Μπελφαγκόρ

Ian Law, Untitled, 2018, παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Rodeo

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

Σε ένα μύθο του Μακιαβέλι, ένας μπουρλέσκ διαβολάκος ανεβαίνει στη γη όπου και απαρνείται τη Χάρη, την ειλικρίνεια, την αλήθεια προσωποποιημένη. 

Πιστός στην παράδοση περί άφεσης αμαρτιών (...), ο δαίμονας όχι μόνο προτρέπει προς το ψέμα διαβάλλοντας, προς την αμαρτία προκαλώντας, αλλά αρνείται  και την συγχώρεση, δηλαδή την Σωτηρία  την οποία ο Μακιαβέλει φέρνει στον δρόμο του στο πρόσωπο μιας γυναίκας. Ας μην ξεχνάμε πως για τον Ρικέρ, στην καρδιά του έργου του οποίου βρίσκεται το Κακό και οι Συμβολισμοί του, Αυτό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ατελή ανθρώπινη φύση και τις ενοχές. Ποια συγχώρεση, αν η φύση του διαβόλου είναι, εν μέρει, η ενοχή  ίδια. Ο Μακιαβέλλι βέβαια γράφει σε έναν άλλο κόσμο. Γράφει, όπως θα λέγαμε σήμερα, για ένα σύμβολο. Ο ίδιος, τον 15^ο αιώνα, δεν έχει την εντύπωση πως γράφει για οτιδήποτε άλλο παρά για τον διάβολο τον ίδιο, τον Αντίπαλο της Καλοσύνης, της Αγάπης, της Αλήθειας.  

Η αντιπαλότητα όμως δεν εντοπίζεται ανάμεσα στην Αλήθεια και στην προσωποποίηση Αυτού που διαβάλλει, δηλαδή το ψέμα, αλλά ανάμεσα στην Αλήθεια και το Λάθος. Είναι η προσωποποίηση των δύο πολυμορφικών μυθικών αντιπάλων στις αβρααμιστικές θρησκείες (ιουδαισμός, χριστιανισμός, ισλάμ) που επιφέρει, υπαινίσσεται αλλά και εξυμνεί μία πρόθεση, μία σκοπιμότητα, άρα και μία αναπόφευκτη εκτίμηση  προς το καλό ή το κακό. Κάτι που στο σύγχρονο πλαίσιο είναι απλά εκτός θέματος.  

Η γυναίκα που αποτάσσεται ο Μπελφαγκόρ έχει ονοματεπώνυμο: λέγεται Veritas Donatio. Δηλαδή Αλήθεια και Χάρη στα μεσαιωνικά λατινικά. Ο Μπελφαγκόρ επιστρέφει στην κόλαση όπου, μετά τα δεινά που τράβηξε επί της γης, δηλώνει πως ο κάτω κόσμος είναι ένα πολύ ωραιότερο μέρος να ζει κανείς, με οργάνωση, σωστότερο σύστημα αξιών και χωρίς τα ευτράπελα του πάνω κόσμου (ας μην ξεχνάμε πως δεν πρόκειται για τον Δαίμονα τον ίδιο αλλά για έναν μπουρλέσκ διαβολάκο).

Στον δικό μας μαγεμένο κόσμο της επιστήμης, του ορθολογισμού και των ένδοξων μαθηματικών, δεν χρειάζεται αντίπαλος της Αλήθειας να βρίσκεται Εκείνος που διαβάλλει – ώστε και να μπορούμε να τον εξορκίσουμε. Αρκούν η Αλήθεια και το Λάθος. Και κάπου ανάμεσά τους ο Μύθος. 

“Μπελφαγκορ”, Niccolo Machiavelli, Έργα, μτφρ. Παναγιώτης Κονδύλης, εκδόσεις Κάλβος

Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ Φιλοσοφίας