Η ερωτική συνείδηση του Σικελιανού

(ένα σχόλιο)

Τον Σικελιανό σίγουρα τον απασχόλησε ο Χριστιανισμός – ορισμένως θα μπορούσε κανείς να τον θεωρήσει χριστιανό. Κι αν δεν ήταν, μερικά από τα καλύτερα ποιήματά του είναι χριστιανικά. Ωστόσο, υπάρχει ένα σημείο, στο οποίο ο Σικελιανός διαφοροποιείται από την παγιωμένη εικόνα που έχουμε της χριστιανοσύνης: είναι η απόρριψη της ασκητικής πλευράς της. Στον πρόλογο του Λυρικού Βίου υπάρχει μια ρήση από έναν συρροσιναϊτικό κώδικα που αντιστρέφει μιαν ευαγγελική: το μεν πνεύμα ζωοποποιεί την σάρκα. Και πως υμείς λέγετε ότι η σαρξ ουδέν ωφελεί;

Έρχομαι έτσι σ’ ένα από τα όχι λιγότερο βασικά ζητήματα: την ερωτική συνείδηση του ποιητή. Tην απάντηση εδώ δεν πρέπει να τη αναζητήσουμε μήτε στη βιογραφία του ποιητή μήτε –πολύ περισσότερο– στην σχετική ανεκδοτολογία αλλά στο έργο του: εκεί βρίσκεται ακέραιος ο άνθρωπος.

Η ενότητα που επιγράφεται «Η συνείδηση της γυναίκας» από τον Πρόλογο στη Ζωή αποτυπώνει την πρώιμη φάση της ερωτικής του συνείδησης, που ακόμη δεν έχει κρυσταλλωθεί. Αδυνατείς να ξεχωρίσεις την υπαρκτή γυναίκα μέσα σ’ όλες αυτές τις υπερβατικές ιδέες του αιωνίου θήλεος: την Εστιάδα, την Δέσποινα-Υπομονή ή τη Διοτίμα. Θαρρείς πως ο Σικελιανός, εμφορούμενος από έναν βαθύτερο πόθο, βιάζεται να αφήσει το ερωτικό κλινάρι για να ατενίσει τη μυσταγωγική νύχτα. Ο «τέλειος πόθος» βρίσκεται πέρα από την επιθυμία του σώματος, πέρα από την «γοργή ιθυφαλλική χαρά», πέρα ακόμη κι απ’ τον όλβιο ύπνο των εραστών, που «αναπαύονται γλυκά στο Παν» και κλείνουν «γαλήνια με τα σύμπαντα» τον κύκλο της ζωής σ’ ευτυχισμένο θάνατο. Όχι. Ο τέλειος πόθος θέλει τον άντρα, λυτρωμένο απ’ την αγκαλιά της γυναίκας, να «κοιτάει κατάβαθα τον τρίσβαθο απονύχτερο ουρανό». Όποιος όμως διαβάσει τον Πρόλογο στη Ζωή, που αντιπροσωπεύει, όπως είπαμε, την πρώτη φάση της ερωτικής συνείδησης του ποιητή, δεν μπορεί να μην παραγνωρίσει και την επιδίωξη μιας βαθύτερης αγνότητας και μια κάποιαν απέχθεια που προξενεί στον ποιητή η γυναικεία λαγνεία.

Με τον καιρό, βέβαια, το ερωτικό βίωμα βαθαίνει. Το μαντεύουμε σε στίχους που μιλάνε για την ερωτική ένωση, όταν το ένα κορμί αγγίζει το άλλο κι «η Αφή του απολυτρώνει μέσα του το απέραντο / κι εκμηδενίζει / όλους τριγύρα του ορίζοντες του κόσμου». Ας το πούμε ξεκάθαρα: ο Σικελιανός τοποθέτησε στο επίκεντρο της ερωτικής του συνείδησης τη σεξουαλική εμπειρία. Ο ίδιος υπήρξε αναμφίβολα άνθρωπος με ρωμαλέο ερωτισμό. Στον Σικελιανό, άλλωστε, συναντώ και τον πιο σεξουαλικό στίχο της ποίησής μας. Είναι από τον Πρόλογο στη Ζωή, μια σύνθεση που αξίζει όσο ο καλύτερος Σεφέρης και Ελύτης:

Μήτ' η ανατολίτικη αλαφίνα.....

μ' ατέλειωτο το μυστικό της μαύρης ήβης σκίρτημα

Αυτή όμως την ερωτική εμπειρία τη θέλει καθαρμένη από τις ενοχές και τις νευρώσεις και ιεροποιημένη εκ νέου. Δείτε τους στίχους από τη Μελέτη Θανάτου, όπου καυτηριάζει τη σύγχρονη ερωτική έκπτωση. Στον Σικελιανό ο έρωτας νοείται ως μια προσπάθεια αναγωγής ολόκληρου του ανθρώπινου είναι στην «κοσμική του ακεραιότητα».

Στον Πρόλογο στον Λυρικό Βίο, όπου προβάλει η ώριμη κατασταλαγμένη ερωτική του συνείδηση, ο Σικελιανός αποστέργει και έναν ανούσιο αισθησιασμό και έναν εξίσου ανούσιο συναισθηματισμό. Στον Δαίδαλο στην Κρήτη καυτηριάζει τον άναρχον ερωτισμό, όπως αυτός εκπροσωπείται από τον Μίνωα. Ο Σικελιανός δεν υπήρξε νικολαΐτης.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ

Χάρις Επαμεινώνδα, Untitled #01 g/j, 2018 (λεπτομέρεια), παραχώρηση της καλλιτέχνιδος και της Rodeo