεμιστής, ο λοχίας σιτιστής του 2/39 μεσολογγίτικου ευζωνικού Συντάγματος και ο εγγονός-περιηγητής από τη γείτονα χώρα συναντώνται και διασταυρώνονται στα τουρκικά εδάφη. Οι δρόμοι τους συγκλίνουν και αποκλίνουν σε μνημεία και τοπόσημα, μέσα από αυτοψίες χώρων, εποπτεία χαρτών και επιτελικών σχεδίων, μαρτυρίες συγγενών, στρατιωτικές αναφορές, δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις, προσεκτική μελέτη στρατιωτικών αρχείων, φωτογραφικών ντοκουμέντων, ιστορικών συγγραμμάτων, χρονικών, επιστολών και λογοτεχνικών κειμένων. Αν και, όλα όσα συναντά ο συγγραφέας στο ταξιδιωτικό του οδοιπορικό στο σημερινό Αφιόν Καραχισάρ στο Εσκί Σεχίρ, στα Μουδανιά, στην Προύσα, διατρέχοντας την τουριστικοποιημένη σύγχρονη Τουρκία, με τους κάποιες φορές αμήχανους στο άκουσμα της ελληνικής καταγωγής αλλά προσηνείς και διαχυτικούς κατοίκους, απέχουν έτη φωτός από τις σκληρές πορείες και τις σώμα με σώμα μάχες στα χωρίς ίχνος χλωρίδας και πανίδας, γκρίζα, άνυδρα, αλμυρά εδάφη της τουρκικής ενδοχώρας νότια του Σαγγάριο. Κάτω από τις ανηλεείς φλογισμένες ακτίνες του καλοκαιρινού ήλιου.
Ο συγγραφέας, ερευνώντας τις ενδείξεις, συλλέγοντας με πάθος και σχολαστικότητα, στα όρια της εμμονής, όλα τα τεκμήρια των κινήσεων της ελληνικής στρατιάς και του συγκεκριμένου συντάγματος, αναζητά το αποτύπωμα στο χώρο αυτού του νέου άντρα με το ρεμβώδες σοβαρό βλέμμα, που σήμερα θα μπορούσε να είναι γιος του. Όπως τον παρουσιάζει το μοναδικό φωτογραφικό ενθύμιο από την Μικρά Ασία. Ακολουθεί ένα φάντασμα, έναν ίσκιο και προσπαθεί να ανασυνθέσει νοερά αυτήν την προσωπική και εθνική πολεμική τραγωδία. Να αναλογισθεί την σκληρή αδυσώπητη εποχή του ζόφου και της βίας. Των τραυματισμών, των ακρωτηριασμών και των άδικων θανάτων χιλιάδων στρατιωτών, όταν τα εγκλήματα πολέμου, οι βιαιοπραγίες και οι ακρότητες, οι λεηλασίες και οι πυρπολήσεις πόλεων και χωριών, οι βιασμοί αθώων ανήλικων κοριτσιών και οι φόνοι ανυπεράσπιστων αμάχων, αποτελούσαν συνήθεις πρακτικές που οδηγούσαν και τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές στην βαρβαρότητα και στην αδιαφορία για τον τον εξευτελισμό και την εξόντωση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ένα πολυσύνθετο ανάγνωσμα με πλήθος αναφορών σε λογοτεχνικά κείμενα, ιστορικές μελέτες και στρατιωτικά εγχειρίδια που ανατέμνει τους πολέμους στην αυγή του εικοστού αιώνα, όταν η ευρεία χρήση των πυροβόλων όπλων μετέτρεπε το πεζικό σε αναλώσιμη ανθρώπινη ύλη. Μια πολυσυλλεκτική αισθαντική εξιστόρηση της ιδεοληπτικής, παράλογης και ολέθριας ιστορικής συνθήκης και των λαθών που οδήγησαν την Μικρασιατική Εκστρατεία στην  τραγική της κατάληξη.
 Όμως αυτό που διαπερνά σαν ρίγος, σαν ανάσα, σαν ψίθυρος όλη την ερευνητικά και μεθοδολογικά άρτια αφήγηση, αποτελώντας τον γενεσιουργό πυρήνα του φιλειρηνικού, αντιπολεμικού αυτού κειμένου, είναι η φασματική εικόνα ενός νέου ανθρώπου. Η παράδοξη απουσία εκείνου που αγαπούσε την λιακάδα και τους μοναχικούς περιπάτους, την απαστράπτουσα επιφάνεια της λίμνης και τον ουρανό όταν ακουμπούσε απαλά στις πράσινες βουνοκορφές. Η μνήμη του Νίκου, που στα πρώτα χρόνια της ζωής του εξαναγκάστηκε να συμμετάσχει σ’ αυτό το μοιραίο, το αδυσώπητο ταξίδι της καταστροφής. Το μόνο της ζωής του.