Πράγα, δεκαετία του ’80

Zohra Opoku, Life Oak Tree, Cyperus Papyrus, Ficus Carica, Rhododendron & Dicksonia Antartica, 2015- 16, παραχώρηση της καλλιτέχνιδος και της Mariane Ibrahim Gallery

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΩΜΑΤΗΝΟΣ, Η Μοναξιά της Βαρύτητας, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 321

Η Μοναξιά της Βαρύτητας του Γιώργου Χωματηνού είναι ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον μυθιστόρημα, όχι μόνο γιατί εκτυλίσσεται εκτός Ελληνικών συνόρων σε μια χώρα του πρώην Ανατολικού Μπλοκ κατά την κρίσιμη δεκαετία του ’80, αλλά και επειδή καταπιάνεται με θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα αναζητώντας τις απαντήσεις στο προσωπικό και συλλογικό ασυνείδητο, έτσι όπως τα έχει ορίσει ο διακεκριμένος Καρλ Γιουνγκ.

Η Μοναξιά της Βαρύτητας διαδραματίζεται στη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας και εκτείνεται χρονικά από το 1980 έως το 1989, σε μια αντίστροφη μέτρηση ανά κεφάλαιο προς “Το Τέλος”, το οποίο τοποθετείται χρονικά στην έναρξη της Βελούδινης Επανάστασης, λίγες μόλις ημέρες μετά από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Θα περίμενε κανείς ότι η πλοκή, η ανάπτυξη των χαρακτήρων και, εν τέλει, οι προβληματισμοί του συγγραφέα θα βρίσκονταν αγκιστρωμένοι στον πολιτικό ορίζοντα μιας Τσεχοσλοβακίας υπό Σοβιετική επιρροή. Ο Γιώργος Χωματηνός όμως αποφεύγει το προφανές: ενώ αντλεί ενέργεια από τη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή για να φορτίσει επαρκώς την πλοκή και τους χαρακτήρες του, αφήνει την Ιστορία να ξεθωριάσει στο φόντο ώστε να εστιάσει όλη του την προσοχή στο άτομο. Η Μοναξιά της Βαρύτητας είναι ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα· μέσα από την ιστορία του χαρισματικού Άμμωνα Πόλαχ, ο συγγραφέας μας προ(σ)καλεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι αυτογνωσίας, σε μια κατάβαση στα βάθη του είναι και του νου με σκοπό να διατυπώσει ερωτήματα σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, τον κόσμο και τη θέση μας μέσα σε αυτόν.

Ο Άμμων είναι ένας χαρισματικός φοιτητής της Ιατρικής που εντυπωσιάζει τους συμφοιτητές και τους καθηγητές του με την αντίληψη, τις επιδόσεις και την ωριμότητά του. Είναι επίσης βραβευμένος ποιητής από τα δεκαεπτά του, παιδί-θαύμα της Τσεχοσλοβακικής ποίησης. Αυτό που κάνει τον Άμμωνα ακόμα πιο ιδιαίτερο είναι τα μάτια του, που δεν είναι δικά του: στα δεκαπέντε του έχασε την όρασή του από μια σπάνια ασθένεια και ο παππούς του, φημισμένος ψυχίατρος της εποχής, του χάρισε τα μάτια του. Αν και μετά τη μεταμόσχευση η όραση του Άμμωνα αποκαταστάθηκε πλήρως, το οπτικό του πεδίο άρχισε να κατακλύζεται από παράξενες, αιματοβαμμένες εικόνες. Η αναζήτηση της αλήθειας σε σχέση με αυτές τις εικόνες τον οδηγεί αρχικά στην ποίηση και την εσωστρέφεια και, αργότερα, σε συγκλονιστικές αποκαλύψεις που αφορούν τα αμφιλεγόμενα πειράματα του παππού του σε σχέση με την κατανόηση της λειτουργίας του ασυνειδήτου. Ο Άμμων μαθαίνει τα πάντα για αυτά τα πειράματα και ανακαλύπτει στην πράξη πόσο μακριά κατάφερε να φτάσει ο πρόγονός του υπό την επιρροή των ρηξικέλευθων θεωριών του συναδέλφου του Καρλ Γιουνγκ.

Το ταξίδι του Άμμωνα ξεκινάει στους δρόμους και τα θορυβώδη μπαρ της υπέροχης Πράγας παρέα με τους φίλους του, για να γίνει σταδιακά πιο μοναχικό και εσωτερικό καθώς επιστρέφει στην γενέτειρά του τη Μπρατισλάβα και ύστερα πάλι στην Πράγα για την τελική αναμέτρηση με τον εαυτό του. Στο συναρπαστικό, και πιο απαιτητικό ως προς την κατανόηση, κεφάλαιο “2 Χρόνια Πριν το Τέλος”, ο Άμμων καταφέρνει να περιπλανηθεί κυριολεκτικά μέσα στο ασυνείδητό του, έναν άκρως σουρεαλιστικό κόσμο, στον οποίο, απελευθερωμένος από τις συνθήκες του συνειδητού κόσμου, έρχεται σε επαφή με την ίδια την ουσία της ύπαρξης και τα αρχέτυπα που την καθορίζουν. Συνοδευόμενος από έναν τυφλό, ξυπόλητο νάνο με φθαρμένο φράκο, μπαστούνι και λευκά γάντια, ο ήρωας βλέπει το παρελθόν και το παρόν να εικονοποιούνται άναρχα εμπρός στα μάτια του για να αναδείξουν συσχετισμούς που υπήρχαν πάντα μα που εκείνος λησμονούσε. Θα καταφέρει τελικά ο Άμμων να βρει τις απαντήσεις που ψάχνει κάτω από το δυνατό, αποδομητικό φως του εσώτερου κόσμου του και, αν ναι, θα μπορέσει να αντέξει το βάρος της αλήθειας;

Τα ερωτήματα του Άμμωνα είναι διαχρονικά και περιστρέφονται πεισματικά γύρω από έναν βασικό πυρήνα: την ελευθερία του ατόμου. Είμαστε τελικά ελεύθεροι; Και τι πραγματικά σημαίνει να είναι κανείς ελεύθερος; Ο Άμμων αναρωτιέται, στην αρχή του ταξιδιού του, αν η απάντηση βρίσκεται στο τραγούδι του Λένον που λέει ότι για να κατακτήσει κανείς την ελευθερία πρέπει πρώτα να πειστεί ότι δεν υπάρχει παράδεισος, ούτε θρησκεία, ούτε κάτι για το οποίο θα πέθαινε ή θα σκότωνε κανείς. Είναι αυτή η σωστή απάντηση; Κι οι επαναστάσεις μας, όλες αυτές οι επαναστάσεις που θα μας εξασφάλιζαν την ελευθερία, μας οδήγησαν κάπου ή απλά συνεχίζουμε να ανακυκλώνουμε ανά τους αιώνες τον ίδιο ατελή και ανελευθέρωτο εαυτό μας; Τελικά, είναι εφικτό να απελευθερωθεί κανείς από τον εαυτό του και να συμφιλιωθεί με τις προσωπικές και συλλογικές μνήμες;

Το ταξίδι του Άμμωνα από τον ορθολογικό, ρεαλιστικό κόσμο στον κόσμο του προσωπικού και συλλογικού ασυνειδήτου υποστηρίζεται από μια γρήγορη, στιβαρή πλοκή με αναπάντεχες ανατροπές που κρατούν τον αναγνώστη σε εγρήγορση, και από μοιραίους δευτερεύοντες χαρακτήρες που είναι αρκετά ολοκληρωμένοι για να προβάλλουν τις ιδιαιτερότητες και τους προβληματισμούς του κεντρικού ήρωα. Οι υποπλοκές είναι άρτιες και οργανωμένες δεξιοτεχνικά ώστε να υποστηρίζουν την κύρια πλοκή και να την ενισχύουν με γερές δόσεις σασπένς. Οι εναλλαγές μεταξύ πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης, σε χρόνο ενεστώτα ή αόριστο, καθώς και τα διαφόρων ειδών κείμενα που παρεισφρέουν στην αφήγηση (επιστολές, αποσπάσματα εφημερίδων, ιατρικές αναφορές, μαγνητοφωνημένες συνεδρίες, θεατρικοί μονόλογοι, ποίηση) φωτίζουν ακόμα περισσότερο τον κεντρικό χαρακτήρα και αναδεικνύουν τη μεστή, καθαρή, και θεατρική γραφή του Γιώργου Χωματηνού. Παρά τις προκλήσεις που αναπόφευκτα συναντά σε αυτό το εγχείρημά του, ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας καταφέρνει να δημιουργήσει έναν κόσμο άρτιο και πλούσιο σε αφηγηματικές εκπλήξεις.